Znaczenie epoki napoleońskiej

ZNACZENIE EPOKI NAPOLEOŃSKIEJ W KSZTAŁTOWANIU NOWOCZESNEJ EUROPY
<BR>
<BR> W Paryżu, w katedrze Notre Dame, papież Pius VII koronuje, 2 grudnia 1804 r., cesarską koroną Napoleona Bonaparte. Wydarzenie to zamyka burzliwy okres historii Francji zapoczątkowany Rewolucją 1789 r.. Otwiera zaś pietnaście lat rządów autorytarnych i wojskowych, najświetniejszy rozdział dziejów Francji i daje początek epoce napoleońskiej.
<BR> Bonaparte nie jest urodziwym mężczyzną. Rodzi się na Korsyce jako syn drobnego adwokata, stronnika Francji. Chłopiec uczy się w królewskiej szkole wojskowej. Jego przeznaczeniem jest służba wojskowa i w 1785 r. zostaje porucznikiem artylerii. Karierę zawdzięcza rewolucji. Kiedy w 1793 r. Tulon buntuje się przeciw Konwentowi to właśnie on otrzymuje rozkaz walki z rewoltą. Odnosi sukces , który przynosi mu awans do stopnia generała brygady. W październiku 1795 tłumi powstanie rojalistów w Paryżu. Mianowany dowódcą Armii Włoskiej okrywa się sławą pod Arcole, Castiglion, Rivoli i Mantuą. Te sukcesy poparte wyprawą do Egiptu, pozwalają mu stanąć na czele zamachu stanu 18 bruma ire’a (obala Dyrektoriat, rozwiązuje Radę Pięciuset; obejmuje władzę mając pełne poparcie burżuazji) i zagarnąć jego owoce. Celem powstania było wprowadzenie do Francji takich rządów, które mogłyby skutecznie bronić się przed zagrożeniami na równi ze strony jakobińskiej lewicy, jak i rojalistycznej prawicy. Człowiek przewidziany przez spiskowców do roli sternika nawy państwowej, generał Bonaparte, nie zamierzał jednak być narzędziem polityków cywilnych. Szybko zdobył pozycję zwierzchnika państwa, stojącego ponad partiami.
<BR> Od tej pory Napoleon dążył do umocnienia swojej władzy. W Konstytucji roku 1799 nie zamieszczono deklaracji praw, większość obywateli została pozbawiona realnego wpływu na sprawy polityczne, a I Konsul-Napoleon miał ogromne, dyktatorskie kompetencje. Otrzymał niekontrolowane zwierzchnictwo nad władzą wykonawczą i wyłączność inicjatywy ustawodawczej. Pozornie zachowany został trójpodział władz pomiędzy instytucje: Radę Stanu, Trybunat i Ciało Prawodawcze ale ich znaczenie zostało drastycznie zmniejszone tak, aby żadna z nich nie była zdolna do samodzielnego działania (w praktyce o ich składzie decydował Napoleon). Mimo tych ograniczeń chłopi i mieszczanie silnie identyfikowali się z reżimem. Francja cieszyła się ze swych zwycięstw i mocarstwowej pozycji. Kiedy w 1802 r. Przeprowadzono referendum z pytaniem, czy naród chce przekazać władzę dożywotnio Napoleonowi, ogromna większość powiedziała „tak”. Bonaparte mógł się uważać za jedynego reprezentanta narodu francuskiego. Tym samym została formalnie zachowana fundamentalna idea rewolucji- zasada suwerenności narodu. Tyle tylko, że- jak pisał filozof Pierre Cabanis- „wszystko dzieje się dla ludu i w imieniu ludu, nic przez lud ani jego nierozważnym dyktandem” A zdaniem niektórych Napoleon traktuje naród jak „...głupie dziecko, którego sprawami muszą kierować rodzice, nie pytając go nawet o zdanie” Pomimo tego co myśleli o nim inni, Bonaparte kontynuował swoją politykę. Koronacja cesarska i zasada dziedziczności tronu (1804) dopełniła jego ambicji. Niekoherentność konstrukcji, łączącej ideę suwerenności ludu i boskiej sankcji władzy królewskiej, zaaprobowanej przez papieża, wyrażał oficjalny tytuł : „Napoleon z Laski Bożej i mocy konstytucji Republiki Cesarz Francuzów”.
<BR> Bardzo istotną rolę w systemie rządów napoleońskich odgrywała armia narodowa, dająca ogromne możliwości awansu społecznego i politycznego (wprowadzono powszechny obowiązek służby wojskowej). Generalizacja tej armii – zresztą o bardzo zróżnicowanych umiejętnościach wojskowych – stanowiła trzon napoleońskiej elity władzy. Pod wpływami cesarza znalazły się wszystkie dziedziny życia, także szkolnictwo, kultura i sztuka, wykorzystywane bez żenady do celów politycznych. Jednocześnie wprowadzono cenzurę, obejmującą gazety, książki, teatr i sztuki plastyczne.
<BR> Gwarancją spokoju publicznego i trwałości władzy miał być potężny aparat policyjny, kierowany przez Josepha Fouchego. Wszystkie środowiska społeczne były inwiglowane przez tajnych agentów, a „czarny gabinet” kontrolował korespondencję. Zdobyte w ten sposób informacje o sytuacji w kraju stawały się podsawą codziennego raportu pt. „Biuletyn Policyjny”.
<BR> Przeciw takiej wizji państwa występowała opozycja legalna, liberalna, grupująca intelektualistów i polityków żądających wolności życia politycznego (m.in. Germaine de Stael, Beniamin Costant) i spiskowa- rojalistyczna, wierna Burbonom. Mimo że nie stanowiła ona poważnego zagrożenia dla reżimu, to uzmysławiała, że nie wszyscy poddali się propagandzie Napoleona. Działalność obu nurtów opozycji, które niebawem wpłyną w znaczący sposób na losy Francji, wychodziła naprzeciw oczekiwaniom burżuazji, w której swobody polityczne i ekonomiczne uderzył Napoleon (nieustanne wojny zakłócały życie gospodarcze kraju).
<BR> Piętnastoletni okres rządów Napoleona to, oprócz umacniania pozycji cesarza wewnątrz kraju, budowa hegemoni Francji w Europie, powstawanie napoleońskiego imperium. U szczytu swej potęgi znalazło się ono po zawarciu pokoju wiedeńskiego w 1809 r.. Prusy i Austria po klęsce 1809 r. Pozostawały w cieniu Francji, nie inicjując akcji zaczepnych . Rosja po Tylży była sprzymierzeńcem Napoleona, acz- bardzo niepewnym. Szwecja nie przystąpiła do IV i V koalicji antynapoleońskiej. Tylko na Półwyspie Pirenejskim trwał od 1808 r. zbrojny konflikt, a niepokonana Anglia opierała się zarówno militarnym, jak i ekonomicznym akcjom Napoleona, który w 1806 r. ogłosił blokadę kontynentalną. Jednak może być ona skuteczna tylko pod warunkiem, że zastosują się do niej wszystkie państwa europejskie. To zaś wymaga poddania ich władzy francuskiej. Polityka taka prowadzi do nowych podbojów. Tak jest w przypadku Portugalii i Hiszpanii.
<BR> Imperium francuskie wciąż rosło, cesarstwo rozszerza się bezustannie. Do 1812 r. Zostały do niego włączone: Belgia, Nadrenia, Szwajcaria, Toksania, Państwo Kościelne, Holandia, Katalonia, Królestwo Włoch, Królestwo Napolitańskie, Księstwo Warszawskie i Związek Reński były całkowicie zależne od mocarstwa. W podległych państwach władzę sprawowali zazwyczaj członkowie rodzin Bonaparte lub ludzie z nim spokrewnieni. Napoleon z pewnością nie miał na celu uszczęśliwienia w ten sposób swoich bliskich – zastosował po prostu następny chwyt polityczny- podnosząc jednocześnie ich formalną rangę. Awansu dostąpili też władcy niemieccy, wchodzący w skład Związku Reńskiego; książęta elektorzy otrzymali korony królewskie, inni władcy wielkoksiążęce. Napoleon, traktowany jako głowa wielkiego rodu, sprawował „ojcowską’ władzę nad tłumem monarchów. Powiedział kiedyś: „Jeżeli zdobyłem królestwa, to po to, aby Francja odniosła z tego korzyści”. Wprowadził więc wszędzie system rządów opartych na nadawanych przez niego konstytucjach o wspólnych charakterystycznych cechach: wolność osobista dla wszystkich obywateli, silna, uzależniona od Napoleona władza wykonawcza, przy bardzo słabej ustawodawczej, brak samodzielności w polityce zagranicznej. Jednocześnie – na wzór francuski – tworzono sieć nowej administracji i policji, powszechne sądownictwo, wprowadzano francuskie kodeksy prawne (przede wszystkim – Kodeks Napoleona). W ten sposób miało dojść –w intencji cesarza-do unifikacji imperium. W tym czasie cesarstwo francuskie liczy 130 departamentów i 44 miliony mieszkańców.
<BR> Bonaparte starannie upowszechnia wizerunek własnej osoby. W wojskowych biuletynach każe pisać: „Bonaparte pędzi jak błyskawica i uderza jak piorun”. Kolejne zwycięstwa, jego polityczna władza i tytuł cesarski wzmacniają ten ton. W oczach miliona zwykłych ludzi Bonaparte swoją karierą symbolizował sukces rewolucji francuskiej. Był uosobieniem równości szans, jaką zrodziła rewolucja. Podniesieni do rangi marszałków i książąt ludzie „niskiego” stanu tworzyli pomost między starym a nowym porządkiem. Napoleon stał się człowiekiem, który jako jedyny w historii wywarł aż taki wpływ na dzieje Europy. Umiejętnie łączył elementy starego i nowego porządku, w zależności od potrzeb, czerpał korzyści albo z jednego albo z drugiego systemu. Codziennie deptał wolność Francji i niepodległość Europy, ale jego projekty zależały od okoliczności. Jak pisała Germaine de Stael : „obchodził przeszkodę , kiedy ta przeszkoda była zbyt silna, zatrzymywał się nagle, kiedy wiatr przeciwny był zbyt gwałtowny. Człowiek ten, w głębi duszy tak niecierpliwy, w razie potrzeby potrafił się nie poruszyć.” Czy Napoleon Bonaparte od początku spodziewał się, iż posiądzie tak wielką władzę na skalę całej Europy? Nie sądzę. Jak wielu innych – pragnął coś osiągnąć i dążył do tego. Okazało się, że może mieć więcej niż być może przypuszczał –tytuł cesarza Francji- hegemona wśród państw europejskich. Potrafił podporządkować sobie ludzi, znajdował świetne rozwiązania, kluczył pomiędzy systemami, które mogłyby przynieść mu sukces. Powiedział kiedyś: „Aby porwać wyobrażnię narodu francuskiego trzeba co trzy miesiące wymyślać coś nowego. Każdy kto nie idzie naprzód jest zgubiony.” A więc szedł do przodu, pozostawiając za sobą inną Francję, Inną Europę i legendę fascynującego cesarza, bohatera romantycznej młodzieży jak Hugo, Musset, Vigny czy Balzac.
<BR>
<BR>
<BR>
<BR>