Bezrobocie

Recenzja artykułu
„Bezrobocie - nowa kwestia społeczna” Jolanty Pilch
z „Pedagogika Społeczna” pod red. T. Pilcha i I. Lepalczyk

Powszechnie znane dziś słowo bezrobocie dotyka coraz to szersze kręgi ludzi, ludzi o różnych profesjach i na różnym poziomie wykształcenia. Obejmuje coraz to nowe obszary kraju powodując nowe zjawiska, które są wynikiem braku aktywności zawodowej i niepewności życia w przyszłości. Czym też jest owo bezrobocie? Według Słownika Języka polskiego pod red. prof. Mieczysława Szymczaka. „Bezrobocie jest zjawiskiem braku pracy zarobkowej dla osób zdolnych do pracy i poszukującej jej, charakterystycznej dla ustroju kapitalistycznego.”
Zjawisko bezrobocia jest często poruszanym problemem w środowiskach masowego przekazu przez dziennikarzy, polityków i różnych przedstawicieli organizacji pozarządowych. Dotyczy szczególnie tych ludzi, którzy stracili pracę na skutek restrukturyzacji lub likwidacji zakładu pracy i nie mogą jej ponownie znaleźć u nowego pracodawcy. Bezrobocie dotyka szczególnie określone środowiska, do których należą: miejscowości popegeerowskie, wielkie centra przemysłowe, kopalnie, i tereny nadgraniczne. W obszarach tych nastąpiły największe zmiany ekonomiczne.
Na tych terenach bezrobocie dotknęło dużą grupę ludzi w wieku produkcyjnym i
przedemerytalnym, mającym na swym utrzymaniu rodzinę. Brak rozwoju gospodarczego na tych terenach spowodował beznadziejną sytuacje dla absolwentów szkół. Osoby, które utraciły pracę, jak i absolwenci szkół zadają sobie pytanie jak żyć? jak sobie radzić? Pracodawcy poszukujący pracowników, stawiają określone wymagania, które eliminują ich już na starcie.
Problemem bezrobocia zajęła się J. Piach, autorka artykułu „Bezrobocie-nowa kwestia społeczna.”
W swej pracy pisze o pojęciu kwestii społecznej, charakteryzując jednocześnie polskie bezrobocie, przedstawia społeczne i psychiczne skutki bezrobocia oraz polskie regulacje prawne.
Autorka w pierwszej części artykułu wyjaśnia pojęcie kwestii społecznych. Stwierdza ona powołując się na innego autora, że zjawisko swymi cechami oraz nasileniem wypełnia wszelkie niedociągnięcia, jakie w definicji ( o bezrobociu) przypisuje się kwestiom społecznym.
Wyróżnia ona 8 elementów stwierdzając, że są to zjawiska i sytuacje dotyczące m.in.: większych grup i zbiorowości społecznych, że zakłócają rozwój grupy i wywołują społeczny niepokój i wzburzenie, są źródłem napięć ,które doprowadzają czasami do ostrych konfliktów oraz wpływają destruktywnie na rozwój społeczeństwa.
Autorka pisze także o światowym szczycie Rozwoju Społecznego, który odbył się na zaproszenie Organizacji Narodów Zjednoczonych w Kopenhadze w dniach 6-12 marca 1995 roku. Przedstawia deklarację i program działania Światowego Szczytu Rozwoju Społecznego.
W kolejnej części artykułu charakteryzuje polskie bezrobocie. Wyjaśnia ona, czym jest tak zwana stopa bezrobocia. Powołując się na dane statystyczne przedstawia stopę bezrobocia w Polsce. Stwierdza, że najwyższy stopień bezrobocia i bezwzględnej liczby bezrobotnych w lipcu i sierpniu związany jest z rejestracja w Urzędach Pracy absolwentów różnego typu szkół, natomiast spadek w kolejnych miesiącach oznacza, że starania o pracę po wakacjach dla większości z nich okazały się pomyślne. Przedstawia także strukturę bezrobotnych wg. wieku. Dokonując analizy można zauważyć, że aż 62 % bezrobotnych to ludzie młodzi do 35 roku życia. Ludzie starsi natomiast stanowią niski odsetek osób wśród bezrobotnych. Przyczyną tego faktu jej zdaniem jest przejście na wczesną emeryturę lub uzyskanie uprawnienia do renty.
W kolejnej części powołuje się na przedstawicieli nauk społecznych, którzy stwierdzają, że polskie szkolnictwo ponadpodstawowe ma niewłaściwą strukturę. Rozumiane jest to w ten sposób, że charakteryzowała się zbyt rozwiniętym kształceniem zawodowym na poziomie zasadniczym oraz niskim udziałem kształcenia ogólnego średniego. Podaje ona przykład szkolnictwa na zachodzie, które preferuje kształcenie ogólne. Kształcenie to stwarza możliwości rozwoju w różnych kierunkach, wyrabia elastyczność a tym samym umiejętność przystosowania się do zmieniającej się sytuacji na rynku pracy. Autorka podsumowując ten problem swierdza, że najlepsze jest wykształcenie wyższe i ogólne na poziomie średnim. Kolejną cechą polskiego bezrobocia jest bezrobocie długotrwałe. Uważa ona, że ten rodzaj bezrobocia wiąże się ze specyficznymi problemami psychicznymi i społecznymi. Wyróżnia problem bezrobocia długotrwałego. Autorka pisze, że najbardziej narażone są kobiety mieszkające na wsiach i w małych miastach zwłaszcza w wieku 30-34 lata. Oznacza to, że są to kobiety matki. Ich stan rodzinny oraz konieczność sprawowania funkcji opiekuńczych i wychowawczych nie zachęca pracodawców do ich zatrudniania. Ostatnią cechą polskiego bezrobocia zdaniem autorki jest przestrzenne zróżnicowanie. Jest ono rozumiane w ten sposób, że najniższe wskaźniki bezrobocia występują na terenach leżących wokół wielkich miast, które są dużym i zróżnicowanym rynkiem pracy. Najwyższa stopa bezrobocia występuje na terenach, gdzie istniały zakłady przemysłowe, a ich upadek destruktywnie wpłynął na rynek pracy na tym obszarze. Autorka uważa, że przestrzenne zróżnicowanie nasilenia bezrobocia jest dodatkowym czynnikiem, który utrudnia przeciwdziałanie temu zjawisku. Powołuje się na sprawę dotyczącą kwestii mieszkaniowej. Podaje np.,że amerykanie z reguły mieszkają tam, gdzie znajdują pracę w Polsce natomiast szuka się pracy tam gdzie ma się swój dom. Autorka w dalszej części artykułu przedstawia wyniki analizy GUS oraz czynniki kształtujące bezrobocie. Wg. tej analizy w rodzinach z osobami niepracującymi żyje ponad 8 mln osób. Badania wykazały również, że 61 % dzieci w mieście i około 40 % dzieci na wsi w wieku od 0-14 lat żyje w rodzinach, gdzie są osoby bezrobotne. Przyczyną bezrobocia stała się zmiana ustroju. Spowodowała ona nie tylko zmiany polityczne, ale również gospodarcze występujące nie tylko w Polsce. Autorka uważa, że kraje z tzw. bloku wschodniego gdzie nastąpiła transformacja ustrojowa mają podobne problemy, co Polska. Należą do nich m.in. załamanie handlu z byłym ZSRR, liberalizacja handlu zagranicznego połączona z niska konkurencyjnością cenową i jakościową, która doprowadziła do utraty rynku. Przedstawia ona także przyczyny bezrobocia na zachodzie. Jednym z powodów jaki wymienia, jest postęp techniczny prowadzący do zastępowania pracy ludzkiej sprzętem zmechanizowanym. Bezrobocie w tych krajach dotyczy głównie osób starszych i mających niskie kwalifikacje. J.Pilch uważa także, że bezrobocie jest związane z przyczynami zewnętrznymi. Powołuje się ona na zjawisko histerozy powodującej trwałe obniżenie kwalifikacji zawodowych u bezrobotnych w wyniku długotrwałego pozostawania bez pracy. Autorka uważa, że najlepszym sposobem przeciwdziałania bezrobociu jest wzrost gospodarczy. W Polsce wzrost gospodarczy jest niestety hamowany przez brak kapitału, natomiast na skutek restrukturyzacji i przekształceń własnościowych redukuje się zakłady przemysłowe lub część ich produkcji. Uważa, że bezrobocie nie jest zjawiskiem negatywnym tylko dla osób bezrobotnych ale przede wszystkim jest ciężarem dla gospodarki. Bezrobocie jej zdaniem powoduje zmniejszenie dochodów budżetowych państwa, ponieważ bezrobotni nie płacą składek na ubezpieczenie społeczne, nie kupują towarów, co powoduje nadmiar podaży nad popytem. Niemożność znalezienia pracy doprowadza do tego, że większość młodych ludzi wyjeżdża za granice w poszukiwaniu pracy. Takie postępowanie negatywnie wpływa na sferę ekonomiczną i demograficzną.
Autorka omawiając społeczne skutki bezrobocia powołuje się na badania przeprowadzone w USA. Stwierdzono tam, że wzrostowi bezrobocia w ciągu 6 lat towarzyszyła większa umieralność na zawał serca. Natomiast przeprowadzone w Niemczech badania wykazały, że bezrobotni mają znacznie gorszy stan zdrowia niż pracujący. W Polsce przeprowadzone badania wykazały, że wśród bezrobotnych częściej dochodzi do samobójstw i prób samobójczych. Skutki bezrobocia dotyczą nie tylko ludzi nie mających pracy, ale odbijają się na funkcjonowaniu całego społeczeństwa oraz na ekonomicznych kosztach tego funkcjonowania. Bezrobocie dotyka także jednostkę i rodzinę bezrobotnego. J. Pilch wymienia pięć funkcji rodziny, które ulegają załamaniu. Są to między innymi: 1) funkcja ekonomiczno- konsumpcyjna, 2) funkcja opiekuńczo- wychowawcza, funkcja emocjonalno-ekspresyjna, 4) funkcja socjalizacyjna, 5) funkcja prokreacyjna.
W kolejnej części artykułu pisze o psychologicznych aspektach bezrobocia. Powołuje się na teorię ludzkich potrzeb wg A. Masłowa. Stwierdza ona, że każdy człowiek by zaspokoić swoje potrzeby fizjologiczne musi mieć środki materialne, ponieważ gdy ich nie ma to u człowieka pojawia się brak bezpieczeństwa oraz izolacja od innych ludzi. Zdaniem autorki poczucie zagrożenia pojawia się w związku z utratą pracy i nieskutecznym poszukiwaniem nowej. Pisze ona, że w tym czasie może dojść do nasilenia dolegliwości fizycznych i psychicznych. Ludzie często rezygnują ze zwolnień lekarskich i podjęcia leczenia. Autorka uważa, że bycie bezrobotnym doprowadza do nadania człowiekowi etykiety. Ludzie wokół zastanawiają się nad tym, dlaczego jest on bezrobotnym oraz nadają mu pewne cechy: leniwy, często brał zwolnienia itp.
Bezrobocie jest doświadczeniem stresującym powodującym u jednostki konieczność zmiany dotychczasowych wzorów zachowania by przystosować się do nowej sytuacji. Psychologowie stwierdzili, że osoby bezrobotne częściej są narażone na zawały serca, alkoholizm, choroby psychiczne, samobójstwa itp. Bezrobocie doprowadza także do destabilizacji rodziny. Bezrobotny czuje się winny zaistniałej sytuacji. Mężczyźni zawłaszcza, że nie mogą utrzymać rodziny na dostatecznym poziomie nie czują się prawdziwymi mężczyznami. Osoby takie po stracie pracy nie wiedzą, co mają zrobić z nadmiarem czasu wolnego. Kobiety na początku chcą nadrobić zaległości domowe, ale później zaczynają się nudzić. Po pewnym czasie bezrobotny staje się mało aktywny oraz izoluje się od ludzi. Autorka wymienia rodzaj bezrobocia chronicznego, które trwa przez pewien okres czasu tj. 12 miesięcy. Często, gdy osoba traci pracę obserwuje się u niej fazy stanu psychicznego. Są to: szok, optymizm i wiara w znalezienie nowego miejsca pracy, okres pesymizmu, utrata nadziei. Gdy bezrobocie się przedłuża to narasta dodatkowo poczucie bezradności i fatalizm, zmniejsza się motywacja oraz umiejętność samodzielnego poszukiwania pracy. Autorka w kolejnej i ostatniej części artykułu przedstawia polskie regulacje prawne dot. bezrobocia. Pisze, że zajmuje się tym ustawa z dnia 14 grudnia 1994 roku, która określa, kto jest w świetle prawa bezrobotnym, przedstawia zakres i zasady świadczeń łagodzących skutki bezrobocia, zasady pośrednictwa i poradnictwa zawodowego oraz w jaki sposób przeciwdziałać bezrobociu.
Powyższe rozważania najogólniej wyczerpują opis zjawiska społecznego jakim jest bezrobocie z punktu widzenia nauk społecznych. Jednak na wielkość tego zjawiska ma duży, a może nawet decydujący wpływ polityka ekonomiczna państwa oraz wprowadzane przez rządzących formy łagodzenia zjawiska i ochrony bezrobotnych. Z ostatnich informacji prasowych i telewizyjnych wynika, że kryzys ekonomiczny na świecie dotyka wiele państw a ekipy rządzące Polską z problemem sobie nie radzą. Co również nie wpływa pozytywnie na niwelowanie bezrobocia i stan psychiczny ludzi.