Wpływ klimatu na rozmieszczenie organizmów, biogeografia

Klimat odgrywa znaczącą rolę w rozmieszczeniu i zróżnicowaniu organizmów zywych na ziemi. Główne czynniki, mające wpływ na roślinność i zwierzęta to:
- warunki klimatyczne:
• temperatura
• nasłonecznienie
• opady
• wilgotność
- rodzaj gleb
- rzeźba terenu
- stosunki wodne


Występowanie roślinności i obecność zwierząt na danym terenie są kształtowane przez klimat. W rozmieszczeniu tym można dostrzec pewien porządek; od bieguna ku równikowi rozciągają się kolejne strefy, pasma biomów uzależnione od coraz wyższej temperatury i nasłonecznienia. Oprócz temperatury ważnymi czynnikami warunkującymi rozmieszczenie biomów jest ilość dostępnej wody.

Biom jest największą lodową jednostką biocenotyczną, w obrębie której przeważa jednolita forma życiowa roślinności, będąca w stanie względnej równowagi (klimaksu) i uwarunkowana klimatem, np. w biomie obszarów stepowych klimaksową roślinnością są trawy.



TOLERANCJA EKOLOGICZNA
jest to zdolność organizmu do przystosowania się do zmian danego czynnika. Występowanie różnych org. W danym środowisku zależy zarówno od ich wymagań życiowych w stosunku do środowiska jak i panujących w tym środowisku warunków. Zakres temperatur wynosi od 0O do 45O - jest to zakres tolerancji ekologicznej na temperaturę i wynika ze zdolności adaptacyjnych. Temp. 0O jest dolną granicą tolerancji czynnika, jest to minimum życiowe, poniżej 0O występują temperatury letalne. Temp. 45O jest górną granicą tolerancji czynnika, jest to maksima życiowe, poniżej 45O - temp letalne.

EURYBIONTY - gatunki o szerokim zakresie tolerancji

STENOBIONTY - gatunki o wąskim zakresie tolerancji


Główne strefy Biogeograficzne na ziemi

Formacje roślinne to zbiorowiska roślin o podobnym wyglądzie, określonym składzie gatunkowym i określonych wymaganiach życiowych.

Podstawowymi formacjami roślinnymi są: formacje drzewiaste (lasy), formacje krzewiaste, formacje trawiaste, formacje pustynne.

I. Formacje drzewiaste:
Las równikowy wiecznie zielony (hylea, selva, dżungla)
formacja roślinna strefy klimatycznej równikowej - klimatu równikowego wybitnie wilgotnego, gdzie suma rocznych opadów waha się od 2000 do 6000 mm
najbardziej rozwinięta i zróżnicowana formacja roślinna kuli ziemskiej. Charakteryzuje się ogromną liczbą gatunków drzew, krzewów i runa (kauczukowce, palmy, kakaowce, wanilia, bambus, grzyby) i różnorodnością form życiowych np. pasożytnicze epifity*(storczykowate, ananasowate, kaktusowate i niektóre figowce) oraz różnorodnością form morfologicznych
przeważającymi postaciami roślin są wysokie drzewa o wysmukłych pniach (50 - 60 m. wysokości) oraz charakterystyczne liany (pnącza) oplatające pnie i konary drzew
obszar występowania: dorzecze Amazonki oraz Kotlina Konga, Archipelag Malajski


Świat zwierząt: małpy (kapucynki, makaki, gibbony, orangutany, szympansy i goryle), leniwce, hipopotamy, okapi, bawoły afrykańskie, tapiry, pekari, mrówkojady, jaguary, bogaty świat płazów, gadów (węże boa, anakonda, pyton) oraz ptaków (papugi, tukany, rajskie ptaki) oraz mrówki i termity.

Lasy podzwrotnikowe:

Lasy galeriowe i zalewowe
formacja roślinna strefy równikowej klimatu równikowego wybitnie wilgotnego
niskie drzewa rozciągające się wzdłuż rzek (w strefie zalewanej) wysokie w strefie nie zalewanej, liczne krzewy, rzadziej liany i epifity
obszar występowania: głównie doliny rzek m. in. Amazonki, Konga i Orinoko


Lasy monsunowe
formacja roślinna strefy klimatycznej zwrotnikowej monsunowej i podzwrotnikowej monsunowej z charakterystycznymi gorącymi latami i dużymi opadami oraz suchymi i ciepłymi zimami
roślinność rozrasta się bujnie a drzewa posiadają liście jedynie w porze deszczowej
głównymi roślinami są: bambusy (do 60m. wys.) oraz drzewa tekowe, dobrze rozwinięte jest piętro krzewów i runa
obszar występowania: Azja (Indie i Indochiny), Kuba, Madagaskar


Świat zwierząt lasów podzwrotnikowych: pancerniki, jaguary, pumy i grzechotniki, na terenach lasów monsunowych żyją słonie indyjski, małpy i tygrysy, bogaty jest również świat gadów, ptaków i owadów.

Lasy liściaste i mieszane
formacja roślinna strefy klimatów umiarkowanych ciepłych morskich, przejściowych i monsunowych
przeważają następujące gatunki roślin: wśród drzew liściastych dominują - dąb, buk, grab, wiąz, jesion, klon, brzoza, lipa, olcha, wśród iglastych - sosny, jodły, modrzewie i świerki
obszar występowania: Europa Zachodnia, Środkowa , wschodnia część USA, dorzecze Amuru, Japonia, południowe Chile i Nowa Zelandia.


Świat zwierząt: sarny, niedźwiedzie, wilki, rysie, lisy, jelenie, zające, dziki, łosie, łasice, borsuki, wiewiórki oraz liczne ptaki (głuszce, cietrzewie, sójki, dzięcioły), wśród bezkręgowców bardzo dużo owadów.
Las liściasty jest doskonałym środowiskiem dla bardzo wielu gatunków zwierząt. Setki ich żyją, mieszkają i mnożą się pod ziemią, wśród martwych liści zaścielających jej powierzchnię, w gęstwinie trawy, pod korą drzew, wśród korzeni, w dziuplach, na wysokich konarach i wśród koron drzew. Na opadłych liściach żyją miliony bakterii, grzybów, maleńkich stawonogów, robaków i pierwotniaków, które przekształcają martwe szczątki w próchnicę i cały czas użyźniają glebę. Wśród opadłego listowia żyją żuki, chrząszcze, stonogi, pluskwiaki, a na powierzchni mrówki i mięczaki. Zwierzęta są pokarmem dla licznych kręgowców, w tym ropuch, salamander, jaszczurek, kretów, jeży i wielu innych. Do leśnych drapieżników polujących na ziemi należą liczne węże, łasice, borsuki, lisy, jenoty, kuny i jeszcze w wielu okolicach niedźwiedzie. Wszystko, co znajduje się na powierzchni ziemi jest pokarmem dla dzików. Jelenie, sarny, daniele i żubry odżywiają się roślinami, głównie liśćmi, pędami, trawą i korą. Wszystkie zwierzęta roślinożerne są pokarmem dla wilków, pum, rysi, tygrysów i czasem dla niedźwiedzi. Przeżuwacze i niemal wszystkie drapieżniki poszukują pożywienia na polanach, w korytach rzek i w leśnych przesiekach, ale wypoczywają zwykle w młodnikach i gąszczu jeżyn lub innych krzewów.

Lasy iglaste (tajga)
Najbardziej na północ wysunięte lasy porastają olbrzymie przestrzenie półkuli północnej. Z północnej strony stykają się z tundrą, wnikając w nią w dolinach. Ten szeroki pas lasów rozciąga się od Kanady przez północne rejony Europy – Norwegię, Szwecję, Finlandię, Łotwę, Estonię i część Rosji leżącą na północ na 61 stopnia równoleżnika aż do północnej Azji.
formacja roślinna strefy klimatów umiarkowanych chłodnych
charakteryzuje się przewagą drzew iglastych (świerki, jodły, sosny, modrzewie), mniejsze znaczenie mają drzewa liściaste (brzozy, olszyny, wierzby i topole) oraz krzewinki z rodziny wrzosowatych i borówki oraz mchy i porosty
drzewa mają wysmukłe i giętkie pnie oraz płytkie systemy korzeniowe, ze względu na wieczną zmarzlinę.
charakterystycznym i częstym elementem są torfowiska i bagna
obszar występowania: Syberia, Półwysep Skandynawski, Kanada, wschodnia Europa i Alaska.

Tajga stwarza dobre warunki dla zwierząt wielu gatunków. W okresie krótkiego lata występuje tu obfitość pokarmu a zwarty las jest wykorzystywany przez zwierzę ta jako kryjówka, miejsce lęgowe lub teren migracji. Zwierzęta mogą tu żyć wśród gałęzi, pod korą butwiejących drzew w ich wypróchniałych pniach, bądź w ściółce leśnej. Wielkie zwarte korony drzew chronią je niczym parasol przed nadmiernymi opadami i przed wiatrem.

Oprócz owadów niewielu gatunków najliczniej reprezentowane są tu gryzonie i dzięki nim takie drapieżniki jak orzeł przedni, gronostaj, żbik, ryś i wilk mają wspaniałe tereny łowieckie. Występujące zwierzęta mają podczas lata istny raj, w ziemie jednak znajdują się w bardzo trudnych warunkach. W tym to okresie myszy i ryjówki prowadzą aktywne życie pod grubą warstwą śniegu, a przedstawiciele innych gatunków zapadają w sen zimowy trwający nawet osiem miesięcy. Zwierzęta trawożerne i liściożerne – jelenie, łosie, zające – przestawiają się w tym czasie na korę, igliwie i gałęzie ; burunduki i inne wiewiórki wykorzystują zgromadzone latem zapasy. Dla dużych drapieżników – wilka, rysia i niedźwiedzia przez cały rok nie brakuje pożywienia.

II. Formacje krzewiaste:

Makia i chaparral
formacje roślinne strefy podzwrotnikowej klimatu śródziemnomorskiego o suchym lecie i deszczowych zimach
charakteryzuje się występowaniem krzewów oraz niskich (karłowatych) drzew silnie rozgałęzionych (pinie), kolczastych, o skórzastych liściach (oliwki) i grubej korze (dąb korkowy)
Makia (macchia) głównie - pistacje, mitry, bukszpan, jałowiec, rozmaryn, lawenda
Chaparral - charakterystyczna mącznica i eukaliptus
obszar występowania : basen Morza Śródziemnego (makia), Kalifornia i Meksyk (chaparral), południowo-zachodnia i południowo-wschodnia część Australii ("zarośla melle")

Świat zwierząt: króliki, chomikowate, wiewiórki, daniele, muflony, szakale. Ogromne bogactwo płazów, gadów i bezkręgowców (głównie owady i skorpiony (pajęczaki).


III. Formacje trawiaste:
Stepy

formacje roślinne strefy podzwrotnikowej i umiarkowanej ciepłej klimatu kontynentalnego i kontynentalnego suchego
podstawowym składnikiem roślinności są trawy i bardzo zróżnicowane rośliny kwiatowe
cechą charakterystyczną jest prawie całkowity brak drzew
obszar występowania: Ameryka Północna (preria), Ameryka Południowa (pampa), środkowa część Eurazji.

Świat zwierząt: bizony, gazele, wilki, lisy, rysie oraz susły, pieski preriowe, myszy i chomiki; wiele ptaków (cietrzew amerykański, sokół) i owadów.

Sawanna
formacja roślinna strefy klimatycznej równikowej klimatu podrównikowego w odmianie wilgotnej i suchej oraz strefy zwrotnikowej klimatu pośredniego
podstawowym składnikiem roślinności są trawy niskie i wysokie, pojedyncze drzewa (palmy, baobaby i akacje) oraz kolczaste zarośla
obszar występowania: wschodnia i południowa część Afryki, Nizina Orinoko, Australia (Terytorium Północne i Queensland)

Świat zwierząt: antylopy, zebry, żyrafy, nosorożce, gazele, słonie oraz lamparty, gepardy i lwy.

Tundra
formacja roślinna strefy klimatycznej podbiegunowej, o krótkim okresie wegetacyjnym (60 - 90 dni)
porasta tereny pokryte wieloletnią zmarzliną
przedstawia na ogół monotonny, mało zróżnicowany krajobraz roślinny, rozpościerający się na ogromnych przestrzeniach
jej charakterystycznymi postaciami roślin są formy niskie (rzadko przekraczające 1 m. wysokości) karłowate brzozy ,wierzby polarne, krzewinki jagodowe, oraz wrzosy, mchy, porosty
obszar występowania: północne wybrzeża Azji, Europy i Ameryki (północna Syberia, Kanada, Alaska, Grenlandia)


Spośród zwierząt stałymi mieszkańcami są: roślinożercy – leming, pardwa, renifer i drapieżcy – gronostaj, sowa śnieżna, lis polarny i niedźwiedź. W ubogiej biocenozie tundry mało jest zwierząt a przez to mało ogniw, mało zależności regulacyjne biocenozy są bardzo małe. Naruszenie któregokolwiek ogniwa może spowodować zaburzenia całości. Charakterystyczne są gwałtowne fluktuacje niektórych gatunków np. Lemingów.
Tundra jest obszarem który nie uległ wpływom człowieka i gdzie warunki bytowania zwierząt i roślin nie zostały przez niego zakłócone. Choć nasilająca się w ostatnich latach eksploatacja złóż ropy naftowej może stanowić poważne zagrożenie dla tego biomu.
IV.Formacje pustynne:

Roślinność pustyń lodowych
charakterystyczna dla klimatu polarnego
formacja uboga - brak drzew i krzewów, w miejscach wolnych od lodu występują nieliczne glony, porosty i mszaki
obszar występowania: Antarktyda i wyspy Antarktyki

Świat zwierząt: brak ssaków lądowych, natomiast liczne płetwonogi: morsy oraz ptaki a wśród nich pingwiny.

Roślinność pustyń (gorących i chłodnych) oraz półpustyń
charakterystyczna dla skrajnie suchych klimatów strefy zwrotnikowej, podzwrotnikowej i umiarkowanej ciepłej
formacja uboga - nie tworzy zwartej pokrywy
charakterystyczne są efemerydy, suchorosty (kserofity): suche i ostre trawy, kolczaste krzewy i liczne sukulenty: aloesy, kaktusy, opuncje, drzewa butelkowe oraz rozchodniki, tamaryszki, akacje i palmy daktylowe
obszar występowania: centralna i południowo-zachodnia Azja, północna i południowa część Afryki, środkowo-zachodnie wybrzeże Ameryki Południowej, centralna i zachodnia część Australii

Świat zwierząt: liczne gady, płazy i owady (chrząszcze i szarańcza) oraz szakale, liski pustynne, hieny, pumy, mrówkolewy oraz rysie (wyłącznie na pustyni amerykańskiej)