Różnorodność antywojennych nastrojów na przykładzie „Na zachodzie bez zmian” Ericha Marie Remarque’a i „Paragraf 22” Josepha Hellera

W 1929r. została wydana najsłynniejsza książka Remarque’a „Na zachodzie bez zmian”. Opisane tam wydarzenia oparł na własnych przeżyciach, których doświadczył na froncie jako młody osiemnastoletni chłopak.. „Na zachodzie bez zmian” był typowym niemieckim komunikatem z frontu zachodniego, podczas I wojny kiedy nie miały miejsca żadne nowe wydarzenia a w codziennych walkach ginęły tysiące żołnierzy. W 1933r. książka znalazła się na palonym publicznie stosie w Berlinie, a Hitler uznał ją za defetystyczną.

W 32 lata po wydaniu dzieła Remarque’a, na rynku ukazał się „Paragraf 22”. Jego autor - Joseph Heller opisał koleje losu amerykańskich lotników stacjonujących we Włoszech podczas II Wojny Światowej. Książkę Remarque’a i Hellera łączy jedno - antywojenne przesłanie. Jednak przesłanie to, każdy z autorów przedstawił w nieco inny sposób, czemu spróbujemy się przyjrzeć bliżej.

Czytając „Na zachodzie bez zmian” można odnieść wrażenie, że autor stara się opisać poszczególne wydarzenia na froncie w sposób beznamiętny, pozbawiony jakiejkolwiek werwy. Nic bardziej mylnego. Prosty i realistyczny język, jakim operuje Remarque w sposób bardzo sugestywny oddaje zarówno okrutne wydarzenia na froncie, jak i zwyczajne żołnierskie życie. Brak komentarzy tym bardziej potęguje wrażenie wywołane w czytelniku, bowiem pozwala mu na indywidualną interpretacje i przeżycie poszczególnych wydarzeń. W dodatku, autor na równi stawia walkę na froncie jak i życie w barakach, przez co książka staje się bardziej realistyczna. Remarque przytacza, podstawowe wojenne zasady, że na front nie należy iść z pełnym żołądkiem, ponieważ kula trafiając w żołądek zadaje wówczas jeszcze większy ból. Innym razem, opisuje proste żołnierskie życie, do którego okrucieństwa wojny nie mają wstępu. Wręcz urzekający jest obraz dwóch przyjaciół: Pawła Baumera i Stanisława Kaczyńskiego, którzy idą złapać gęś, upiec ją - zapominają na ten jeden wieczór o wojnie. Antywojenny przekaz książki niesie za sobą fakt, że Paweł, Tjaden, Kemmerich i Kropp są zaledwie osiemnastoletnimi chłopcami, którzy już w tak młodym wieku stają się świadkami zbierającej żniwo śmierci.

Joseph Heller natomiast powziął zupełnie inny plan. Książka ukazuje w groteskowy sposób bezsens i absurdy współczesnej wojny na przykładzie amerykańskiej jednostki lotniczej we Włoszech. Teoretycznie głównym bohaterem „Paragrafu 22” jest kapitan John Yossarian. Jednak w rezultacie, każda postać występująca w książce ma duże znaczenie i w sposób szczególny wpływa na jej charakter. Sam Yossarian uważa, że wszyscy tylko czyhają na jego życie; co więcej, stara się w jakiś sposób wymigać od odbycia określonej ilości lotów powołując się na chorobę psychiczną, która jako jedyna zwalnia z odbywania lotów. Osławiony paragraf 22 zakłada niestety, że „każdy, kto próbuje uniknąć latania, dba o swoje życie, co u osoby zdrowej psychicznie jest naturalnym odruchem”. Udaje wariata, tymczasem otaczają go sami wariaci. Major imieniem Major Major, który przyjmuje tylko wtedy, gdy go nie ma. Porucznik Milo Minderbinder traktuje wojnę jako dobry sposób na zarobek, w wyniku, czego bombarduje własne pozycje, bo dogadał się z nieprzyjacielem. Były szeregowy Wintergreen cały czas ucieka z jednostki, więc za karę musi kopać dołki, przez co nie bierze czynnego udziału w wojnie. Natomiast samemu pułkownikowi Cathartowi zależy tylko na tym, aby o jego jednostce napisano w czasopiśmie wojskowym.

Joseph Heller i Erich Maria Remarque dzięki swoim książkom wpisali się na zawsze w kanon literatury XX wieku. Obu cechowały antywojenne poglądy, które skłoniły do napisania „Paragrafu 22” i „Na zachodzie bez zmian”. Mimo, że książki mają ten sam wydźwięk, to różnią się. Heller wyraża sprzeciw wobec wojny, ukazując ją w świetle kompletnego absurdu i groteski. Remarque natomiast operuje surowymi realiami, które w dogłębny sposób pokazują okrucieństwa wojny. Bez względu, na to, która z tych książek bardziej przypadnie nam do gustu, sądzę że obie warto znać i nie zapominać o ich znaczeniu.