Geneza i struktura organizacji ONZ

ONZ powstała na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych podpisanej 26 VI 1945 w San Francisco, a weszła w życie 24 X 1945. Utworzenie ONZ zapowiadały następujące akty:
1. Karta Atlantycka z 14 VIII 1941 - określała na jakich zasadach powinna być oparta powojenna organizacja światowa
2. Deklaracja Narodów Zjednoczonych z 1 I 1942 - podpisana przez USA, Wielka Brytania, ZSRR, Chiny i 22 inne państwa (np. Polskę). Na jej podstawie państwa koalicji antyalianckiej przybrały nazwę Narodów Zjednoczonych.
3. Deklaracja Moskiewska z 1 XII 1943 - ZSRR, Wielka Brytania, USA, Chiny uznały, że należy powołać organizację opartą na zasadzie suwerennej równości państw. Cel-utrzymanie międzynarodowego pokoju.
4. Projekt Karty NZ z VIII/IX 1944 - opracowany na konferencji w Dumbarton Oaks
5. Postanowienia Konferencji. w Teheranie 28 IX - 1 XII 1943 - nową organizację nazwano Światową Rodziną Narodów Demokracji
6. Postanowienia Konferencji w Jałcie 4-11 II 1945 - ustalono procedurę głosowania w Radzie Bezpieczeństwa ONZ - ZASADA BEZWZGLĘDNEJ JEDNOMYŚLNOŚCI PIĘCI WIELKICH MOCARSTW; ustalono termin konferencji Założycielskiej
7. Konferencja zał. w San Francisco 25 IV-26 VI 1945 - ustalono struktury ONZ i opracowano Kartę NZ.

Działalność i struktura ONZ

ONZ ma Własny emblemat, flagę, posiada zdolność prawną i osobowość prawno międzynarodową. Siedzibą jest Nowy Jork, a w Europie Genewa i Wiedeń. Oficjalnymi językami są: angielski, arabski, chiński, francuski, hiszpański i rosyjski.

Główne cele
· utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa światowego
· rozwijanie współpracy międzynarodowej
· ochrona praw i godności człowieka
· popieranie postępu w dziedzinie gospodarczej

Realizacja tych celów opiera się o zasady zawarte w Karcie Narodów Zjednoczonych
· suwerenna równość państw członkowskich
· przestrzeganie zobowiązań międzynarodowych
· pokojowe rozwiązywanie sporów
· nie ingerowanie w sprawy wew. członków
· państwa członkowskie zobowiązane są do udzielania pomocy Organizacji w akcji podjętej zgodnie z Kartą
· powstrzymanie się od udzielania pomocy państwu, przeciw któremu ONZ zastosowało środki zapobiegawcze lub środki przymusu.
· jednomyślność w najważniejszych sprawach dotyczących pokoju i bezpieczeństwa
· przyjmowanie nowych członków
· rewizja postanowień Karty NZ
· wybór sekretarza Generalnego

Członkami pierwotnymi ONZ są te państwa, które uczestniczyły w konf. zał. w S.Franc. (51 państw w tym Pol.), oraz podpisały i notyfikowały Kartę NZ.

Inni członkowie
· przyjęte do ONZ przez uchwałę Zgrom. Ogólnego, na zlecenie Rady Bezpieczeństwa. Aby uchwała taka weszła w życie - w R.B. jednomyślność 5 moc., a w Zgrom. Ogólnym większość kwalifikowana 2/3 głosów.
· Zgrom. Ogólnym na zlecenie R.B. może zawiesić czł. w korzystaniu z praw oraz może go wykluczyć z ONZ za łamanie zasad Karty.
· państwo ubiegające się o przyjęcie do ONZ musi być suwerenne, niepodległe, prowadzi pokojową politykę, przyjąć zasady zawarte w Karcie.
Do ONZ nie wstąpiło Monako, Lichtenstein, Andora, Szwajcaria, Watykan (posiada swojego obserwatora przy ONZ)

Główne organy ONZ

· Zgromadzenie Ogólne (ZO) - każde państwo ma 1 głos. Decyduje w sprawach ważnych (deklaracji pokojowych, wyb. nowych czł. i niestałych czł. R.Bezpiecz. oraz budżetu),kt. zapadają większością 2/3 gł. Pozostałe sprawy zapadają większością zwykłą. Zgrom zbiera się raz na rok na sesje zwykłe, mogą być zwoływane sesje nadzwyczajne na życzenie R.B. lub większości czł. Zgrom. Uchw. mają charakter zaleceń, a nie obowiązkowy. ZO zajmuje się wszystkimi sprawami wchodzącymi w zakres działalności ONZ, inicjuje badania i podejmuje zalecenia we wszystkich dziedzinach współpracy międzynarodowej.

· Rada Bezpieczeństwa (RB) - skł. się z 5 czł. stałych: Chiny, Federacja Ros.(do 1991 ZSRR), Fr., USA, Wlk.Bryt., oraz 10 czł. niestałych, wyb. po pięciu co roku na dwuletnie kadencje (5 z Afryki i Azji, 2 z Am.Łac., 3 z Europy). Uchw. zapadają przy 9 gł. (w tym 5 wlk. moc.). Wyjątek od zasady jednomyślności, gdy roztrzygany jest spór, kt. stroną jest jedno z mocarstw, ma ono prawo i obowiązek wtrzymania się od gł. Prawo Veta przysługuje stałemu czł., gdy chodzi o podjęcie akcji w konf., w kt. czł. jest uwikłany. Kompetencje: +utrzymanie międzynar. pok. i bezpieczeństwa; +rozpatruje spory i sytuacje zagrażające pokojowi; + wyd. zaleceń dotycz. sposobu załatwienia sporu; +decyzje w sprawie zastosowania sankcji wobec państwa dopuszczającego się naruszenia pokoju. Sankcje mogą obejmować częściowe lub całkowite ograniczenie wymiany gosp., zerwanie połączeń komunikacyjnych oraz stosunków dyplomatycznych. Gdy sankcje są nieskuteczne wprowadzane są działania militarne, prowadzone przez siły zbrojne ONZ, kt. podl. Radzie. Organami pomocniczymi RB są: Wojskowy Kom. Sztabowy (przygotowywanie planów użycia Sił Zbr. ONZ), Kom. Rozbrojeniowa oraz misje obserwacyjne na terenach objętych konf.

· Rada Społ.-Gosp. - skł. się z 54 czł. wyb. przez ZO na 3 lata (co roku wym. 1/3 skł.). Należą do niej sprawy gosp., społ., kulturalne, zagadnienia praw człowieka, inicjowanie konf., ustalanie wytycznych dla organów pomocniczych (np. Kom. Praw Człowieka) i agencji specjalnych (np. Fundusz NZ pomocy dzieciom), koordynowanie działalności organizacji wyspecjalizowanych. Uchwały zapadają zwykłą większością.

· Rada Powiernicza - skł. się z 5 czł. stałych RB. Nadzoruje administracje na terytoriach powierniczych z wyjątkiem wysp Karoliny, Mariany, Marshala. Ostatnim teryt. powier. były wyspy Palou na Pacyfiku (od 1947 pod kontrolą USA),w 1994 uzyskały niepodl.

· Sekretariat - jest głównym organem administracyjnym i organizacyjnym. Na czele stoi Sekretarz Generalny wyb. przez ZO na zlecenie RB. Kadencja - 5lat. Ma prawo uczestniczyć w posiedzeniach wszystkich organów ONZ. Zarządza majątkiem, zbieraniem składek członkowskich. Może zwrócić uwagę RB na każdą sprawę mogącą być zagrożeniem dla pokoju. Mianuje personel sekretariatu. Składa ZO roczne sprawozdanie z działalności ONZ. Podlega mu Centrum Praw Człowiek. Obecnym sekretarzem jest Kofi Annam z Gahny, urzędujący od 1997 do 31 XII 2001.

· Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwpści w Hadze - 15 czł. wyb. ZO i RB na wniosek Sekret.Gen. na 9 lat. Sędziego usuwa się za zgodą wszystkich czł. Tryb. W skł. sędziowskim może być jeden reprezentant danego kraju. Przewodniczącego i zastępcę wyb. się na 3 lata i co 3 lata wymienia się 1/3 skł. Czł. mogą być wybierani kilkakrotnie. Wyroki w sprawach międzynar. są ostateczne.