NATO - geneza, cele i zasady działania

NATO( pakt północnoatlantycki) sojusz polityczno-wojskowy państw Europy Zachodniej, USA i Kanady powołany do istnienia w Waszyngtonie 4 kwietnia 1949 na podstawie uchwalonej przez Senat USA w czerwcu 1948 tzw. rezolucji Vandenberga, która wzywała do tworzenia bloków militarnych w celu zapobiegania sowieckiemu zagrożeniu. Pakt został zawiązany w początkach szczytowego okresu „zimnej wojny” w celu obrony państw członkowskich przed zagrożeniem ze strony ZSRR i jego krajów satelickich. Kwestię możliwości wystąpienia zbrojnego sformułowano w sposób bardzo precyzyjny: „atak zbrojny przeciw jednej ze stron układu lub kilku w Europie czy Ameryce Północnej będzie uważny za atak przeciw wszystkim”.

Układ podpisało 12 państw: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy, a także Kanada i USA. 18 lutego 1952 do Paktu przystąpiły Grecja i Turcja, 5 maja 1955 przyjęto RFN, natomiast w 1982 Hiszpanię. W lipcu 1966 Francja opuściła wojskowe struktury Paktu, pozostając jedynie w strukturach politycznych. Grecja wycofała się ze struktur wojskowych po kryzysie cypryjskim w 1974, powróciła jednak do nich w 1980. Konsekwencją podpisania Paktu było zerwanie przez USA z polityką izolacjonizmu. Zgodnie z 51 artykułem Karty Narodów Zjednoczonych, na który powołują się sygnatariusze, układ ma charakter obronny. Treść jego przewiduje wzajemną pomoc wojskową na wypadek ataku na jednego z uczestników porozumienia, traktując ją jako wspólną obronę. Uznano także, że wspólna obrona będzie obowiązywała również wtedy, gdy taki atak nastąpi na obszarze na północ od zwrotnika Raka. Siedzibą władz NATO były kolejno Londyn (do 1952) i Paryż (do 1966), obecnie Bruksela.

Najwyższym i jedynym organem statutowym jest Rada Atlantycka, która ustanawia inne organy i ustala ich kompetencje. Zbiera się kilka razy w roku na szczeblu ministerialnym, ale praktycznie obraduje stale w osobach stałych przedstawicieli w randze ambasadorów. Pracami Rady kieruje sekretarz generalny. Do najważniejszych zadań Rady zalicza się: konsultacje polityczne pomiędzy członkami, wyznaczanie dyrektyw dla władz wojskowych, obronę cywilną, ustalanie wysiłku zbrojeniowego państw członkowskich.
Najwyższym organem wojskowym jest Komitet Wojskowy, w skład którego wchodzą szefowie sztabów wszystkich państw członkowskich oprócz Islandii. Uchwały organów kolegialnych wymagają jednomyślności. Obszar strategiczny dzieli się na trzy dowództwa: Europy - SACEUR, z siedzibą w Brukseli, Oceanu Atlantyckiego - SACLANT, z siedzibą w Norfolk (USA) i kanału La Manche - CHANCOM, z siedzibą w Portsmouth (Wielka Brytania), oraz jedną strategiczną Grupę Regionalną Kanada-USA. Początkowo NATO funkcjonowało zgodnie z doktryną masowego odwetu, a od 1961 elastycznego reagowania.

Po rozpadzie bloku sowieckiego, Pakt szuka nowej doktryny. W 1997 Pakt zaprosił Czechy, Polskę i Węgry do negocjacji mających na celu przyjęcie ich w poczet członków NATO. Państwa te zostały członkami NATO 12 marca 1999.
5 listopada 1998 ministrowie obrony Polski, Niemiec i Danii: Janusz Onyszkiewicz, Volker Rhe i Homa Haekkerup, podpisali konwencję o utworzeniu Międzynarodowego Korpusu Północno-Wschodniego NATO, z kwaterą główną w Szczecinie. Korpus rozpoczął działalność po przyjęciu Polski do NATO, w jego skład wchodzą: polska 12 Szczecińska Dywizja Zmechanizowana, niemiecka 14 Dywizja Grenadierów Pancernych i duńska Dywizja Zmechanizowana.

Pierwszym sprawdzianem wiarygodności sojuszniczej Polski, bezpośrednio po wstąpieniu do NATO, było nasze stanowisko wobec sytuacji na terenie byłej Jugosławii. Udział polskich żołnierzy w siłach NATO w Kosowie (KFOR) oraz Albanii (AFOR) potwierdził naszą gotowość do wypełnienia obowiązków wynikających z Traktatu Waszyngtońskiego. Jesteśmy także aktywni w pracach wszystkich gremiów Sojuszu. Polscy przedstawiciele z powodzeniem włączyli się w działalność różnych dowództw i sztabów NATO. Mamy swoje przedstawicielstwa w Kwaterze Głównej, przy Komitecie Wojskowym, w Naczelnych Dowództwach, szkołach i ośrodkach szkolenia NATO, w tym także w NATO Defence College w Rzymie.

W okresie przed i poakcesyjnym wielkim wyzwaniem dla całego Wojska Polskiego było włączenie się do procedur planistycznych NATO i realizacja przedsięwzięć służących osiągnięciu interoperacyjności z wojskami krajów sojuszniczych, a szczególnie jednostek wojskowych bezpośrednio podporządkowanych organom dowodzenia Sojuszu. Już w roku 1996, jeszcze jako kraj uczestniczący w "Programie Partnerstwa dla Pokoju", wzięliśmy udział w Siłach Zaprowadzania Pokoju (IFOR), a następnie w Siłach Stabilizujących (SFOR) w Bośni i Hercegowinie. Natomiast w 1999 roku polscy żołnierze uczestniczyli w misji humanitarnej na terenie Albanii, w ramach Wielonarodowych Sił NATO (AFOR). Polska nadal uczestniczy w misjach pokojowych na obszarze Bałkanów: w Bośni i Hercegowinie (SFOR) oraz Jugosławii (KFOR-Kosowo). Nasi żołnierze wykonują zadania typowe dla tego typu operacji: dbają o utrzymanie bezpieczeństwa, ochranianie instytucji cywilnych, wspieranie pomocy humanitarnej, pomoc policji i służbom cywilnym, a także nadzorują przestrzeganie porozumień pokojowych w pasie granicznym rozdzielającym strony uczestniczące w kilkuletniej wojnie domowej.

Trzeba z dumą stwierdzić, że Polska wywiązuje się solidnie ze zobowiązań podjętych w momencie przystępowania do Sojuszu i jest wiarygodnym partnerem NATO. Przed nami jednak pozostaje jeszcze wiele zadań, szczególnie w sferze unowocześnienia wyposażenia polskiej armii, tak aby w przyszłości polscy żołnierze mogli brać w pełni udział w najbardziej wymagających misjach podejmowanych przez Sojusz, w tym także w rejonach oddalonych od baz macierzystych. Wiąże się to bezpośrednio z zakupami nowego wyposażenia i sprzętu wojskowego i znacznymi wydatkami środków budżetowych, których wielkość zależy głównie od tempa rozwoju ekonomicznego kraju.
Polska zawsze była i pozostaje orędownikiem polityki "otwartych drzwi" Sojuszu Północnoatlantyckiego. W naszej opinii jest to element wnoszący istotny wkład w poszerzenie strefy stabilności i bezpieczeństwa w Europie oraz zwiększający zdolności NATO do stawienia czoła wyzwaniom XXI w. Dlatego też chętnie służymy radą oraz uczestniczymy we wspólnych przedsięwzięciach mających na celu przybliżenie państwom kandydującym struktur oraz mechanizmów Sojuszu. Polska brała też udział w opracowywaniu Planu Działań na rzecz Członkostwa w NATO (Membership Action Plan), a obecnie aktywnie uczestniczy w jego implementacji.
Od początku lat dziewięćdziesiątych Sojusz konsekwentnie realizuje politykę "otwartych drzwi" wobec tych krajów, które gotowe są przyjąć i przestrzegać zawarte w Traktacie Północnoatlantyckim zasady oraz deklarują wolę udziału we wspólnych wysiłkach na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa i stabilności obszaru euroatlantyckiego.

Podczas szczytu NATO w Pradze (11-12 listopada 2002 r.) zapadła kolejna decyzja o rozszerzeniu Sojuszu o następujące państwa: Bułgarię, Estonię, Litwę, Łotwę, Rumunię, Słowację i Słowenię. Państwa te od kilku lat prowadziły aktywny dialog polityczny i w sposób praktyczny współpracowały z NATO uczestnicząc w programie Partnerstwo dla Pokoju (PdP) oraz pracach Rady Partnerstwa Euroatlantyckiego (EAPC). Od 1999 państwa te zostały również objęte nowym mechanizmem - Planem Działań na Rzecz Członkostwa (MAP).
W chwili obecnej trwa proces ratyfikacji Protokołów Akcesyjnych Jego zakończenie planowane jest na wiosnę 2004 r. Zgodnie z podjętymi podczas szczytu NATO w Pradze decyzjami, przyjęcie siedmiu nowych członków w maju 2004 roku nie zakończy procesu rozszerzenia Sojuszu - drzwi do NATO nadal pozostaną otwarte

Współpraca NATO-UE
Współpraca o charakterze strategicznego partnerstwa pomiędzy NATO i UE oparta jest o pakiet porozumień sfinalizowany w marcu 2003 r. Składa się na niego 14 dokumentów o różnym charakterze prawnym i stopniach szczegółowości, które regulują zarówno zasady bieżącej wymiany informacji oraz wspólnych spotkań, jak również konkretne rozwiązania wojskowe i umowy prawne związane z realizacją pakietu Berlin+".
Zgodnie z postanowieniami szczytu NATO w Waszyngtonie, pakiet Berlin+" dotyczy czterech zasadniczych problemów:
(1) gwarantowanego dostępu UE do planowania operacyjnego NATO (EU assured access to NATO operational planning);
(2) udostępnienia UE uprzednio określonych zdolności i wspólnych zasobów Sojuszu na potrzeby prowadzonych przez nią operacji (presumption of availability to the EU of pre- identied NATO capabilities and common assets);
(3) identyfikacji europejskich opcji dowodzenia dla potrzeb operacji UE (identification of the range of European command options for EU led operations);
(4) roli Zastępcy Głównodowodzącego Siłami w Europie (D-SACEUR-a) we współpracy NATO-UE. Daje on, po każdorazowym porozumieniu między organizacjami, operacyjne podstawy do wykorzystania wspólnych zasobów NATO w wypadku prowadzenia przez UE operacji wojskowych.
Porozumienia te gwarantują UE dostęp do zasobów i zdolności NATO dla potrzeb prowadzonych przez nią operacji, określają zasady wzajemnych konsultacji, współdziałania w rozwoju zdolności obronnych, ochrony informacji niejawnych. Obejmują też uzgodnienia w sprawie "partycypacji", tj. udziału nie - unijnych europejskich członków NATO w rozwoju Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony.(ESDP).
Na ich podstawie odbywają się regularne, wspólne spotkania Rady Północnoatlantyckiej oraz Komitetu Polityki i Bezpieczeństwa UE, jak również spotkania grup roboczych oraz bieżące kontakty ekspertów ze struktur międzynarodowych. Tematem konsultacji są m.in. takie zagadnienia jak: wspólne podejście NATO i UE wobec Bałkanów, walka z terroryzmem międzynarodowym, polityka partnerstwa wobec basenu Morza Śródziemnego, ochrona ludności cywilnej przed skutkami użycia broni masowego rażenia planowanie w sytuacjach nadzwyczajnych. Jednym z kluczowych dla obu organizacji zagadnień jest harmonizacja rozwoju zdolności obronnych, podejmowana w oparciu o działalność grup roboczych zaangażowanych w PCC (sojuszniczą inicjatywę zdolności obronnych) oraz ECAP Project Groups (European Capabilities Action Plan) w UE.
Współpraca NATO-UE ma również konkretny wymiar operacyjny. Zmniejszaniu obecności NATO na Bałkanach towarzyszy częściowe przejmowanie jego roli przez UE. Rozpoczęta 31 marca br. pierwsza wojskowa operacja unijna CONCORDIA w FYROM jest kontynuacją sojuszniczej misji ALLIED HARMONY i prowadzona jest przy wykorzystaniu środków i zdolności Sojuszu Północnoatlantyckiego w oparciu o pakiet Berlin+. UE wyraża również wolę kontynuacji operacji wojskowej w Bośni i Hercegowinie po zakończeniu misji sił NATO (SFOR).