Esej interpretacyjny legendy o Janie i Cecylii. Uwzględnij zawarte w niej drogowskazy moralne i system wartości

Tematem fragmentu powieści Elizy Orzeszkowej zatytułowanej "Nad Niemnem" jest historia założycieli rodu Bohatyrowiczów.

We fragmencie swojej powieści autorka kreuje sytuacje opowiadania historii swoich przodków przez Anzelma. Justyna Orzelska w towarzystwie Jana Bohatyrowicza wtajemniczana jest w sięgająca XVI wieku legendę o Janie i Cecylii. Jan i Cecylia byli parą wywodzącą się z różnych stanów. Zmuszeni niewiadomą przyczyną szukają schronienia w puszczy. Poznają tam zwyczaje rzemieślników i chłopów wykonujących poszczególne zajęcia. Mimo możliwości szukania schronienia pośród nich decydują na osiedlenie się nad pełnym uroków, ale także niebezpieczeństw dziewiczym Niemnem. Początki okazują sie bardzo trudne, ale para wspierając się w pracy dzielnie znosi trudy.

Jan przedstawia siebie jako prostego człowieka: "kondycja moja niską była (...) i pospolitakiem na ten świat przybyłem". Jest on silnym ogorzałym mężczyzną, na którym ciężka praca pozostawiła piętno. Od decyzji o zamieszkaniu nad Niemnem cierpliwie karczuje otaczający las i chroni wybrankę przed dzika zwierzyna, która jest także dostarczycielem pożywienia. jego wybranka jasnowłosa piękność pochodząc najwidoczniej z dobrze sytuowanej rodziny grywa wieczorami na harfie i wspomaga duchowo partnera, dzięki czemu Jan budzi się rano pełen sił i zapału. Dzięki wspólnej ciężkiej i wytężonej pracy ich osada nabiera kształtu. Zaczynając od usposabiania bawolicy w swoim wysiłkiem budują nowoczesną osadę. Dom Jana i Cecylii staje się przykładem dla okolicznych mieszkańców puszczy, którzy korzystają z porad tej pary oraz dokonują wymian handlowych. Wielu prosi pionierów o zgodę na osiedlenie się w ich wiosce. Wraz z rozwojem technologicznym i jakościowym wioski rozrasta się także rodzina Jana i Cecylii. Historia o ich założycielach dociera do samego króla, który wizytuje osadę, gdy Jan i Cecylia są już w bardzo sędziwym wieku. W uznaniu za ich zasługi dla kraju nadaje ich rodowi szlachectwo, herb a także nazwisko Bohatyrowiczów: "żeś był bohaterem mężnym, który tę oto ziemię dzikiej puszczy i srogim zwierzom odebrał(...),przeto dzieciom twoim, wnukom i prawnukom, aż do najdalszych pokoleń i samego wygaśnięcia rodu twego nadaję nazwisko od bohaterstwa twego wywiedzione".

W legendzie tej doskonale ukazana została pochwała dla pracy. Wartość człowieka jest determinowana przez jego pracę, zapał i wytrwałość. Bohater legendy tłumaczy, że :“wszystkie stworzenia są zarówno dziećmi powszechnej matki ziemi”. Ukazany został w tym fragmencie ważny motyw matki ziemi. Są to oczywiste nawiązanie autorki do myśli pozytywistycznej. Należy wspierać chłopów w pracy pozwalając im pomnażać siłę gospodarczą kraju. Podobne przesłanie niesie także znany cytat Świętochowskiego: "W obecnych trajtatach politycznych widzimy jedynie głęboko w ugory rodzime zaryty pług i słyszymy spokojne nawoływania spracowanych oraczy". Te prawdy moralne nadają dziełu Orzeszkowej znamiona powieści tendencyjnej. Pozytywiści chwalą pracę u podstaw oraz organicyzm. Nawiązaniem do tych idei jest już samo funkcjonowanie osady. Myśliciele epoki starali się zwalczyć romantyzm przeciwstawiając się bezsensownej walce pracą. Autorka wykorzystuje autorytet samego króla Zygmunta Augusta, by dodać znaczenia morałom głoszonym w legendzie. Bohaterem jest więc osoba wojująca nie mieczem lecz pracą. Oprócz kultu pracy ważnym elementem jest także miłość, która łączy ludzi różnych stanów i jest dla nich najważniejsza. Tego rodzaju mezalians zostałby niechybnie przyjęty z pogardą i zażenowaniem przez osoby "romantyczne" pokroju Emili Korczyńskiej przyjęte z pogardą i zażenowaniem. Pozytywiści zupełnie inaczej od dziedziców poprzedniej epoki zapatrywali się na tego rodzaju związki.

Legenda doskonale komponuje się tematycznie i merytorycznie z całą powieścią. Podobnie jak złączony zostaje więźniem miłości Jan z Justyną tak najważniejszą miłość była dla założycieli rodu Bohatyrowiczów. Pochwała pracy u podstaw i organiczymu doskonale komponuje się także z poglądami męskiej części rodziny Korczyńskich.

Zrozumiały i przejrzysty język wraz z ogromną ilością nowych, pozytywnych przesłań czynią z utworu "Nad Niemnem". Doskonały przykład polskiej twórczości epoki pozytywistycznej. Postęp ukazany w powieści Elizy Orzeszkowej ukazał nowe oblicze polskiego patriotyzmu. Uważam legendę o Janie i Cecylii jako ciekawe źródło do inspiracji także w dzisiejszych czasach, niewiadomo ilu pijaków i żebraków można by było uchronić od śmierci, gdyby i oni chwalili ciężką pracę.