Wszechświat

Nazwy WSZECHŚWIAT używamy, gdy mówimy o wszystkich obiektach istniejących w przestrzeni kosmicznej. Trudno wyobrazić sobie rozmiary Wszechświata — tak jest wielki. Zawiera miliony gwiazd i planet, a także ogromne obłoki gazu, które rozdzielone są pustą przestrzenią.

LATA ŚWIETLNE

Odległości w przestrzeni kosmicznej są olbrzymie. Podaje się je w latach świetlnych. Jeden rok świetlny to odległość, jaką światło przebywa w ciągu roku; wynosi ona około 9460 miliardów kilometrów. Światło porusza się z prędkością 300 tysięcy kilometrów na sekundę.

GALAKTYKI

Gwiazdy grupują się, tworząc wielkie zbiorowiska zwane galaktykami. Galaktyki są tak duże, że podróż światła przez nie może trwać nawet dziesiątki tysięcy lat. Ziemia umiejscowiona jest w galaktyce noszącej nazwę DROGA MLECZNA. Średnica DROGI MLECZNEJ wynosi 100 tysięcy lat świetlnych. Odległości między galaktykami są jeszcze większe.

ROZMIARY WSZECHŚWIATA

Nie wiadomo jak wielki jest WSZECHŚWIAT. Możliwe, że jest nieskończony. Zawiera on miliony milionów galaktyk. Używając coraz doskonalszych teleskopów, astronomowie stale odkrywają nowe galaktyki. Najdalej położone i znane dziś znajdują się w odległości kilkunastu miliardów lat świetlnych od nas.

BADANIA KOSMOSU

W końcu lat pięćdziesiątych naukowcy zaczęli wysyłać rakiety w przestrzeń kosmiczną, by w ten sposób lepiej poznać Wszechświat. Od tego czasu USA i Rosja przeprowadziły wiele eksperymentów kosmicznych, które znacznie poszerzyły naszą wiedzę.

BADACZE KOSMOSU

Najbardziej pasjonujący okres badań kosmosu przypada na lata1969 – 1972, kiedy to amerykańscy astronauci latali statkami Apollo w kierunku Księżyca.
W roku 1969 astronauci z pojazdu Apollo 11, Neil Armstrong i Buzz Aldrin, jako pierwsi ludzie postawili stopy na Księżycu.

STACJE KOSMICZNE

Stacje kosmiczne krążą wokół Ziemi na wysokości ok. 400 kilometrów. Są to laboratoria, w których doświadczenia przeprowadza się w stanie nieważkości.

LUDZIE W KOSMOSIE

Astronauci mogą przebywać w stacjach kosmicznych przez wiele miesięcy. Dzięki temu poznajemy wpływ stanu nieważkości na ludzi oraz sposoby przeciwdziałania. Będzie to mieć znaczenie dla zdrowia astronautów, którzy polecą na Marsa w XXI wieku.

W dniu 12 kwietnia 1961r. Po raz pierwszy w przestrzeni kosmicznej znalazł się człowiek. Był nim rosyjski kosmonauta Jurij Gagarin (1934 – 1968), który na pokładzie statku kosmicznego Wostok w czasie 108 minut dokonał jednego okrążenia Ziemi, w najwyższym punkcie osiągając wysokość 327 km.

DROGA MLECZNA

W porównaniu z innymi galaktykami Droga Mleczna jest stosunkowo duża. Jej średnica wynosi około 100 000 lat świetlnych. Ziemia i cały Układ Słoneczny leżą w odległości około 25 000 lat świetlnych od centrum Drogi Mlecznej.

OBRACAJĄCA SIĘ SPIRALA

Większość astronomów jest przekonana, że Droga Mleczna to galaktyka spiralna. Niektórzy jednak sądzą, że może być ona galaktyką spiralną z poprzeczką.
Podobnie jak wszystkie galaktyki spiralne (z poprzeczką lub bez),
Droga Mleczna wiruje. Części wewnętrzne obracają się szybciej od obszarów zewnętrznych.

NARODZINY GWIAZD

Astronomowie zbadali proces tworzenia się gwiazd, obserwując wiele widocznych z Ziemi obiektów. W ciągu swojego życia gwiazdy się zmieniają, a w końcu umierają.

MIEJSCA NARODZIN GWIAZD

Nowe gwiazdy powstają wewnątrz rozległych obłoków gazu i pyłu, zwanych mgławicami. Niektóre mgławice są jasne, inne – ciemne. Ciemne mgławice zawierają pył, który blokuje światło znajdujących się za nimi gwiazd. Wyglądają one jak czarne bezgwiezdne plamy na niebie.

POCZĄTEK ŻYCIA

Zanim w mgławicy zaczną powstawać gwiazdy, obłoki gazu i pyłu wirują, następnie dzielą się one na drobne fragmenty, których rozmiary stopniowo rosną.


UKŁAD SŁONECZNY

SŁOŃCE

Słońce, jak wszystkie gwiazdy, jest masywną kulą rozgrzanego gazu. W jej wnętrzu malutkie cząstki będące jądrami atomów gazu zwanego wodorem łączą się, tworząc jądra atomów innego gazu - helu. Ten proces łączenia się nosi nazwę syntezy jądrowej. Dzięki niemu powstają wielkie ilości ciepła i światła. Bez nich życie na Ziemi nie byłoby możliwe.
Rozmiary Słońca
Średnica Słońca wynosi około 1,4 miliona kilometrów. W jego wnętrzu zmieściłoby się ponad milion planet o rozmiarach Ziemi. A jednak - w porównaniu
z niektórymi innymi gwiazdami Słońce jest raczej małe.
Plamy Słoneczne
Na powierzchni Słońca występują małe ciemne obszary, zwane plamami słonecznymi. Są to rejony nieco chłodniejsze od otoczenia. Czasami plamy słoneczne układają się w grupy o ogromnych rozmiarach. Największa zaobserwowana grupa plam miała powierzchnię ponad 18 miliardów kilometrów kwadratowych .

MERKURY

Merkury jest planetą Układu Słonecznego znajdującą się najbliżej Słońca. Promień jego orbity wynosi około 58 milionów kilometrów. Mała planeta W porównaniu z większością innych planet Układu Słonecznego Merkury ma niewielkie rozmiary. Mniejszy jest jedynie Pluton. Średnica Merkurego wynosi 4 878 kilometrów, czyli prawie trzy razy mniej niż średnica Ziemi. Żar i chłód. Merkury znajduje się tak blisko Słońca, że w dzień panująca na nim temperatura może osiągnąć 430C, czyli ponad cztery razy więcej niż temperatura gotującej się wody. W nocy jednak temperatura może spaść poniżej -180C. Niektóre kratery Merkurego są tak głębokie, że do ich dna nigdy nie docierają grzejące promienie Słońca. Przez cały czas jest tam bardzo zimno.
Lata i doby
Na Merkurym rok (czyli czas jednego obiegu wokół Słońca) trwa 88 ziemskich dób, jest więc ponad czterokrotnie krótszy niż rok na Ziemi.
Merkury obraca się wolno. Jego doba (czyli czas jednego obrotu wokół własnej osi) trwa 59 ziemskich dób. Rok merkuriański zawiera półtorej merkuriańskiej doby. Długie okresy, gdy część planety jest skierowana w stronę. przeciwną Słońcu, powodują, że w nocy robi się tam tak zimno.

WENUS

Wenus ma podobne rozmiary jak Ziemia. Okrąża Słońce w odległości około 108 milionów kilometrów. Z jej płaskiej powierzchni wypiętrzają się obszary, które przypominają ziemskie kontynenty.
Gwiazda poranna i wieczorna
W niektórych porach roku Wenus jest dobrze widoczna gołym okiem. Zdarza się to tuż przed wschodem Słońca lub tuż po jego zachodzie. Dlatego często nazywamy Wenus gwiazdą poranną lub gwiazdą wieczorną. Po Słońcu i Księżycu Wenus jest najjaśniejszym obiektem na niebie.
Gęsta atmosfera
Atmosfera Wenus jest bardzo gruba. Zawiera głównie dwutlenek węgla.
Przy powierzchni planety panuje ogromne ciśnienie z powodu wielkiej gęstości atmosfery. Wenus otaczają chmury będące oparami kwasu siarkowego. Padają z nich deszcze, które zniszczyłyby każdy żywy organizm.

ZIEMIA

Ziemia okrąża Słońce z prędkością około 110.000 kilometrów na godzinę, w odległości 150 milionów kilometrów. Jeden obieg wokół Słońca zajmuje Ziemi 365,242 dnia (czyli jeden rok ziemski).
Życie na Ziemi
Odległość Ziemi od Słońca powoduje, że na naszej planecie mamy temperaturę, w której woda występuje w postaci cieczy, a nie pary lub lodu. Ziemię otacza atmosfera, której powietrzem można oddychać. Oba te czynniki są konieczne do życia zwierząt i roślin.
Atmosfera
Atmosfera otaczająca Ziemię jest mieszaniną gazów. Dzieli się ona na kilka warstw. Tlen, którym oddychają żywe organizmy, stanowi około 20% atmosfery.

MARS

Mars jest czwartą planetą od Słońca. Okrąża je w odległości około 228 milionów kilometrów.
Jeden obieg zajmuje mu 687 dni, czyli prawie dwa razy dłużej niż trwa jeden obieg Ziemi wokół Słońca.
Widzialność Marsa
Marsa można zobaczyć gołym okiem. Wygląda jak jasna, pomarańczowoczerwona gwiazda. Aby dostrzec jakiekolwiek szczegóły na jego powierzchni, należy użyć silnego teleskopu.
Dwa księżyce
Oba księżyce Marsa, Fobos i Deimos, są ciemne, pokryte pyłem
i mają nieregularny kształt. Fobos krąży w odległości 6000 kilometrów od powierzchni Marsa, Deimos zaś - w odległości 20 000 kilometrów.






JOWISZ

Jowisz jest największą planetą Układu Słonecznego. Obiega on Słońce w odległości 778 milionów kilometrów. Jest tak ogromny, że w jego wnętrzu zmieściłoby się ponad 1000 planet o rozmiarach Ziemi. Astronomowie odkryli l6 księżyców, które krążą wokół Jowisza, ale być może jest ich więcej.
Wielkie kule gazowe
Jowisz jest jedna z czterech planet zbudowanych głównie z gazu. Pozostałe trzy to Saturn, Uran i Neptun. Nazywa się je gazowymi olbrzymimi. Dzięki swojej wielkości Jowisz działa ogromna siła grawitacji na obiekty w jego sąsiedztwie. Przelatujące obok asteroidy i meteoroidy spadają w jego atmosferę. Jowisz niczym wielki odkurzacz wsysa drobne ciała kosmiczne.
Widzialność Jowisza
Po Słońcu, Księżycu i Wenus, Jowisz jest najjaśniejszym obiektem na niebie. Gołym okiem widzimy go jako bardzo jasna gwiazd. Patrząc przez silny teleskop można dostrzec barwne pasy chmur . i słynną Wielką Czerwoną Plamę.

SATURN

Saturn jest drugą pod względem wielkości planetą Układu Słonecznego. Nazywany jest często planetą pierścieniową, gdyż otaczają go pierścienie z odłamków lodu. Porusza się w odległości około 1430 milionów kilometrów od Słońca, a jeden jego obieg trwa 29 lat.
Wielka planeta
Mimo że mniejszy od Jowisza, Saturn jest planetą ogromną. Jego średnica wynosi około 120 tysięcy kilometrów, czyli 9 razy więcej niż średnica Ziemi.
Gazowy olbrzym
Podobnie jak Jowisz, Saturn to gazowy olbrzym. Zbudowany jest głównie z wodoru. Jego atmosfera zawiera również znaczne ilości innego bardzo lekkiego gazu - helu. Z tego powodu Saturn ma małą gęstość. Gdybyśmy znaleźli wystarczająco duży ocean, Saturn mógłby pływać na jego powierzchni. Astronomowie sądzą, że wnętrze Saturna przypomina wnętrze Jowisza.
Szybkie wirowanie
Saturn wiruje bardzo prędko. Jeden obrót zajmuje mu niecałe 11 godzin.
Z powodu szybkiego wirowania gazy w jego atmosferze są spychane w kierunku równika — płaszczyzny przechodzącej przez środek planety. W wyniku owego spychania gazów Saturn jest szerszy w swojej centralnej części. Można to zobaczyć używając nawet niezbyt silnego teleskopu Księżyce Saturna. Saturn ma 18 księżyców.

URAN

Uran jest siódmą planetą od Słońca porusza się w odległości około 2900 milionów kilometrów. Jeden obieg wokół Słońca zajmuje mu 84 lata ziemskie. Uran został odkryty przez brytyjskiego astronoma WilIiama Herschela w 1781 roku.
Widzialność Urana
W momentach, gdy Uran ma największą jasność można go dostrzec gołym okiem jeśli wiadomo, gdzie go szukać! Podobnie jak inne planety, zmienia on swą pozycję względem gwiazd. Wygląda jak bardzo , słaba gwiazda, ale nie migocze.

Dziwny obrót
Uran obraca się jakby leżał na boku. Żadna inna planeta tak się nie zachowuje. Wielu astronomów sądzi, że ów dziwny obrót jest wynikiem zderzenia Urana z jakimś obiektem o rozmiarach planety, które nastąpiło miliony lat temu.
Pierścienie Urana
Podobnie jak Jowisza i Saturna, Urana otaczają pierścienie. Zostały one odkryte w wyniku obserwacji naziemnej w 1977 roku. Później w roku 1986, sfotografowała i zbadała je sonda Voyager. Pierścienie składają się głównie z pyłu. Szczególnie ciemny jest pył w pierścieniu zewnętrznym.

NEPTUN

Neptun został odkryty w 1846 roku przez niemieckiego astronoma Johanna Gottfrieda Galle. Jest czwartym z gazowych olbrzymów, nieco mniejszym od .Urana. Jeden jego obrót trwa 16 godzin.
Daleka planeta
Neptun jest odległy od Słońca o około 4500 milionów kilometrów. Potrzebuje aż 165 lat, aby dokonać wokół niego jednego pełnego obiegu. Neptuna, nie można zobaczyć gołym okiem, a przez lornetkę wygląda jak gwiazda. Nawet przez największe teleskopy zobaczyć go można jako niewielką, niebieskawą plamkę.
Nieznane szczegóły ze względu na znaczne oddalenie Neptuna od Ziemi, do niedawna astronomowie nie byli w stanie dostrzec na nim żadnych szczegółów. Sądzili, że jest to raczej nieciekawa planeta. Kamery umieszczone na sondzie Voyager 2 pokazały jednak, że Neptun przypomina inne gazowe olbrzymy; w jego atmosferze wieją np. bardzo silne wiatry.
Ciemne plamy
Na Neptunie dostrzeżono szereg ciemnych plam. Największa z nich, mająca rozmiar Ziemi, otrzymała nazwę Wielkiej Ciemnej Plamy. Zapewne jest to , ogromny cyklon.
Wielka Ciemna Plama została odkryta w 1989 roku przez próbnik kosmiczny Voyager 2. Jednak w latach dziewięćdziesiątych nie dostrzegł jej Kosmiczny Teleskop Hubble'a. Nie wiadomo, dlaczego Wielka Ciemna Plama znikła, ani też czy znowu się kiedyś pojawi.

PLUTON

Przez większość czasu Pluton jest najbardziej odległy planetą Układu Słonecznego. Ma on jednak bardzo wydłużoną orbitę, co powoduje, że przez każde lat 20 trwającego 249 lat obiegu wokół Słońca znajduje się bliżej niego niż Neptun. W latach 1979 —1999 najdalszą planetą pozostaje Neptun.
Planeta daleka i słaba
Odległość Plutona od Słońca bardzo się zmienia. Gdy Pluton znajduje się najbliżej, wynosi ona 4425 milionów kilometrów, gdy najdalej - 7375 milionów kilometrów. Ponieważ planeta ta jest tak oddalona, niełatwo obserwować ją z Ziemi. Pluton, oglądany nawet przez największe teleskopy, wygląda jak mała plamka pozbawiona jakichkolwiek szczegółów. Fotografie wykonane przez Kosmiczny Teleskop Hubble'a sugerują jednak, że planeta ta może przypominać Trytona (księżyc Neptuna). Średnica Plutona wynosi 2300 kilometrów, a więc nieco mniej niż średnica Trytona.

ŹRÓDŁA:
v Astronomia i Wszechświat v L. Miles, A. Smith