Stalinizm i faszyzm jako ustroje totalitarne-analiza porównawcza

Ustrój totalitarny to charakterystyczny dla XX-wiecznych reżimów dyktatorskich system rządów dążący do całkowitego podporządkowania społeczeństwa państwa za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, oficjalnej ideologii państwa obowiązującej obywateli, terroru tajnych służb, masowych monopartii.


STALIN Iosif ( I. Dżugaszwili) 1878-1953, działacz komunistyczny przywódca ZSRR, Gruzin; od 1912 w KC SDPPR jeden z organizatorów przewrotu i rewolucji październikowej, od 1922 sekretarz generalny RKP(b) ( Rosyjska Komunistyczna Partia bolszewicka), potem WKP(b) i KPZR. Po podporządkowaniu sobie aparatu bezpieczeństwa i po śmierci Lenina dyktatorski przywódca partii i państwa radzieckiego, w okresie kolektywizacji i industrializacji 1928-36 inicjator represji i masowych zbrodni wobec ludności i aparatu partyjno-wojsk. („wielka czystka”) otoczony wielkim kultem państwowym, od VII 1939 sprzymierzony z Hitlerem(pakt Ribbentrop-Mołotow) zdecydował o agresji radzieckiej na Polskę 18 IX 1939(później deportację ludności polskiej w głąb ZSRR)1941-53 premier, po napaści Niemiec na ZSRR 1941 komisarz obrony i naczelny dowódca sił zbrojnych oraz przewodniczący Państwowego Komitetu Obrony i Kwatery Głównej ZSRR. W 1941 zawarł sojusz z aliantami
.
STALINIZM
Oznaczał panowanie aparatu partyjnego nad wszelkimi dziedzinami życia oraz przekształcenie państwa w dyktatorski reżim policyjny. Biurokracja partyjna, kontrolująca organizacje społeczne, administrację, gospodarkę, środki masowego przekazu, naukę, szkolnictwo, kulturę, siły zbrojne, milicję, stanowiła uprzywilejowaną warstwę stojącą najwyżej w hierarchii społecznej.
Władza aparatu partyjnego ograniczona była jedynie przez Stalina, otoczonego konsekwentnie narzucanym i powszechnym kultem. Jego pozycję umacniały przeprowadzane co jakiś czas tzw. "czystki". Wg interpretacji marksistowskiej (marksizm ) stalinizm stanowił wynaturzenie w ruchu komunistycznym i zaprzeczenie wielu zasad leninowskich (leninizm). Przeciwnicy tej interpretacji uważają, iż stalinizm był jedynie konsekwencją założeń leninizmu, a proces przekształcania systemu rewolucyjnego w państwo policyjne zapoczątkowany został w okresie rządów W.I. Lenina.
Począwszy od lat 30. ofiarami masowych represji, obok przeciwników partii bolszewickiej oraz tzw. "obcych klasowo", stali się także działacze partyjni oskarżani o nieprawomyślność i "odchylenia" od obowiązującej linii. Likwidując demokrację parlamentarną i swobody polityczne (system monopartyjny) zniesiono również demokrację wewnątrzpartyjną.
Charakterystyczną cechą stalinizmu była także dogmatyczna ideologia, mająca w praktyce służyć przede wszystkim uzasadnieniu i zamaskowaniu władzy nielicznej grupy wyższych funkcjonariuszy partyjnych.
W Polsce i w innych państwach bloku radzieckiego stalinizm obowiązywał głównie w latach 1948-1953.
Stopniowy odwrót od stalinizmu rozpoczął się po śmierci jego twórcy w 1953, a zwłaszcza po XX Zjeździe KPZR w 1956, na którym N.S. Chruszczow skrytykował w referacie kult jednostki. Odstąpiono od masowych represji, zrehabilitowano ofiary, nie zmieniono jednak podstaw ustroju, w którym nadal partia komunistyczna spełniała kierowniczą rolę. W końcu lat 60. proces destalinizacji został zahamowany.
Ostateczny rozpad dziedzictwa stalinizmu nastąpił u schyłku lat 80. XX w. Stalinizm w jego skrajnej ideologicznie i ustrojowo formie wprowadził Mao Tse-tung (Mao Zedong) w Chinach w latach 1949-1976, E. Hodża (Hoxha) w Albanii w latach 1944-1985 i N. Ceauescu w Rumunii w latach 1954-1989.

HITLER Adolf(urodzony 20 kwietnia 1889 - zmarł 30 kwietnia 1945) - polityk niemiecki, założyciel i przywódca Narodowo-Socjalistycznej Partii Niemiec (NSDAP), ideolog niemieckiej odmiany faszyzmu zwanej od jego imienia hitleryzmem, twórca Trzeciej Rzeszy. Stał na czele Niemiec w latach 1933-1945, jako kanclerz, a od śmierci Paula von Hindenburga również prezydent. Zwykle używał jednak tytułu "Fhrer und Reichskanzler".

W 1919 wstąpił do Niemieckiej Partii Robotniczej (Deutsche Arbeits Partei, DAP), której nazwę w następnym roku zmienił na NSDAP. Stanął na jej czele w 1921. Po nieudanym puczu monachijskim w 1923 (inaczej pucz piwiarniany) został skazany na pięć lat więzienia i osadzony w więzieniu w Landsbergu (1924). Napisał tam książkę Mein Kampf (Moja walka), w której sformułował program ruchu nazistowskiego.
Po przedterminowym zwolnieniu z więzienia skupił wokół siebie grono ambitnych i bezwzględnych współpracowników. Wykorzystując swoje zdolności oratorskie i talenty demagogiczne oraz korzystając z kryzysu gospodarczego doprowadził do przejęcia władzy przez swoją partię w wyniku wyborów w 1933. Rok wcześniej przegrał co prawda wybory prezydenckie, ale otrzymał aż 40% głosów.
30 stycznia 1933 roku, dzięki poparciu sfer konserwatywnych, większości generalicji i czołowych przedstawicieli przemysłu i finansjery, został kanclerzem i stanął na czele koalicyjnego rządu. Poparcia specjalnym pełnomocnictwom dla jego gabinetu udzieliła chadecka Partia Centrum. Po śmierci Hindenburga w 1934 został prezydentem i ogłosił się wodzem. Wobec spadku wpływów wyborczych NSDAP, rozprawił się z opozycją, tworząc dla określonych grup ludności (Żydzi, homoseksualiści, Cyganie, antyhitlerowscy księża oraz socjaldemokraci) obozy koncentracyjne. Później, w czasie wojny, obozy te zapełniły się także więźniami z terenów okupowanych.
W 1934 roku bezwzględnie rozprawił się z opozycją w łonie SA oraz innymi przeciwnikami politycznymi. Podczas tzw. nocy długich noży z 29 na 30 czerwca zabito 400 polityków niechętnych Hitlerowi. Oskarżono ich po fakcie o przygotowywanie zamachu stanu.
Rozpoczął politykę zbrojeń i pokojowych podbojów zajmując kolejno Nadrenię (1936), Austrię w 1938 (Anschluss Austrii), Sudety (październik 1938), całe Czechy w 1939 oraz Kłajpedę (również 1939). 23 sierpnia 1939 kazał podpisać układ ze Związkiem Radzieckim, znany jako Pakt Ribbentrop-Mołotow. Był to faktyczny wstęp do II wojny światowej. Wykonując założenia paktu, 1 września 1939 wojska niemieckie wkroczyły na terytorium Polski (bez wcześniejszego wypowiedzenia wojny). Działania te wbrew przewidywaniom Hitlera pociągnęły za sobą włączenie się do wojny Francji i Anglii.
Był inicjatorem akcji planowej zagłady Żydów, w terminologii nazistowskiej zwanej ostatecznym rozwiązanie kwestii żydowskiej (niem. Endlsung). Więcej na ten temat w artykule Holocaust. Hitler dążył do usunięcia Żydów, Cyganów, homoseksualistów i osób chorych psychicznie jako tzw. podludzi (niem. Untermenschen). Słowianie, choć też podludzie, mieli przetrwać jako niewolnicza siła robocza, z prawem jedynie do przyuczenia zawodowego. Później również i wobec nich planowano eksterminację (lub wywiezienie na Sybir).
W wyniku działań wojennych przez pewien czas znaczna część Europy znalazła się pod panowaniem niemieckim. W 1941 zdecydował się na uderzenie na ZSRR. Po przegranej bitwie pod Moskwą (grudzień 1941) przejął osobiste dowództwo nad kampanią wschodnią i w efekcie kierowania się względami ideologicznymi bardziej niż militarnymi doprowadził do klęski armii niemieckiej w wojnie z ZSRR.


30 stycznia 1933 roku, dzięki poparciu sfer konserwatywnych, większości generalicji i czołowych przedstawicieli przemysłu i finansjery, został kanclerzem i stanął na czele koalicyjnego rządu. Poparcia specjalnym pełnomocnictwom dla jego gabinetu udzieliła chadecka Partia Centrum. Po śmierci Hindenburga w 1934 został prezydentem i ogłosił się wodzem. Wobec spadku wpływów wyborczych NSDAP, rozprawił się z opozycją, tworząc dla określonych grup ludności (Żydzi, homoseksualiści, Cyganie, antyhitlerowscy księża oraz socjaldemokraci) obozy koncentracyjne. Później, w czasie wojny, obozy te zapełniły się także więźniami z terenów okupowanych.
W 1934 roku bezwzględnie rozprawił się z opozycją w łonie SA oraz innymi przeciwnikami politycznymi. Podczas tzw. nocy długich noży z 29 na 30 czerwca zabito 400 polityków niechętnych Hitlerowi. Oskarżono ich po fakcie o przygotowywanie zamachu stanu.
Rozpoczął politykę zbrojeń i pokojowych podbojów zajmując kolejno Nadrenię (1936), Austrię w 1938 (Anschluss Austrii), Sudety (październik 1938), całe Czechy w 1939 oraz Kłajpedę (również 1939). 23 sierpnia 1939 kazał podpisać układ ze Związkiem Radzieckim, znany jako Pakt Ribbentrop-Mołotow. Był to faktyczny wstęp do II wojny światowej. Wykonując założenia paktu, 1 września 1939 wojska niemieckie wkroczyły na terytorium Polski (bez wcześniejszego wypowiedzenia wojny). Działania te wbrew przewidywaniom Hitlera pociągnęły za sobą włączenie się do wojny Francji i Anglii.
Był inicjatorem akcji planowej zagłady Żydów, w terminologii nazistowskiej zwanej ostatecznym rozwiązanie kwestii żydowskiej (niem. Endlsung). Więcej na ten temat w artykule Holocaust. Hitler dążył do usunięcia Żydów, Cyganów, homoseksualistów i osób chorych psychicznie jako tzw. podludzie (niem. Untermenschen). Słowianie, choć też podludzie, mieli przetrwać jako niewolnicza siła robocza, z prawem jedynie do przyuczenia zawodowego. Później również i wobec nich planowano eksterminację (lub wywiezienie na Sybir).
W wyniku działań wojennych przez pewien czas znaczna część Europy znalazła się pod panowaniem niemieckim. W 1941 zdecydował się na uderzenie na ZSRR. Po przegranej bitwie pod Moskwą (grudzień 1941) przejął osobiste dowództwo nad kampanią wschodnią i w efekcie kierowania się względami ideologicznymi bardziej niż militarnymi doprowadził do klęski armii niemieckiej w wojnie z ZSRR.


BUDOWA PAŃSTWA TOTALTARNEGO-HITLER

30 stycznia 1933 r. Hitler otrzymał z rąk prezydenta Hindenburga stanowisko kanclerza. Nie oznaczało to pełni władzy, wręcz przeciwnie, wielu polityków było głęboko przekonanych że układ parlamentarny i polityczny zdoła usidlić zwariowanego demagoga.
Stało się inaczej. Tempo, w jakim Hitler wprowadził państwo totalitarne, zaskoczyło polityków i świat wykorzystując pożar budynku parlamenty, Reichstagu, Hitler uzyskał prawo zawieszenia konstytucji i wolności obywatelskich na 4 lata. Wszystkie partie w Niemczech zostały zdelegalizowane, oczywiście poza NSDAP. Aresztowania i mordy unicestwiły opozycję socjaldemokratów i komunistów, demokratyczna republika weimarska przestała funkcjonować. Zniesiono obowiązujący i tradycyjny podział na kraje związkowe republiki (federację), ujednolicając i centralizując Niemcy jako III Rzesze (Gleichtschaltung). W ramach „glaiszaltowania” wszystkie struktury państwowe podporządkowane NSDAP. Po śmierci Hindenburga Hitler przejął jego zakres władzy stając się dyktatorem-„wodzem i kanclerzem Rzeszy”. Wprowadzono terror państwowy: wszelkie przejawy nielojalności wobec faszyzmu nazistowskiego były tropione przez Tajną Policje Państwową(gestapo), opornych wysyłano do obozów koncentracyjnych na „reedukację”, dozorcy mieli obowiązek (na ogół gorliwie wypełniany) donosić na lokatorów („państwo strachu”). Rasistowskie ustawy norymberskie (1935) „o ochronie krwi i honory niemieckiego” w istocie wyjmowały Żydów spod prawa. Bezkarnie rozbijano sklepy żydowskie i bito „niearyjczyków” (tzw. kryształowa noc wzięła nazwę od akcji rozbijania szyb sklepów żydowskich), usuwano ich nazwiska z podręczników, palono książki . Skutkiem była masowa emigracja Judejczyków, co dotkliwie odczuje zarówno nauka, jak i kultura niemiecka.
Utwierdzenie absolutnej władzy Fhrera stało się możliwe po wymordowaniu czołówki potężnych SA (Batalionów Szturmowych). SA odegrała ważną rolę: utorowała Hitlerowi drogę do władzy na ulicach, pałując i mordując przeciwników politycznych „wodza”. Jednakże nieszczęściem 3- milionowej SA była wiara w społeczny program partii, po zdobyciu władzy szef SA Ernst Rohm domagał się przeprowadzenia „drugiej rewolucji”-odcięcia się od kapitalizmu i wprowadzenia reform socjalnych, zgodnie z programem „narodowej partii socjalistycznej”. w jego planach SA maiła zastąpić zawodowa armie. Hitler widząc zagrożenie, planując przyszła wojnę, wybrał jednak zawodowa armię. Pretekstem wymordowania czołówki S.A. był ich niemoralny styl życia (homoseksualizm), zostali zaskoczeni i zastrzeleni podczas „nocy długich noży”. Operacje tę przeprowadzili ochroniarze (gwardia) Hitlera czyli SS na czele z Himmlerem; od tej chwili datuje się olbrzymia kariera tej zbrodniczej organizacji. Po utworzeniu totalitarnego państwa stanu wyjątkowego Hitler mógł skupić się na awanturniczej polityce zagranicznej.

ANALIZA PORÓWNAWCZA STALINIZMU I HITLERYZMU
Elementy wspólne:
· Niszczenie polskości na każdej niemal płaszczyźnie (administracja, szkolnictwo, przemysł, inteligencja, księża)
· Ogromne przesiedlenia i deportacje
· Krwawy terror, kontrolowanie społeczeństw przez policję polityczną (NKWD i gestapo)
Być może wyznacznikiem cech wspólnych obu okupacji był system i ideologia totalitarna (wszechogarniająca życie społeczne) zastosowane w praktyce. Jednakże tutaj zbieżności się kończyły i pojawiały się różnice.


NIEMCY:
· W swej działalności przeciw narodowi polskiemu kierowali się rasizmem; Polacy to „podludzie”, poddani ścisłej kontroli niemieckiej na ulicach miast i we wsiach, mający się czuć nie pewnie nawet we własnych mieszkaniach, przeznaczeni do roli ciemnych ”roboli”, a następnie eliminacji (eksterminacji).
· Zagarnięte ziemie Hitler, po krótkim zastanowieniu, wcielił do III Rzeszy (Wartheland i inne ) lub podporządkował (Generalne Gubernatorstwo), nie zachowując choćby odrobiny pozorów.
· Polacy mogli prowadzić w GG ograniczoną działalność gospodarczą (sklepy, kawiarnie, warsztaty)


SOWIECI:
· Kierowali się „drogowskazem klasowym”. Niszczyli „panów” polskich: wedle osławionego formularza NKWD zaliczano do nich nawet sklepikarzy, kupców, organistów kościelnych czy tez tych, którzy żyli z myślenia (inteligencja). Charakterystyczna była tu bolszewicka „próba rak”: ślady pracy fizycznej mogły ocalić życie.
· Przy całym prymitywizmie poczynań sowieckich Stalin okazał się o wiele zręczniejszy niż jego niemiecki wówczas przyjaciel. Kresów polskich nie wcielił, ale „przyłączył” je skutkiem „woli wyborców”. Dawało to Stalinowi przed światem atut przyłączenia zgodnie z prawem na życzenie wyborców.
· Sowieci nie zniszczyli polskiego szkolnictwa ponadpodstawowego, jak Niemcy lecz je zsowietowali „odtąd miało ono wychowywać następne rzesze „wolnych, jak nikt na świecie” ludzi sowieckich.
· Wreszcie Rosjanie umiejętnie podsycali antagonizmy polsko-ukraińsko-żydowskie, trzymając w ryzach i kontrolując w sposób niewidoczny społeczeństwa (donosiciele). Niemcy nie mogąc tego uczynić, wprowadzili fizyczną, widoczną, uciążliwą kontrole na ulicach przez gestapo, patrole wojskowe, zakazy, godziny policyjne, obszary nur fur Deutsche (tylko dla Niemców)