Polityka pieniężna

Polityka pieniężna – jest jednym z elementów polityki gospodarczej, której celem jest wpływanie, kształtowanie i porządkowanie określonych działań podmiotów gospodarczych w pewnym zakresie lub na określonym obszarze geograficznym.
Polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej.
Działalność banku centralnego prowadzoną w imieniu państwa, a polegająca na wyborze pieniężnych celów makroekonomicznych i ich realizacji przez regulowanie podaży pieniądza i popytu na pieniądz, za pomocą wykorzystania wybranych instrumentów ekonomicznych i administracyjnych nazywamy – polityką pieniężną.
Z punktu widzenia kształtowania celów realizacji polityki pieniężnej wyróżnia się politykę pieniężną:
- ustrojową
- procesową
Polityka pieniężna ustrojowa- w ramach systemu walutowego, reguluje stosunki pomiędzy walutą krajową a walutami obcymi ( innych krajów), a także w ramach ustroju pieniężnego- reguluje zasady gwarantowania gospodarce odpowiedniej ilości pieniądza. Jest ona prowadzona w celu:
- realizacji nowych celów polityki pieniężnej, walutowej
- wyznaczenia tym politykom konkretnych ram działania a także wyboru instrumentów
- modelowania zmian w postępowaniu banków i podmiotów gospodarczych , oraz realizacji zmian w strukturze systemu bankowego, w gospodarcze i handlu zagranicznym.
Polityka pieniężna procesowa – jest to łączenie celów i środków polityki pieniężnej dla sterowania procesem gospodarowania pieniądza. Zadaniem tej polityki jest realizacja celów polityki pieniężnej poprzez bieżące dostosowywanie narzędzi polityki pieniężnej do istniejących warunków ogólnogospodarczych.
Cele polityki pieniężnej są określane w zależności od przyjętych kryteriów. W systematyce celów polityki pieniężnej wyróżnia się takie kryteria jak:
v Skali oddziaływania
v Przedmiotowe
v Podmiotowe
v Horyzontu czasowego
v Sposobu określania i realizacji
Celami pośrednimi polityki pieniężnej są:
kontrola stóp procentowych
kontrola agregatów pieniężnych
kontrola kursu walutowego

Przyjęcie jednej z tych strategii, nie pozwala na wykorzystanie pozostałych celów pośrednich. Wybór konkretnego celu pośredniego dokonywany jest ze względu na następujące warunki:
- cel pośredni powinien być mierzalny
- powinien być pod kontrolą banku centralnego
- oraz powinien mieć wpływ na cel finalny.
Kontrola stóp procentowych – osiągana jest rzadko i traktowana jako instrument osiągania celów polityki pieniężnej oraz kontroli poziomu stóp procentowych.
Kontrola agregatów pieniężnych – wymaga spełnienia dwóch warunków:
1. stabilności funkcji popytu na pieniądz
2. trwałości polityki pieniężnej.
Kontrola kursu walutowego mówi o związaniu ceny waluty krajowej z walutami innych krajów o niskiej inflacji.
Instrumenty polityki pieniężnej są to narzędzia, za pomocą których władze monetarne dokonują zmian w podaży pieniądza.
Instrumenty polityki pieniężnej można podzielić na 3 grupy:
1. instrumenty kontroli ogólnej – oddziałują jednocześnie z jednakowym natężeniem na wszystkie banki komercyjne. Umożliwiają regulację zasobów pieniądza, które pozostają do dyspozycji banków komercyjnych. Do tego rodzaju instrumentów zaliczamy:
- politykę rezerw obowiązkowych
- transakcje depozytowo-kredytowe
- operacje otwartego rynku
2. instrumenty kontroli selektywnej – kontrola rozmiarów udzielonych pożyczek, kontrola stóp procentowych a także system rezerw obowiązkowych
3. oddziaływanie przez perswazję – polega na przekazywaniu sugestii w sprawie pożądanych kierunków polityki banków prywatnych. Bank centralny (nieoficjalnie) formułuje zalecenia i naciski, które są kierowane do banków na rzecz zaniechania lub podjęcia określonych działań.
Rezerwa obowiązkowa – jest częścią aktywów (kredytów) lub
pasywów (depozytów) banku komercyjnego, którą bank jest zobowiązany utrzymywać na rachunku w banku centralnym. Z mocy prawa część rezerw całkowitych, która znajduje się w dyspozycji banków, na mocy prawa nie może być wykorzystana do tworzenia pieniądza poprzez udzielanie pożyczek. Oznacza to, że rezerwy banku, które obejmują jego depozyty w banku centralnym oraz gotówkę, która znajduje się we własnym skarbcu, nie może spaść poniżej określonego poziomu.
Rezerwa obowiązkowa wyrażana jest w procentach depozytów płatnych na żądanie złożonych w banku.
Bank komercyjny nie może zbyt często zmieniać wskaźnika rezerwy obowiązkowej, ponieważ, może to spowodować zachwianie stabilności monetarnej w kraju.
Zmiana poziomu rezerwy obowiązkowej w jednakowym stopniu wpływa na wszystkie banki, zarówno na te, które mają nadmiar rezerw, jak i na te banki, które mają niedobór. W przypadku, gdy nastąpi podwyższenie wskaźnika, banki zmuszone są do zwiększenie swoich rezerw, (co prowadzi do zmniejszenia podaży kredytów). Gdy nastąpi obniżenie wskaźnika następuje odwrotna sytuacja, tzn. rośnie potencjał kredytowy banków.
Funkcje rezerwy obowiązkowej
*Ochrona deponentów – jest to zapewnienie bezpieczeństwa gromadzonych przez banki środków.
Banki odprowadzają pewną część przyjętych depozytów do banku centralnego, albo utrzymują ją w gotówce jako źródło płynności. Zapewnia to bankom środki na wypłaty dla klientów nie tylko w typowych sytuacjach, ale również w sytuacjach szczególnych (w razie niespodziewanego wzrostu wypłat, który spowodowany na przykład poprzez plotkę o bankructwie jednego z banków)
*Regulacja podaży pieniądza – bank centralny posługuje się kilkoma
metodami wywierania wpływu na podaż pieniądza. Jeśli chce zwiększyć podaż pieniądza, to może:
- obniżyć stopę dyskontową w celu zwiększenia rozmiarów pożyczek, które są udzielana bankom komercyjnym
- zakupić wyemitowane przez rząd papiery wartościowe na otwartym rynku
- obniżyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych
Jeśli natomiast chce zmniejszyć podaż pieniądza, to może:
- ograniczyć ogólną sumę pożyczek udzielanych bankom komercyjnym poprzez podwyższenie stopy dyskontowej
- sprzedawać wyemitowane przez rząd papiery wartościowe, które są w posiadaniu banku centralnego
- podwyższyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych
W przypadku, gdy bank podejmuje któryś z trzech pierwszych rodzajów działań i gdy wzrost podaży pieniądza zostaje przyśpieszony, mówimy wówczas, że bank prowadzi ekspansywną (lub miękką) politykę pieniężną, natomiast w przypadku podjęcia przez bank jednego z następnych typów działań i na skutek tego podaż pieniądza zmniejsza się lub tempo jego wzrostu spad, oznacza to, że bank prowadzi restrykcyjną (twardą) politykę pieniężną.
Bank centralny oddziałuje na podaż pieniądza w celu stabilizowania cen oraz wspierania ogólnej polityki gospodarczej.
*Regulacja stóp procentowych - stopa procentowa jest ceną płaconą
przez pożyczkobiorcę posiadaczowi kapitału pożyczkowego lub oszczędzającemu, który zdeponował w banku swój pieniądz. Cena ta jest wyrażana w procencie kapitału pożyczkowego oraz skalkulowana w odniesieniu do pewnego okresu.
Stopa procentowa jako wskaźnik informuje o intencjach rządu, czyli
np. o tym, jaką politykę będzie prowadził (ekspansywną czy restrykcyjną).
Podwyższenie stopy procentowej będzie powodowało zmniejszenie popytu na kredyt, skolei jej obniżenie wywoła odwrotny skutek, czyli zwiększenie tego popytu.
Wpływ stopy procentowej na procesy gospodarcze jest ograniczony, ponieważ:
1. poszczególne sektory gospodarki reagują w zróżnicowany sposób na zmiany (podwyższenie lub obniżenie) stopy procentowej
2. pewna grupa inwestycji ma podstawowe znaczenie dla przetrwania przedsiębiorstwa
3. rentowność przedsięwzięć, inwestycji musi być oceniana długookresowo. Przedsiębiorstwo zadłużając się w momencie, gdy stopa procentowa jest wysoka, może spodziewać się obniżki kosztu kredytu
4. przedsiębiorstwo może akceptować płacenie wysokiej stopy procentowej, gdy ma możliwość przeniesienia wzrostu kosztów na cenę, bez ryzyka utraty rynku zbytu
5. restrykcyjne oddziaływania stopy procentowej zależy od stopy inflacji
6. na skuteczność oddziaływania stopy procentowej ma wpływ system fiskalny (podatkowy)

7. na możliwość oddziaływania stopy procentowej wpływa międzynarodowy rynek finansowy oraz łatwość przepływu kapitału między krajami.
Władze publiczne powinny dążyć do tego, aby stopa procentowa ukształtowała się na poziomie, który będzie pozwalał na efektywną alokację zasobów finansowych kraju.
Transakcje depozytowo-kredytowe - powstały na skutek połączenia kredytów refinansowych, które są udzielane bankom komercyjnym przez bank centralny oraz depozytów przyjmowanych od banków komercyjnych przez bank centralny.

STRUKTURA TRANSAKCJI DEPOZYTOWO-KREDYTOWYCH




Transakcje depozytowo - kredytowe




Transakcje kredytowe Transakcje depozytowe
(kredyty refinansowe)



kredyt kredyt
lombardowy redyskontowy


Podstawowym zadaniem kredytów refinansowych jest to, aby zapewnić płynność bankom komercyjnym w razie sytuacji niespodziewanego jej zachwiania. Mają służyć na pokrycie przejściowych niedoborów płynności, są więc instrumentami krótkoterminowymi.
Dostęp do kredytu refinansowego jest ograniczony poprzez:
- limity jego wykorzystania. Są to tzw. kontyngenty kredytu, mogą
być one ustalane dla wszystkich banków jednolicie lub indywidualnie dla każdego z osobna. Stanowią one górną granicę możliwości refinansowania w banku centralnym (bank komercyjny musi się liczyć z możliwością wyczerpania tego źródła zasobów płynności, będzie wtedy wykorzystywał kredyt refinansowy w wyjątkowych sytuacjach)
- oprocentowanie. Ustalając jego wysokość na poziomie powyżej
rynkowych stóp procentowych, bank centralny zachęca banki komercyjne do wykorzystania tańszych źródeł płynności (np. pożyczki na rynku międzybankowym).
Kredytu lombardowego banki udzielają go pod zastaw lub zabezpieczenie papierów, towarów i przedmiotów wartościowych. Cechą tego kredytu jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu, choć właścicielem jego jest nadal kredytobiorca. Maksymalna wielkość tego kredytu nie przekracza wartości zastawu. Bank, przyjmując zastaw, nabywa prawo jego sprzedaży w przypadku niespłacenie kredytu.
Kredyt redyskontowy związany jest z obiegiem weksla w gospodarce. Bank centralny, przyjmując przedstawione mu do wykupu przez banki komercyjne weksle handlowe, udziela im kredytu pod zastaw tych weksli. Bank komercyjny odzyskuje środki, które zainwestował w weksel w momencie ich wykupu od klienta przedstawiającego je do dyskonta.
Operacje otwartego rynku – to działania polegające na kupowaniu i sprzedawaniu przez bank centralny papierów wartościowych. Transakcje te wywierają wpływ na wielkość rezerw banków komercyjnych oraz na ilość pieniądza w obiegu.
Jeżeli bank centralny skupuje papiery wartościowe emitowane przez rząd, to na skutek tego zwiększają się rezerwy gotówkowe banków komercyjnych (zwiększenie podaży pieniądza). W przypadku sprzedaży przez bank centralny papierów wartościowych, następuje spadek rezerwy w bankach komercyjnych (a co za tym idzie spada podaż pieniądza).
Celami operacji otwartego rynku są:
- wpływanie na płynność systemu bankowego oraz jego zdolność do kreacji pieniądza
- pośrednie lub bezpośrednie wpływanie na poziom stóp procentowych
- zwiększenie efektywności działania rynku pieniężnego