Starożytna Grecja- krótkie notatki

Polis były to swoiste państwa-miasta, utworzone dzięki górzystym terenom, które hamowały roznoszenie się wszelakich wieści, ludności. Cechy polis: życie toczy się publicznie, jedne miejsce spotkań (Agora), wykształciła się grupa demagogów (mówców, którzy potrafili kierować tłumem), znali sztukę oracji - sztuka przemawiania

Achajowie byli idoeropejczykami. Przybyli z północy i osiedlili się na płw. Peloponeski. Centrum Achajów stały się Mykeny. Ok 3000 do 2000r. p.n.e. podbili Peloponez. Pismem, którym się posługiwali, linearne typu B, zostało odczytane w 1953r. Stworzyli monarchię, na czele, którym stał król, będącym wodzem. Kulturę mykeńską charakteryzowało nastawienie wojenne. Budowano grobowce kopułowe (grób Agamemnona), tworzyli umocnienia wokół miast (Lwia Brama). Przejedli sztukę obróbki ceramiki od Kreteńczyków. Ok.2000 do 1000 podbijają ich Dorowie i nastają "ciemne wieki".

kultura kretenska Nazwa pochodzi od mitycznego króla Krety - Minosa. Rozkwit państwa określany jest za czasów Minosa, czyli od ok.3000 do 1500r. p.n.e. tzw. kultura pałacowa. Kreteńczycy nie podbijali innych kultur, więc można określić ich mianem spokojnych. Ok.1500r. p.n.e. zostali podbici przez Achajów.

warunki naturalne i zajęcia greków Pdn-wsch Europa, morze Śródziemne, Płw. bałkański -Grecja właściwa; także wyspy Morza Egejskiego -tereny górzyste, poprzecinane dolinami; klimat śródziemnomorski (gorące lata i łagodne zimy); rolnictwo (zboże, drzewa oliwkowe, winorośl); hodowla (owce, kozy), rybołówstwo; handel (morski, kabotaż-żegluga przybrzeżna); mało bogactw naturalnych (brakuje miedzi i cyny, dużo jest srebra i żelaza, na pewno jest glinka ceramiczna)

Ustrój Sparty - monarchia, na czele stoi dwóch królów z dwóch dynastii, jeden dowodził w wojnie, drugi pozostawał i rządził. Posiadali pewien zakres władzy sądowej, decydowali o spadkach i testamentach.
Geruzja - rada starszych składała się z 28 gerontów. Była to arystokracja po 60., mają doświadczenie, posiadają wiedzę, wspierają dowodzeniem armii, zajmują się religią oraz doradztwem króla. Apella - zgromadzenie ludowe spartianów, na którym wybierali urzędników, decydują o sprawach państwa poprzez głosowanie (za i przeciw). Zbierali się raz w roku, głosowali krzycząc! Eforzy - było ich pięciu, urzędnicy wybierani na rok, kierowali państwem, nadzorowali podatki, wykonywali polecenia appeli i geruzji.

Struktura społeczna Sparty: Spartanie - pełne prawa posiadali wszyscy obywatele, posiadający ziemię, lecz niepracujący na swej ziemi. Uczestniczyli w życiu politycznym, gotowi do służby wojskowej, tworzyli najmniej liczną grupę. W wieku 7 lat, do osiągnięcia 30 roku życia byli zabierani do koszar, taki człowiek mył się raz na rok. Musieli się ożenić po ukończeniu 30 lat, nie dziedziczyli ziem. Helioci - najliczniejsza grupa społeczna, nieposiadająca praw. Uprawiali ziemię, należącą do Spartanów, 50% plonów musieli im oddawać, byli własnością państwa. Periojkowie - mają oni wolność osobistą, mogli decydować o miejscu pobytu i wychowania. Zajmowali się handlem, nie posiadali wpływów na losy państwa. W czasie zagrożenia stawali się siłą lekkozbrojną.

Przyczyny i przebieg wielkiej kolonizacji Brak ziem; wzrost demograficzny Grecji; poszukiwanie złóż surowców naturalnych; możliwość rozładowania konfliktów społecznych (wojny) biorą się z braku ziem; pojawiają się nowe indywidualności polityczne (młodzi politycy). VIIIw. p.n.e. - rozpoczęcie kolonizacji, od wybrzeży Morza Czarnego po Płw. Iberyjski. Ateny, Sparta, Korynt podejmują się kolonizacji. Na Sycylii założone zostały Syrakuzy, na Płw.Apeninskim Neapol, Marsylia i W Płn. Afryce -Cyrenna. Skutki kolonizacji: większe dochody dla polis macierzystych; powiększenie swojego terytorium; upowszechnienie kultury, języka i ustrojów; dostęp do surowców; rozwój handlu; rozwój techniki; poznanie basenu Morza Śródziemnego.

wojna peloponeska Przyczyna wojny peloponeskiej jest wzrost potęgi Aten. Heliada dzieli się na zwolenników i przeciwników Aten. 431 - 404r. p.n.e. - dochodzi do wojny peloponeskiej, która się toczy o hegemonie w państwie, wojna toczy się między Spartą i Atenami. Pustoszenie Attyki przez wojska spartańskie. Mieszkańcy uciekają do Aten, co powoduję nadmiar ludności w Atenach oraz rozpieszczenie się wielu chorób i zaraz. W tym czasie wojska peloponeskie niszczyły Peloponez. 405r. p.n.e. - Przegrana Aten, powoduje kapitulacje Aten i podpisanie takich warunków: zburzenie Wielkich Murów; ograniczenie Aten do 20 okręgów; zmienienie ustroju, czyli zlikwidowanie demokracji; wprowadzono rządy 30 tyranów. Wojna powoduje upadek Aten i znaczny wzrost potęgi Sparty!

Kultura Starozytnych greków .
RZEŻBA I CERAMIKA - rzeźba - wykonywana z brązu i marmuru; przedstawiała postacie bogów, później ludzi w ruchu ("Dyskobol"); postacie były przedstawiane nago; na twarzach odzwierciedlano uczucia; ozdabiano nimi świątynie (ateński Panteon - Fidiasza); naczynia - przedstawiano na nich zwierzęta, rośliny i ludzkie postacie; często malowano całe popularne mity; naczynia tworzone w dwóch stylach: czranofigurowy i czerwonofigurowym.
2.ARCHITEKTURA - zachowane ślady wskazują, że znano już w VIw. p.n.e. typ świątyni podłużnej, istniał typ świątyni z przedsionkiem. Pojawiła się również cegła na kamiennym obramowaniu. Tradycyjne budownictwo zachowuję formę dekoracyjną. Decydującym momentem dla całego dalszego rozwoju architektury greckiej jest wykształcenie się dwóch odrębnych porządków: doryckiego i jońskiego. Porządek: dorycki, joński, koryncki.
3.FILOZOFIA - (z grek. umiłowanie mądrości) jest to nauka o miejscu człowieka świecie i jego poglądach na świat. V i IVw. p.n.e. to rozkwit filozofii. Kierunki filozoficzne: epikureizm - postawa wyzywającego, pogardliwego, odrzucenia ideałów i autorytetów, uznawanych w dużej grupie; epikureizm - szczęście jest to doznanie przyjemności i brak cierpienia; stoicyzm - to postawa życiowa, polegająca na zachowaniu spokoju i opanowaniu w trudnych sytuacjach.
4.TEATR W GRECJI - powstał z uroczystości religijnych ku czci Dionizosa. W VIw. p.n.e. chór uczestniczący w obrzędach wyłonił z siebie Koryfeusza (przewodnika w chórze), następnie ujawnili się aktorzy. Pierwszego aktora wprowadził Tepis, w tym czasie ukształtowała się forma literacka zwana dramatem oraz zaczęto budować teatry. W ciągu wieku teatr uległ przeobrażeniu z teatru objazdowego (VIw. p.n.e.) przez teatr klasyczny (Vw. p.n.e.), teatr hellenistyczny i teatr grecko-rzymski. 4.LITERATURA ? grecka rozwijał się od VIIw. p.n.e. do IIw. n.e. Przez cały czas zmieniając tendencję i tematykę. Jako najważniejszy twórców można wymienić: Homer (Iliada i Odyseja), Herodot (narracja historyczna), Platon (filozofia), Sofokles (dramat), Sofona (liryka miłosna), Ezop (bajki).
MITY I RELIGJA ? w Grecji religia była politeistyczna, oraz panował antropomorfizm, czyli przypisywanie bogom cech ludzkim. Grecy wierzyli jeszcze w demony.
5.SPORT Igrzyska Olimpijskie poraz pierwszy odbyły się w 776r. p.n.e. ku czci boga Zeusa. Odbywały się co cztery lata, a na czas igrzysk ogłaszano pokój. Igrzyska trwały pięć dni: 1 dzień ? składano uroczyście przysięgę uczciwej walki i sędziowania. W drugim dniu odbywały się zawody chłopców. Trzeci i czwarty dzień mężczyźni toczyli boje w pięcioboju (bieg krótki, rzut dyskiem i oszczepem, skok w dal, zapasy, wyścigi rydwanów). Piąty dzień był zakończeniem igrzysk, nagrodzeniem zwycięzców wieńcem laurowym z gaju oliwnego Zeusa oraz wypisywano ich imiona na listę zwycięzców. W 1896 reaktywowano ideę igrzysk

Przyczyny i przebieg wojen grecko perskich VIw. p.n.e. - zaczynają się podboje Persów, których celem jest ukierunkowanie swoich terenów na zachód. Jednoczą plemiona perskie i irańskie. Persja podzielona jest na satrapie (okręgi), na czele, której stoi Satrapa. Sprawuje władzę nieograniczoną, podlega tylko królowi. Persowie narzucają koloniom greckim w Azji Mniejszej płacenie podatków.
499r. p.n.e. - wybucha powstanie antyperskie, w Milenie 492r. p.n.e. - rozpoczęcie wyprawy perskiej. Persji wkraczają przez Trację do Macedonii, zajmują ją, a następnie ruszają w kierunku Aten. 490r. p.n.e. - wybucha bitwa pod Maratonem. Armią grecką dowodzi Vilittierdes. Bitwa wygrana prze Greków. 486r. p.n.e. - umiera król perski Dariusz, a władzę przejmuje Kserkses. Nie rezygnuje z wypraw. 481r. p.n.e. - powstaje związek helleński, jest to związek miast greckich zawiązany przeciwko Persom. 480r. p.n.e. - bitwa pod Termopilami, w której Grekami dowodził król Sparty Leonidas. Grecy przegrywają te bitwę. W tym samy roku dochodzi do bitwy morskiej pod Saleminą. Flota grecka, prowadzona, przez Teniskoklesa, pokonuje flotę grecką. Po tej bitwie część Persów opuszcza Grecję. 478r. p.n.e. - bitwa pod Platejami, w której Grecy ponownie pokonują Persów 478r. p.n.e. - powstaje Ateński Związek Morski, celem, którego jest walka z Persami. Najważniejszą rolę spełniają Ateny, bowiem zbierają i przetrzymują pieniądze, decydują o armii. 449r. p.n.e. - zostaje podpisany pokój z Persją, po którym kończą się 50-sięcio letnie walki z Persami.

ATENY Ateny posiadały własny port, Pireus, z którym łączyły Długie Mury. Posiadały niewielkie złoża srebra, miedzi. Miasto bogate! W okresie archaicznym władzę sprawowała oligarchia (arystokracja). Gromadziła się w Areopagach, najwyższy urząd to archont. 621r. p.n.e. - Archont Dragon wprowadza surowe prawa: wysokie kary (za długi można było stracić wolność) 519r. p.n.e. - Archont Solon likwiduje drugie prawo Dragona, wykupuje Ateńczyków zadłużonych. Ustanawia podział społeczności na 4 grupy, określanych według posiadanych ilości zboża, oliwy i wina. Dwie najbogatsze grupy stanowiły jazdę w wojsku i mogły ubiegać się o urzędy, zaś dwie pozostałe tworzyły pieszych w armii. Reformy są przyczyną wojny w Atenach, po której do władzy dochodzi Pizyshrat, wprowadzając tyranie! 508/507r. p.n.e. - Władzę sprawuje Klejstenes, który wprowadza reformy: obywatelem staje się mężczyzna w wieku 18 lat, zostaje wprowadzony nowy podział administracyjny na demy (gminy i osady). Połączył w skupisko, 10 fyli, spośród których wybierano urzędników.
Eklezja - zgromadzanie ludowe - zebranie wszystkich obywateli, decydujących o losach państwa. Wybierali urzędników, każdy miał wolność słowa, i aby zachęcić do przybywania na zgromadzenia wypłacano diety. Rada pięciuset - kontrolowali urzędników, przygotowywali projekty ustaw. Sąd skorupkowy - (wprowadzenie zasady ostracyzmu wykluczali obywateli zagrażających Atenom ze wspólnoty. Skazany po wykluczeniu nie tracił praw oraz majątku. Urząd 10 strategów - jeden z każdej fyli. Vw. p.n.e. - Perykles przyczynia się do pełnego rozwoju Aten poprzez wprowadzenie definicji - obywatela Aten - rodzice musieli być Ateńczykami, i oczywiście gość musiał mieć 18 lat Zgromadzenie ludowe - Zbierano się kilkadziesiąt razy w roku, maksymalnie 8-10tys. (obywateli było 3-4 razy więcej). Nadal obowiązywały diety, decydowano o: pokoju i wojnie, o wysyłaniu poselstw, budowie, ustalało prawo i podatki, wybierało sędziów i urzędników, nadawano obywatelstwa. Rada pięciuset - po 50. z każdej fyli, obradowało nieustannie, codziennie zbierali się podzieleni na 10 grup. Był to organ doradczy. Posiadali klucze do świątyń, do skarbnicy. Kontrolowali wydatki oraz urzędników. Przygotowywali uchwały, kontrolowali decyzje eklezji. Urzędnicy - wybierani lub losowani na rok. Urzędy sprawowano kolegialnie, (co najmniej po dwóch na urząd). Nadzorowali wykonywanie praw eklezji i rady 5500. Perykles wprowadza pensje dla urzędników.

reformy Solona (6 w.p.n.e):-ZL (sprawy wojny. Pokoju, wybór urzędników),Rada 400 (przygotow. projekty ustaw),9 archontów (wojsko i religia), sądownictwo: sąd przysięgłych, Areopag(sądzi w sprawach tylko o zabójstwo), podział obywateli na 4 grupy wg.dochodów, zakaz udzielania pożyczek pod zastaw osoby, ustrój oligarchiczny (rządy arystokracji)

reformy Klejstenesa: (eklezja, zgłasza projekty ustaw), Rada 500(opiniuje ustawy), 9 archontów( wojsko i religia), sądownictwo: sąd skorupkowy( ostracyzm- na glinianych skorupkach umieszczano nazwiska osób, które uznano za niebezpieczne dla ustroju Aten, musiały one na 10 lat opuścić państwo)

reformy Peryklesa(5 w.p.n.e.,doprowadziły do powstania demokracji bezpośredniej): zasada wynagradzania za sprawowanie urzędów sędziowskich, 3 klasy majatkowe (wg. podz.majatkow.), prawo obywatelstwa Areńczyków( rodzice Ateńczycy), zmiana praw Areopagu na ZL (Eklezja)- 6000 osób głosowało po przez podziesienie ręki, była to prawomocna decyzja, tajne głosowanie