Komisja Edukacji Narodowej, Herbart, Spencer, Dietl, Dewey, Kerschensteiner, Key.

Na przełomie XVII i XVIIIw. nastąpił kryzys gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej, ponieważ wystąpiła gorsza koniunktura na zborze. Nieubłaganie magnateria przejmowała władze w kraju, a „szlachta gołota” oddawała się jej w opiekę, co zapoczątkowało przekupstwo i zrywanie sejmów. To wszystko spowodowało decentralizacje władzy i blokowanie wszelkich prób reform przez liberum veto. Skarbiec państwowy świecił pustkami, wojsko polskie było coraz słabsze. Nad państwem polskim kłębiły się coraz większe chmury zwiastujące \\\"potop szwecki\\\", a 21 lipca 1773r. papież Klemens XIV zlikwidował zakon Jezuicki. W celu uporządkowania jak i poprawy edukacji szlachty polskiej 14 października 1773 r. sejm na wniosek króla Stanisława Poniatowskiego zakłada Komisje Edukacji Narodowej (KEN) Jest to centralny organ władzy oświatowe. Komisja ta w swym składzie miała 8 osób – 4 senatorów i 4 posłów biskupa płockiego Michała Poniatowskiego, wojewodę gnieźnieńskiego Augusta Sułkowskiego, biskupa wileńskiego Ignacego Massalskiego, Joachima Chreptowicza, Andrzeja Zamojskiego, Antoniego Ponińskiego, księcia Adama Czartoryskiego, Ignacego Potockiego). Pierwsze posiedzenie komisji odbyło się już w niedługim czasie po jej założeniu ponieważ już 17 października 1773r. i miało na celu stworzenie dekretu w którym to znajdowało się wezwanie do ludzi aby wszelkie swoje propozycje polepszenia edukacji w Polsce zarówno materiału jak i struktury przesyłali do siedziby komisji edukacji Narodowej
Pierwszym z celów komisji Edukacji Narodowej było przygotowanie przepisów prowadzenia szkół aby istniejące już szkoły rozrzucone po wszystkich zaborach wiedziały jak postępować i jak szkolić swoich nauczycieli, jakie prawdy i jakie nauki przekazywać studentom. Ich efekty można było zobaczyć już latem 1774r. kiedy to do ponad 200 szkół parafialnych rozesłane były gotowe już przepisy które opracował biskup Massalski, a dla szkół wojewódzkich Potocki, Czartoryski natomiast zajmował się opracowywaniem przepisów dla uniwersytetów.
Jednakże same w sobie przepisy nie pozwalały w pełni funkcjonować uczelniom ważnym źródłem informacji były Książki, które to Komisja edukacji Narodowej musiała przygotować. W Książkach tych musiały się znaleźć odpowiednie treści zgodne z nowego powstałymi regułami dlatego też nie nadawały się do tego stare pareczniki. Na tle trudności związanych z brakiem odpowiednio dostosowanych do założeń KEN podręczników szkolnych zostało powołane 10 II 1775 roku ściśle uzależnione od komisji Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych,(czyli podręczników), na którego czele stanął członek Komisji, wychowanek Collegium Nobilium Konarskiego, Ignacy Potocki. W skład towarzystwa wchodziły osoby bardzo dobrze obeznane nie tylko z najnowszymi prądami filozoficznymi i pedagogicznymi, lecz także z sama praktyką szkolną.
Towarzystwo w krótkim czasie zdobyło sobie wysoki autorytet w sprawach oświaty w Polsce. Spośród jego członków do najwybitniejszych zaliczyć należy takich byłych jezuitów, jak przede wszystkim Grzegorz Piramowicz, który faktycznie kierował pracami towarzystwa, historyk Jan Albertrandy, czy też matematyk Grzegorz Kniażewicz, a spośród pijarów takich, jak wybitny polski fizjokrata antoni Popławski oraz nauczyciel matematyki, historii i francuskiego w szkołach pijarskich Kazimierz Narbutt. Wśród członków Towarzystwa był również protestant, przedstawiciel Szkoły Rycerskiej, fizyk i matematyk, Chrystian Pfleiderer. Główne założenia KEN sformułował w duchu Oświecenia francuskiego absolwent Akademii rycerskiej w Luneville, późniejszy rektor Szkoły Głównej Koronnej w Krakowie (1786-1790) Feliks Oraczewski. W mowie z 11 maja 1773 roku wzywał on króla i sejm do zajęcia się sprawą edukacji, aby „ludzi zrobić Polakami a Polaków obywatelami”. Nawiązał przez to do reformy Konarskiego i podstawowych założeń ideowych Szkoły Rycerskiej.
Komisja Edukacji Narodowej w swych ustawach (przepisach) bardzo mocno podkreślała polski charakter szkolnictwa co odzwierciedliło się w tym iż to język polski był głównym nauczanym językiem, łacina nie została jednak usunięta z programu nauczania znalazła ona swoje miejsce w językach obcych.
Dzięki komisji Edukacji narodowej nastąpiła całkowita reorganizacja oraz stworzenie od podstaw systemu szkół średnich, opracowane zostały nowe programy nauczania w duchu umiarkowanego oświecenia, utworzono seminaria nauczycielskie przy uniwersytetach, publikowano nowatorskie podręczniki szkolne - w sumie wydano 27 podręczników, z których część po raz pierwszy stworzyło polską terminologię naukową takich dziedzin jak fizyka, matematyka, chemia, logika, gramatyka, nastąpiła reformę Akademii Krakowskiej i Wileńskiej jak również utworzono Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych
Jan Fryderyk Herbart (1776 - 1841) niemiecki filozof, psycholog i pedagog. Wcześnie zaznajomił się z filozofią Wolffa i Kanta, słuchał w Jenie Fichtego, był nauczycielem domowym i zapoznał się u Pestalozzi\\\'ego z jego pedagogiką. 1808 został profesorem filozofii i pedagogiki w Królewcu, 1833 w Getyndze.
Na jego filozofię składał się realizm w metafizyce oraz intelektualizm. Pedagogika stała się domeną całej jego pracy filozoficznej i starał się jej nadać ściśle naukowy charakter. Bywa nazywany \\\"ojcem naukowej pedagogiki\\\". Do psychologii wprowadził termin \\\"apercepcja\\\". Jest uznany za ojca pedagog. naukowej. Był pierwszym habilitowanym prof. pedagogiki, oderwał ją od filozofii, usystematyzował i oparł na dwóch pomocniczych naukach:
-etyce filozofii, która miała określać cele wychow.
-psychologii – która podawała środki do tych celów.
System Herbarta znalazł wielu zwolenników i kontynuatorów. Stał się oficjalną doktryną pedagogiki - pedagogiką naukową ówczesnej europy XIX w. Najważniejsze dzieła: „Pedagogika ogólna wyprowadzona z celów wychowawczych.” , „Psychologia jako nauka oparta na doświadczeniu.”, „Wykłady pedagogiczne w zarysie.” Dla Herbarta pedagogika stała się ośrodkiem całej jego pracy filozoficznej; przez swe rozległe badania usiłował nadać jej ściśle naukowy charakter m.in. poprzez ustalenie pewnych prawidłowości w proc. nauczania poprzez definiowanie pojęć, zastosowanie formuł, pogłębienia problematyki dydaktycznej. Herbart wyróżnia 5 idei praktycznych, które razem wzięte określają ideał osobowości moralnej i najwyższy cel życia:
- wewnętrznej wolności duchowej,
- doskonałości,
- życzliwości,
- prawa,
- słuszności, czyli zadość uczynienia.
Jeśli człow. kieruje się tymi ideami to posiada moralny, silny charakter wyrobienie takiego charakteru uważa za najważniejszy cel wychowania. Do realizacji tego celu służą następujące środki:
- kierowanie dziećmi,
- karność,
- i przede wszystkim nauczanie.
Najważniejszymi czynnikiem wychow. uznaje nauczanie wychowujące oparte na 4 stopniach formalnych.
-Jasność,
-kojarzenie,
-system,
-metoda.
W ten sposób dochodzi Herbart do przedstawienia struktury proc. nauczania, na której oparli się jego kontynuatorzy ZILLER i REIN – udoskonalili teorię stopni formalnych, jako podstawę wszelkiego, skutecznego nauczania, i która przez wiele dziesiątków lat była dla nauczycieli konarem budowy prawie każdej lekcji. Jednocześnie system ten znalazł uznanie w kręgach społecznych wychow. przez karność i groźbę, a także karcer i karę cielesną – utrzymywało młodych w zależności od starszych i posłuszeństwie wobec władzy monarchistyczno – junkierskiej w Prusach. Natomiast wśród myślicieli poszukujących nowych, bardziej realnych kryteriów, które byłyby pomocne w określaniu i wartościowaniu celów wychowawczych; doniosłą rolę odegrał jeszcze w poł. XIX w.
Józef Dietl Sięgając do literatury, warto zapamiętać o Józefie Dietlu chociaż kilka istotnych rzeczy. Urodził się on w 1804 roku. Był internistą a zarazem bardzo aktywnym działaczem społecznym. Od 1851 do 1865 roku jako profesor nauczał na Uniwersytecie Jagiellońskim, pokładając wielkie zasługi dla tej krakowskiej uczelni. Józef Dietl w trakcie swojego życia walczył o pełną autonomię Galicji, a także o wprowadzenie języka polskiego do szkół średnich oraz wyższych. Trzeba przyznać, że kształcenie młodych ludzi nie było mu obojętne. Czy pamiętamy jego te oto słynne słowa? \\\"To, co łożymy na oświatę nie jest wydane, lecz pożyczone.\\\" Widzimy więc, że był on w zupełności przekonany o potrzebie oraz ogromnym znaczeniu nauczania. Wiedział, że wychowanie ludzi, którzy będą w przyszłości chlubą dla całego narodu to najlepsze wynagrodzenie wcześniej poniesionych kosztów. Warto przypomnieć o tym, że Józef Dietl bardzo zasłużył się dla Krakowa, budując wodociągi i kanalizacje. Był autorem licznych publikacji. Np. \\\"O reformie szkół krajowych.\\\" Jako lekarz wydal kilka prac poświęconych np. anatomii patologicznej czy medycynie wewnętrznej. Włożył niemaly wkład w rozbudowę uzdrowisk, takich jak: Rabka, Szczawnica. Trzeba przyznać, że zaslugi tego człowieka są ogromne. Jego systemu wartości na pewno pozazdrościłby każdy z nas. Dietl był nie tylko znakomitym uczonym, ale i człowiekiem, czemu dawał niejednokrotnie wyraz podczas swojej trudnej pracy. I za to przede wszystkim jest tak bardzo ceniony.
John Dewey – urodził się w 1859 w Vermont, zmarł w 1952 w Nowym Jorku. Filozof, pedagog, czołowy przedstawiciel amerykańskiego progresywizmu. Twórca koncepcji szkoły pracy (1896–1902) w Chicago. Wykładał między innymi na uniwersytetach w Nowym Jorku, Chicago.
System pedagogiczny Dewey oparł swój system pedagogiczny na instrumentalizmie, kierunku pragmatyzmu zapoczątkowanym przez Charlesa Peirce’a, a rozpowszechnionym przez Williama Jamesa. Polegał on na rozumieniu doświadczenia jako istoty prawdy – prawdziwe jest to co sprawdza się w działaniu jako prawdziwe. Doświadczenie jest źródłem zdobywania i weryfikowania wiedzy, stąd w jego szkole pracy rozwijane było hasło: uczenie się przez działanie. Szkoła ta powstała na wzór samowystarczalnego gospodarstwa domowego, gdzie dzieci wykonywały różne zajęcia rzemieślnicze i gospodarcze. Akcent położony był na aktywność praktyczną i manualną. Głównym celem szkoły było pobudzanie wrodzonych zdolności dzieci, zainteresowań, wzbogacanie doświadczeń, samodzielna praca, natomiast wiedzę zdobywało się niejako przy okazji. W szkole nie było lekcji i przedmiotów, ośrodkiem był problem, który napotykało dziecko w codziennym życiu i jego rozwiązanie mające doprowadzić do nabywania wiadomości, dlatego zadaniem szkoły było stwarzanie sytuacji będących źródłem owych problemów. Dewey wyodrębnił etapy myślenia prowadzące do rozwiązania problemu:
odczucie trudności
określenie trudności – sformułowanie problemu
szukanie rozwiązań – formułowanie hipotez
wyprowadzenie drogą rozumowania wniosków z rozwiązań – logiczna weryfikacja hipotez
dalsze obserwacje prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia hipotezy – empiryczna weryfikacja hipotezy.
Ellen Key: - Żyła w latach 1849 – 1926 - pisarka szwedzka, działaczka feministyczna, pedagog - Jej główne dzieła: „Stulecie dziecka”, „Miłość i Małżeństwo”, „Kobiety w wojnie światowej”, „Wszechzwycięzca” - Była przedstawicielką naturalizmu pedagogicznego, opowiadała się za tzw. nowym wychowaniem - W teorii ewolucji, w idei postępu naturalnego i społecznego szukała klucza do rozwiązania zagadnień wychowawczych - Swoje poglądy i wizje przedstawiła w książce „100-lecie dziecka”, którą wydała w 1900 roku. Jej zdaniem „stulecie dziecka” powinno być nie tylko uszanowaniem jego praw, ale i zabezpieczeniem funkcji macierzyńskiej - Istotę wychowania upatruje w rozwijaniu indywidualnej natury dziecka poprzez delikatne i niedostrzegalne wspieranie pracy samej natury- Działanie powagą, uczciwością, przykładem, a także okazywanie mu całkowitego zaufania, pozostawienie całkowitej swobody dziecku dopóki nie narusza prawa innych, powinno być głównym zadaniem wychowawcy - E. Key była entuzjastką wychowania w domu rodzinnym - Potępiała ówczesną szkołę z jej programem ogólnego wykształcenia, z jej formalizmem. Domagała się takiej szkoły, która umożliwiałaby dzieciom samodzielną pracę, odkrywała ich zdolności. - Szkołą przyszłości powinna być szkołą dającą wykształcenie ogólne według odmiennego planu dla każdej jednostki przygotowującą młodzież do samokształcenia Poglądy E. Key cechuje przesadny optymizm w dobrą naturę dziecka, wartość wychowania rodzinnego. Ten przesadny indywidualizm nie pozwala jej dostrzec wartości wychowawczej ośrodków dziecięcych, które rzekomo hodują jedynie „słabych dyletantów i uległych członków gromady\\\".
Jerzy Kerschensteiner. Niemiecki pisarz i działacz pedagogiczny Jerzy Kerschensteiner (†1932r.). był kierownikiem szkolnictwa w Monachium. Z wiary czyni ideę państwową, uważa on, że człowiek żyje tylko dla państwa. Wychowanie obywatelskie powinno zbliżać państwo do ideału politycznego. Uważał, że każdemu należy się nauka od szkoły podstawowej do uniwersytetu a wychowanie obywatelskie powinno posiadać następujące cechy: ofiarność, odpowiedzialność i liczenie się z potrzebami innych osób. Według Kerschensteinera te cechy powinno się brać pod uwagę przy organizacji i urządzaniu szkolnictwa. „Budowa wewnętrzna szkoły, jej metod i warsztatów pracy, związków uczniowskich itp. musi być do tego przystosowana, aby uczyć młodzieży służby społecznej, dobrowolnego podporządkowania się interesom zbiorowym”5. Szkoły powinny być miejscem przygotowania społecznego, aby młodzież postępowała w późniejszym życiu zasadami wpojonymi w szkole. Jego poglądy zapisały się na stałe do historii wychowania.


Bibliografia:
• Stanisław kot „historia wychowania” tom II
• Marciniak, „zarys historii wychowania” warszawa 1978 państwowe wydawnictwo naukowe
• Mizia, „o komisji edukacji narodowej” państwowe wydawnictwo naukowe warszawa 1972
• Encyklopedia PWN