Konkurencja cenowa i niecenowa

Działalność przedsiębiorstwa funkcjonującego w gospodarce rynkowej opiera się na racjonalności producenta. Opierając swoje działanie na zasadzie optymalizacji, producent dąży do osiągnięcia maksymalnych korzyści z produkcji. Osiąganiu korzyści towarzyszy konieczność ponoszenia kosztów ekonomicznych.

Maksymalizacja zysku jest wymiernym celem działalności produkcyjnej w przedsiębiorstwie- producent dąży do osiągnięcia jak największej różnicy między przychodami ze sprzedaży wytworzonej produkcji, a nakładami na produkcję.

Zysk globalny przedsiębiorstwa zależy przede wszystkim od trzech elementów: od kosztów produkcji, ilości sprzedanych produktów oraz od ceny sprzedaży.

W gospodarce rynkowej ceny kształtują się na rynku. Rynek może być jednak zorganizowany w różny sposób. Powiązania między podmiotami gospodarczymi (kupującymi i sprzedającymi) na rynku zależą m.in. od rodzaju konkurencji panującej na rynku danego produktu.

Ograniczoność zasobów sprawia, że między producentami istnieje konkurencja o dostęp do zasobów. Równocześnie producenci rywalizują w zdobywaniu odbiorców dla swoich produktów. W podobny sposób kupujący konkurują ze sobą w zakupie najlepszych i najbardziej korzystnych dla nich dóbr.

Konkurencja między podmiotami gospodarczymi jest cechą gospodarki rynkowej. Może ona przybierać różne formy, a także może charakteryzować się różnym stopniem natężenia. Ważnym elementem konkurencji rynkowej jest cena produktu, wpływającą na kształtowanie się popytu i podaży. Wykorzystywanie ceny w walce konkurencyjnej między podmiotami gospodarczymi określa się mianem konkurencji cenowej.

O konkurencyjności danego produktu świadczy nie tylko jego cena. Również takie elementy, jak: jakość produktu, warunki gwarancji, zapewnienie usług serwisowych, odpowiednie warunki finansowania zakupów, reklama, itp. mają znaczący wpływ na poziom konkurencyjności wielu wytworzonych produktów. Konkurowanie przy pomocy tych właśnie elementów jest charakterystyczne dla konkurencji niecenowej.

Decyzje o wyborze rynków, na których panują określone stosunki konkurencji, muszą jednocześnie uwzględniać zasady, na których toczy się konkurencja cenowa, a także zasady alternatywne. W konkurencji cenowej sprzedający wpływają na popyt nabywców głównie poprzez zmiany w poziomie cen, a zatem ich działania polegają na utrzymywaniu się na krzywej popytu, której nachylenie zależy od charakteru dobra zaspokajającego dane potrzeby. Co więcej decydując się na konkurencję cenową przedsiębiorstwo musi brać pod uwagę, że sposoby oddziaływania za pomocą cen są łatwe do naśladowania przez konkurentów. W dodatku przedsiębiorstwo jest wtedy obserwowane przez agendy rządowe szczególnie zainteresowane antykonkurencyjnymi aspektami polityki cenowej.

Ważna też jest alternatywa konkurencji cenowej, a więc konkurencja niecenowa. W tym wypadku przedsiębiorstwo cały wysiłek wkłada, aby przy danej cenie osiągnąć jak największą sprzedaż lub zaoferować tak oryginalny produkt, aby osiągnąć jak najwyższą cenę. Ten rodzaj konkurencji też ma swoje słabe strony. Konsumenci bowiem mogą nie dostrzec lub nie zaakceptować cech mających wyróżniać produkt spośród konkurencyjnych. Mogą zatem nabyć produkt inny- tańszy- w przekonaniu o jego podobieństwie do oferowanego lub z kolei uznać, że nie wyróżnia się on niczym szczególnym.

W teorii ekonomii wyróżnia się zazwyczaj cztery podstawowe struktury rynkowe: konkurencja doskonała, monopol pełny, konkurencja monopolistyczna oraz oligopol.

Różnice miedzy poszczególnymi kategoriami rynków dotyczą sposobu, w jaki przedsiębiorstwo lub gałąź przemysłu wyznaczają ceny i rozmiary produkcji. W warunkach rynku doskonale konkurencyjnego przedsiębiorstwo przyjmuje cenę jako wielkość daną i dla osiągnięcia wyznaczonego celu może jedynie zmieniać wielkość produkcji. Przedsiębiorstwo w ramach konkurencji monopolistycznej lub oligopol posiada znacznie większy wpływ na ustalenie ceny rynkowej swoich produktów.

Przedsiębiorstwa działające na rynku doskonale konkurencyjnym są podmiotami akceptującymi cenę rynkową, natomiast przedsiębiorstwa działające w ramach konkurencji niedoskonałej są podmiotami decydującymi o cenie.

Na rynku doskonale konkurencyjnym zmiany wielkości produkcji lub rozmiarów zakupów przez pojedynczy podmiot gospodarczy nie mają wpływu na cenę rynkową produktu. Sprzedający nie musi obniżać swojej ceny poniżej ceny rynkowej. Równocześnie jednak sprzedający nie sprzeda ani jednej jednostki produktu po cenie wyższej od ceny rynkowej.
Przedsiębiorstwa monopolistyczne posiadają pewien wpływ na kształtowanie cen sprzedaży swoich produktów na rynku. Ceny monopolowe ustalane są zazwyczaj w formie narzutu dodawanego do kosztów produkcji. Siła monopolu i w konsekwencji zdolność decydowania o cenie rynkowej zależą nie tylko od wielkości przedsiębiorstwa. Niewielki sklepik wiejski, znajdujący się w znacznym oddaleniu od innych punktów handlowych, posiada znacznie większe możliwości wyznaczania cen sprzedaży w swoim rejonie rynkowym, aniżeli dom handlowy zlokalizowany w mieście.

Sytuacja rynkowa określana mianem konkurencji doskonałej charakteryzuje się tym, że żaden z kupujących i sprzedających nie ma wpływu na cenę. Cena kształtuje się na rynku jako wypadkowa oferty wszystkich producentów i zapotrzebowania wszystkich odbiorców na dany produkt. Zarówno dla producenta jak i dla konsumenta cena jest wielkością daną.

Teoretyczna konstrukcja modelu konkurencji doskonałej lub rynku doskonale konkurencyjnego opiera się na czterech podstawowych założeniach:
1) Założenie jednorodności produktu.
Produkty każdego z producentów są identyczne. Każdy z wielu producentów sprzedaje dokładnie taki sam produkt. Równocześnie kupujący traktują i oceniają produkty oferowane przez wielu producentów jako identyczne- kupujący nie odnosi żadnej korzyści z wyboru sprzedającego. W rzeczywistości gospodarczej odnajdujemy produkty spełniające powyższe założenia, aczkolwiek jest ich stosunkowo niewiele. Produktem jednorodnym są niektóre płody rolne, takie jak określony gatunek pszenicy, żyta czy ziemniaków. Ponieważ cechy takich produktów są identyczne, kupującemu jest obojętne, od jakiego producenta pochodzi dany produkt. Jednorodnym produktem są również akcje danego przedsiębiorstwa. Jeżeli byśmy chcieli kupić 1000 akcji Wedla, wówczas nie ma dla nas znaczenia od kogo te akcje kupimy- istotna jest tylko cena giełdowa, która jest równa dla wszystkich kupujących. Większość produktów przemysłowych nie spełnia założenia jednorodności produktu.

2) Założenie pełnej mobilności czynników produkcji.
Na rynku doskonale konkurencyjnym nie istnieją żadne przeszkody (ekonomiczne, prawne, społeczne) wchodzenia i wychodzenia przedsiębiorstw do i z danej gałęzi produkcji. Czynniki produkcji mogą być przesuwane bez przeszkód miedzy różnymi ich zastosowaniami. Zgodnie z powyższym założeniem nie istnieją ograniczenia dotyczące wielkości nakładów inwestycyjnych związanych z rozpoczęciem działalności gospodarczej lub z przeniesieniem jej do innej branży. Dlatego w przemysłach doskonale konkurencyjnych nie potrzeba dużych kapitałów dla uruchomienia przedsiębiorstwa- możliwości wejścia na rynek są otwarte dla wielu podmiotów gospodarczych.

3) Duża liczba sprzedających i kupujących.
Rynek doskonale konkurencyjny składa się z wielu producentów (sprzedających) i sprzedających wielu kupujących. W rezultacie udział każdego producenta w globalnej podaży oraz udział każdego kupującego w globalnym popycie są stosunkowo niewielkie. Oznacza to, że jakakolwiek zmiana wielkości podaży pojedynczego producenta lub jakakolwiek zmiana popytu pojedynczego nabywcy jest zbyt mała, aby spowodować zmianę ceny rynkowej. Dlatego też na rynkach doskonale konkurencyjnych zarówno sprzedający jak i kupujący są podmiotami akceptującymi cenę rynkową.

4) Założenie doskonałej informacji na rynku
W modelu doskonałej konkurencji przyjmujemy, że wszyscy sprzedający i kupujący posiadają pełną informację o produkcie i jego cenie, zarówno w danym momencie, jak i w przyszłości. Zgodnie z tym założeniem nie występuje niepewność i ryzyko odnośnie kształtowania się tych elementów na rynku, a w rezultacie producent zawsze może określić rozmiary produkcji maksymalizujące zysk, natomiast kupujący zawsze może określić wielkość swojego popytu. W rzeczywistości podmioty gospodarcze nie posiadają doskonałej wiedzy o rynku. Zdobywanie informacji pociąga za sobą dodatkowe koszty, a osiąganie informacji pełnej wymagałoby ogromnych nakładów. Tak więc przyjęcie założenia o posiadaniu przez sprzedających i kupujących pełnej wiedzy o rynku oznacza, że informacja jest darmowa.

Podsumowując możemy powiedzieć, że konkurencja doskonała jest taką formą rynku, na którym występuje wielu producentów, handlowców i konsumentów o prawie równej sile oddziaływania na procesy rynkowe. Stąd żaden z nich samodzielnie nie może wpłynąć na wzrost lub spadek aktualnej ceny dobra lub usługi ukształtowanej przez rynek. Dlatego też tworzą oni kategorię podmiotów rynkowych nazywanych cenobiorcami („biorą” cenę, jaka jest na rynku).

Równowaga w przedsiębiorstwie wolnokonkurencyjnym jest osiągana przy takiej wielkości produkcji, przy której przedsiębiorca maksymalizuje zyski, a dzieje się to wtedy, gdy koszty krańcowe zrównają się z przychodami krańcowymi.

Producent na rynku monopolu
Monopol pełny (czysty) jest drugą, skrajną w sensie merytorycznym, sytuacją na rynku. Sytuacja ta miejsce wówczas, kiedy w danej gałęzi przemysłu istnieje tylko jedno przedsiębiorstwo wytwarzające produkt nie posiadający substytutów. Jest on przeciwieństwem konkurencji doskonałej.

Model monopolu pełnego opiera się na czterech założeniach:
1) Produkty jednorodne lub zróżnicowane.
Monopol pełny może wytwarzać i sprzedawać produkty jednorodne bądź zróżnicowane. Zakłada się, że na rynku nie istnieją substytuty tych produktów.

2) Brak możliwości wejścia do działalności opanowanej przez monopol pełny- bariery uniemożliwiające wejście innym podmiotom na rynek.
Ograniczenia możliwości wejścia innych producentów lub sprzedawców do działalności monopolu pełnego mogą wynikać z uwarunkowań technicznych, ekonomicznych oraz administracyjno- prawnych. Wytwarzanie danego produktu może być objęte ochrona patentową lub prawami autorskimi, uniemożliwiającymi podjęcie produkcji tego wyrobu przez innych producentów. Monopolista może posiadać prawo do znaku firmowego. Niemożność wejścia do danej działalności produkcyjnej lub usługowej innych producentów może być związana z koniecznością poniesienia ogromnych nakładów i kosztów początkowych, możliwych do odzyskania w bardzo długim okresie czasu (tzw. monopole naturalne, takie jak usługi publiczne w zakresie elektryczności, gazu, wody itp.). Monopolista może być jedynym właścicielem strategicznego zasobu.. Monopol pełny wynika niekiedy z przepisów administracyjno-prawnych ustalonych przez państwo w celu kontroli produkcji danego wyrobu i powstających z niej dochodów (np. monopol spirytusowy, tytoniowy, zbrojeniowy itp.). Subwencje (dopłaty) państwowe do wytwarzania określonych produktów przez wyznaczonych producentów, poważnie ograniczają (a często uniemożliwiają) wejście na dany rynek innym przedsiębiorstwom ze względu na mniejszą opłacalność produkcji- pomimo istnienia formalnie otwartego rynku.

3) Jeden sprzedający i wielu kupujących
Czysty monopol jest rodzajem rynku, w którym funkcjonuje tylko jedno przedsiębiorstwo. Jest to jedyny producent danego produktu lub usługi. Kupujący musi kupić produkt od monopolisty albo obyć się od niego.

4) Założenie doskonałej informacji o rynku.
W związku z tym, że na rynku występuje tylko jeden przedsiębiorca, nie ma problemu z przepływem informacji. To producent, podejmując decyzje co do wielkości produkcji, sprzedaży i zakupów, wpływa na procesy rynkowe kształtując wysokość cen. Monopolista jest cenotwórczą (tworzy cenę) lub inaczej mówiąc cenodawcą.

Podsumowując, można powiedzieć, że czysty monopol charakteryzuje się:
- występowaniem na rynku jednego przedsiębiorcy będącego cenodawcą, a więc mającego realny wpływ na wysokość ceny wytwarzanego (sprzedawanego) produktu,
- istnieniem barier uniemożliwiających wejście innym podmiotom na rynek,
- występowaniem na rynku tylko jedynego produktu o danych wartościach użytkowych.

Przykładem tej formy rynku w Polsce jest rynek większości usług pocztowych.

Równowaga monopolu jest osiągana przy takiej wielkości produkcji, przy której monopolista maksymalizuje zysk, dzieje się to wtedy, gdy koszty krańcowe zrównają się z przychodami krańcowymi. Porównując jednak monopol z konkurencja doskonałą, dostrzegamy, że przedsiębiorstwo doskonale konkurencyjne oferuje w punkcie równowagi większa produkcję po niższej cenie, aniżeli monopol.

Producent na rynku konkurencji monopolistycznej
Konkurencja doskonała i monopol pełny są teoretycznymi modelami gospodarki rynkowej, opartymi na szeregu założeń upraszczających. Przypadki przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego oraz monopolu pełnego są bardzo rzadkie w rzeczywistości gospodarczej. Przedsiębiorstwo działające na danym rynku spotyka się często z sytuacja mieszaną, tzn. niektóre elementy rynku odpowiadają doskonałej konkurencji, inne zaś zbliżone są do cech charakterystycznych dla monopolu pełnego. Założeniem wspólnym dla konkurencji doskonałej i monopolu jest założenie jednorodności produktu. Produkty są identyczne nie tylko z punktu widzenia ich cech fizycznych, ale także z punktu widzenia oceny konsumentów. Kupujący traktują nabywane produkty jako identyczne. W konfrontacji z rzeczywistością gospodarczą założenie to jest bardzo trudne do zaakceptowania. Ten sam telewizor sprzedawany w dwóch różnych sklepach (sklepach centrum miasta i na peryferiach) nie jest produktem identycznym. Cukier wytwarzany w różnych cukrowniach i pakowany w odmienne torebki nie jest produktem jednorodnym. Przykładów tego typu spotykamy bardzo wiele.

Teoria konkurencji monopolistycznej, łącząc ze sobą elementy modelu konkurencji doskonałej i modelu monopolu pełnego, opiera się na pięciu, podstawowych założeniach.
1) Produkty na rynku są zróżnicowane i posiadają bliskie substytuty.
Na rynku konkurencji monopolistycznej producenci sprzedają zróżnicowane produkty będące bliskimi substytutami. Dwa proszki do prania, występujące na rynku pod różnymi markami i w różnych opakowaniach są odmiennymi produktami, pomimo że ich skład chemiczny może być jednakowy. Dwa ubrania wykonane z tego samego materiału i według tego samego kroju są różnymi produktami, jeśli jedno z nich sprzedawane w „normalnym” sklepie odzieżowym, drugie zaś w bardziej ekskluzywnym domu mody. Równocześnie wszystkie, tak zróżnicowane produkty są bliskimi substytutami. Wiele przedsiębiorstw produkuje kosmetyki, ale wyroby każdego z nich różnią się pod jednym przynajmniej względem, a często i kilkoma, od wyrobów konkurentów. To zróżnicowanie jest rzeczywiste i wynika na przykład z wykorzystania innych surowców i technologii. Ważną konsekwencją zróżnicowania produktów jest ograniczona kontrola ceny swoich produktów. Konsumenci preferują produkty danych producentów i gotowi są zapłacić wyższą cenę, oczywiście w pewnych tylko granicach.

2) Konkurencja niecenowa
Kolejna ważną konsekwencją zróżnicowania produktów jest to, że rywalizacja między producentami nie koncentruje się na cenie, ale na jakości wyrobów, ich reklamie i warunkach sprzedaży, a więc na konkurencji niecenowej. Ogromna wagę przywiązuje się do znaków firmowych, pozwalających odróżnić produkty danego przedsiębiorstwa od wyrobów pozostałych producentów.

3) Swoboda wchodzenia na rynek i opuszczania go
Wejście na rynek konkurencji monopolistycznej jest względnie łatwe. Dzieje się tak, ponieważ producentami na tym rynku są stosunkowo małe przedsiębiorstwa. W porównaniu z konkurencja doskonałą pojawiają się pewne bariery finansowe, powodowane chociażby koniecznością przeprowadzania kampanii reklamowych w celu zdobycia klientów. Założenie to jest identyczne, jak w modelu konkurencji doskonałej.

4) Wielu sprzedających i kupujących.
Podobnie jak w modelu konkurencji doskonałej na rynku konkurencji monopolistycznej występuje wielu producentów (sprzedających) i wielu kupujących. Wynika z tego kilka konsekwencji. Po pierwsze, każde przedsiębiorstwo ma względnie mały udział na rynku, co powoduje, że ma ono bardzo ograniczona kontrolę nad cena swego produktu. Po drugie, w warunkach licznej konkurencji nie opłaca się nawiązywać współpracy z innymi przedsiębiorstwami w celu opanowania i wspólnego zmonopolizowania rynku. Po trzecie, przedsiębiorstwa są od siebie niezależne w prowadzeniu działalności gospodarczej. Reakcje rywali można zignorować, gdyż wpływ indywidualnego producenta na funkcjonowanie rynku jest zbyt mały, nie może więc też mieć znaczenia dla działalności pozostałych producentów.

5) Założenie doskonałej informacji o rynku.
Podmioty działające na rynku konkurencji monopolistycznej posiadają pełna wiedzę o rynku oraz o produktach na nich występujących.
Tak więc możemy stwierdzić, że konkurencja monopolistyczna to taka struktura rynku, w której istnieje duże zróżnicowanie produktu oraz wiele elementów monopolistycznych- z jednej strony- a z drugiej wiele elementów konkurencji doskonałej. Dzięki temu wielu wytwórców może zbywać podobny, lecz nie identyczny towar, a wejście na rynek nowych producentów nie jest ograniczone.

Na podstawie wyników badań przeprowadzonych przez ekonomistów można powiedzieć, że wiele gałęzi charakteryzuje się konkurencja monopolistyczną. Ponadto wiele sklepów czy zakładów usługowych, w dużych miastach funkcjonuje w warunkach konkurencji monopolistycznej. Wniosek z tego jest taki, że otaczający nas świat wymaga znajomości konkurencji monopolistycznej.

Oligopol.
Oligopol jest kolejna sytuacją na rynku konkurencji niedoskonałej. W porównaniu do konkurencji doskonałej, monopolu pełnego i konkurencji monopolistycznej rynek oligopolu jest bardziej skomplikowany, ponieważ nie prowadzi do jednoznacznych rozwiązań optymalizacyjnych. Na rynku oligopolistycznym istnieje silna współzależność między przedsiębiorstwami. Możliwości wyznaczania ceny i wielkości produkcji przez dane przedsiębiorstwo uzależnione są od postępowania przedsiębiorstw konkurencyjnych. Reakcje konkurentów mogą być różne i trudno jest przewidzieć z góry, jaki będzie ich rodzaj i zasięg. Jeśli przedsiębiorstwo oligopolistyczne podniesie cenę sprzedaży swoich produktów, wówczas zmieni się wielkość sprzedaży przedsiębiorstwa. Wielkość zmiany sprzedaży zależy jednak od tego, jak zareagują konkurenci- czy także podniosą ceny swoich produktów, czy też pozostawią ceny na niezmienionym poziomie.

Podstawowe założenia modelu oligopolu są następujące:
1) Produkty jednorodne lub zróżnicowane.
Na rynku oligopolistycznym przedsiębiorstwa mogą sprzedawać zarówno produkty jednorodne, jak i produkty zróżnicowane. W rzeczywistości gospodarczej więcej jest przedsiębiorstw oligopolistycznych wytwarzających i sprzedających produkty zróżnicowane, będące w stosunku do siebie dość bliskimi substytutami. Typowym przykładem jest rynek samochodów osobowych, na którym poszczególne rodzaje samochodów są w mniejszym lub większym zakresie substytutami. Cecha rynku oligopolistycznego jest konkurencja niecenowa. Przedsiębiorstwom oligopolu nie opłaca się konkurować przy pomocy ceny m.in. dlatego, że najczęściej żadne z nich nie posiada na tyle znaczącej przewagi kosztów produkcji, aby pozwolić sobie na poważniejsze obniżki cen sprzedaży swoich produktów. Konkurencja oligopolistyczne odbywa się za pośrednictwem takich narzędzi jak różnicowanie produktów pod względem jakości, marki produktu itp.

2) Niewielka liczba sprzedawców i wielu kupujących.
Rynek oligopolistyczny danego produktu (danej grupy produktów) opanowany jest przez niewielką liczbę producentów. Posiadają oni dużą siłę rynkową, w związku z czym nie można ich uważać za cenobiorców (jak w doskonałej konkurencji). Są oni poddawani dużej rywalizacji. Każdy z producentów posiada znaczącą część rynku. W rezultacie każda decyzja przedsiębiorstwa wpływająca na zmianę wielkości produkcji i sprzedaży jest zauważana przez konkurentów, którzy mogą podejmować odpowiednie kroki dostosowawcze. Konieczność liczenia się z reakcjami przedsiębiorstw konkurencyjnych jest istotna cecha oligopolu. Nie istnieje granica wyznaczająca maksymalna liczbę przedsiębiorstw wskazująca na to, że dany rynek ma charakter oligopolu. Szczególnym przypadkiem jest duopol, tzn. rynek opanowany przez dwa przedsiębiorstwa.

3) Ograniczony dostęp do rynku.
Dostęp do rynku opanowanego przez kilku znaczących producentów (sprzedawców) jest utrudniony, głównie przez czynniki natury technologicznej, a także czynniki związane z kosztami produkcji. Możliwości rozpoczęcia produkcji samochodu i wejścia na rynek samochodowy nie są ograniczone żadnymi przepisami administracyjnymi. Jednak wymagania współczesnej technologii produkcji samochodów a także kształtowanie się kosztów produkcji sprawiają, że rozpoczęcie produkcji samochodów związane jest z ogromnymi nakładami kapitałowymi. Zgodnie z ocenami niektórych specjalistów produkcje samochodów opłaca się rozpoczynać wówczas, jeżeli roczna produkcja może osiągnąć przynajmniej 100 000 egzemplarzy. Równocześnie koniunktura na rynku samochodowym nie jest stabilna i nie gwarantuje nieustannego wzrostu popytu na samochody. Wejście nowych producentów na oligopolistyczny rynek samochodowy jest praktycznie niemożliwy, a niektóre, znane od dawna, firmy samochodowe walczą o przetrwanie na tym rynku

4) Pełna informacja o rynku
Podobnie jak w poprzednich modelach rynku, także w odniesieniu do oligopolu przyjmuje się, że podmioty posiadają doskonałą informację o rynku.
Jedną z najbardziej uderzających różnic, między doskonale konkurencyjnymi rynkami a oligopolistycznym, jest zachowanie się cen. W doskonałej konkurencji ceny zmieniają się bieżąco w odpowiedzi (reakcji) na zmiany popytu i podaży. Oligopolistyczne ceny zmieniają się rzadziej. Nie reagują one na niewielkie zmiany popytu i kosztów. Dopiero duże i trwałe zmiany wywołują reakcje dostosowujące poziom cen. Oligopolista musi oczywiście decydować, jaka cenę ustalić za swój produkt. Ustalając cenę, oligopolista musi rozważać popyt, koszty i ceny konkurencyjnych wyrobów.

Ze względu na niewielką liczbę przedsiębiorstw, każda decyzja oligopolistyczne- dotycząca cen, wielkości produkcji, różnicowania produktów, jak również promocji sprzedaży- z konieczności ma dostrzegalny wpływ na każdego z rywali. Z tego powodu istotnym założeniem jest, że zmiany w zachowaniu dowolnego przedsiębiorstwa w danej dziedzinie, będą powodować konkurencyjne reakcje pozostałych, które z kolei zmuszą to pierwsze przedsiębiorstwo do odpowiednich zmian dostosowawczych. Formułując swoja politykę, racjonalny oligopolista musi brać pod uwagę możliwe reakcje rywali i przewidywać sposoby dalszego działania. Oczywiście oligopolista nigdy nie może być absolutnie pewny, jakie będą reakcje rywali. Możliwe są różne wzorce ich zachowania. Stąd duża niepewność i ryzyko w działaniach oligopolistów. Dążąc do ich zmniejszenia, przedsiębiorstwa opracowują różne warianty strategii, które będą stosowane w zależności od reakcji i zachowań rywali. Wzajemne interakcje oligopolistów są swoistego rodzaju grą, w której wygrywają ci, którzy lepiej przewidzą sposoby reagowania rywali i przygotują plany skutecznego działania. W grze tej istotnym czynnikiem jest również umiejętność rozpoznawania sytuacji i unikania błędów. Jednym z wyników takiego „uczenia się” może być dojście do wniosku, że bardziej korzystne będzie porozumienie się i współpraca niż bezwzględna rywalizacja.

We współczesnych gospodarkach oligopolistyczne struktury są dość powszechne. Świadczy to o istnieniu czynników powodujących ich powstawanie i trwanie. Mogą one wynikać z technologii i związanych z nimi korzyści skali produkcji, barier wejścia, a także specyfiki rynku, kanałów dystrybucji, sposobów promocji, itp. Oligopolistyczne przemysły można klasyfikować w różny sposób- na przykład według produktów. Jeśli przedsiębiorstwa produkują jednorodny produkt (jak cement, stal), przemysł jest nazywany czystym oligopolem; jeśli produkty są zróżnicowane (jak samochody), przemysł nazywany jest oligopolem zróżnicowanym.

Klasyfikując według wielkości przedsiębiorstw, można wyróżnić oligopol symetryczny, obejmujący przedsiębiorstwa zbliżonej wielkości i asymetryczny, w którym jedno lub kilka przedsiębiorstw dominuje. W modelach rozważany jest zwykle czysty oligopol.

Duopol jest szczególnym przypadkiem oligopolu i przedstawia rynek, na którym działają jedynie dwaj producenci (sprzedawcy) oferujący ten sam produkt. Działania jednego producenta są zależne od działań drugiego producenta. Współzależności między dwoma przedsiębiorstwami mogą dotyczyć procesu wyznaczania wielkości produkcji lub wyznaczania poziomu cen sprzedaży. Mechanizmy funkcjonowania duopolu zależą od przyjętych założeń odnośnie charakteru współzależności między przedsiębiorstwami. Czyli duopol to panowanie na rynku tylko dwóch producentów czy dostawców, podejmujących swe decyzje ze świadomością istniejących między nimi współzależności.

Autor: Edyta Trybuszkiewicz
Wyższa Szkoła Umiejętności Finanse i Bankowość