Mazowsze do 1526 roku.

992-1025

Po śmierci Mieszka I na tronie zasiadł jego syn Bolesław Chrobry. Przez pierwszych dziesięć lat nie naruszył dobrych stosunków z Niemcami, tylko jednoczył ziemie słowiańskie w jedno państwo. Po Mieszku I odziedziczył tylko Polan i Mazowsze. Do tych ziem przyłączył Śląsk, Chrobację i Słowiańszczyznę Węgierską oraz Pomorze. Po zjeździe gnieźnieńskim w 1000 roku utrwaliło się panowanie Bolesława. Jednak po śmierci Ottona II wybuchła w 1002 roku walka między Bolesławem, a cesarzem niemieckim Henrykiem II. Do Polski zostały przyłączone Łużyce i Miśnia. Zakończeniem tych walk był podpisany pokój w Budziszynie w 1018 roku. Zapewnił on Polsce posiadanie Łużyc z Budziszynem, Lubasza i Moraw i uniezależnił od Niemiec. Po zakończeniu walk z Niemcami wdał się w zatarg między Świętopełkiem a Jarosławem na Rusi. Swoją córkę wydał za Świętopełka i osadził go na tronie. W 1018 roku zdobył Kijów i przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie. Od tego czasu datuje się wielki ruch handlowy pomiędzy zachodem i wschodem, przysparzający zamożności i służący rozwojowi państwa. Wprowadzając dalej chrześcijaństwo Chrobry ustanawia biskupstwa:
Krakowskie - dla Chrobacji
Wrocławskie - Śląsk
Kołobrzeskie - Pomorze
Lubuskie - dla krajów nadłabskich (Łużyce i Miśnia)
Płockie - Mazowsze
Poznańskie - wyzwolono spod zależności Magdeburga.
Na czele Kościoła zostało ustalone biskupstwo gnieźnieńskie.
Wybudowano nowe kościoły i klasztory m.in. na Łysej Górze, Międzyrzeczu i Tyńcu. W hierarchii państwa istniało kilka grodów królewskich takich jak:
-Poznań
-Kraków
-Płock
-Wrocław.
Były one silniej obwarowane, były osadzoną większą załogą, posiadały większe zapasy żywności, skupiały większą liczbę rzemieślników oraz miały wielkie znaczenie w państwie.

1025-1034

Po śmierci Bolesława Chrobrego tron obejmuje jego syn Mieszko II. Walkę z nim o tron rozpoczęli jego bracia Bezprym i Otton, udając się po pomoc do państw ościennych. Za ich namową Węgrzy zajęli Słowacczyznę, Czesi -Morawy, Jarosław – Grody Czerwieńskie. Dzielnie walczył z wrogami, ale zagrożony buntem wewnętrznym złożył hołd cesarzowi niemieckiemu w Magdeburgu zachowując w kraju pokój. Na tronie polskim zasiadł Bezprym.
1034-1040

Po hołdzie Mieszka II naród wypędził jego żonę Rycheza z małoletnim Kazimierzem. W kraju rozszerzył się bunt przeciw chrześcijaństwu. Lud popalił kościoły, porąbał krzyże, duchowieństwo wypędził lub wymordował. Zaczęło się szerzyć pogaństwo. Zjawili się samozwańczy przywódcy ludu. Najsławniejszym był Masław, niegdyś cześnik na dworze Mieszka II, teraz wszechwładny pan na Mazowszu. Skorzystali z tego Czesi, uderzając na Polskę i niszcząc bez mała cały dorobek Mieszka I i Bolesława Chrobrego.

1040-1058

Kiedy była już przesadzona klęska Polski duchowieństwo polskie i rycerstwo przywołało Kazimierza zwanego Odnowicielem, na pomoc. Ten uzyskawszy pomoc od cesarza Henryka II w osobach 600 rycerzy i żeniąc się z córką Włodzimierza Wielkiego przybył do Polski, osadził się w 1040 roku w przygranicznym grodzie zaczął poskramiać bunt, odnawiać państwo i Kościół, przywracał chrześcijaństwo, odbudowywał kościoły, zamki i osadzał na nich urzędników. Najdłużej opierał się Masław , do którego uciekały na Mazowsze tłumy rokoszan. Pomagali im Pomorzanie, Prusacy i Jaćwież. Walki o pokonanie Masława trwały sześć lat. W 1047 roku w krwawej walce zostały rozgromione siły Masława i Mazowsze zostało przyłączone do Polski.

1058-1080

Bolesław Śmiały


1080-1102

Władysław Herman- zasiadł na tronie po wygnaniu Bolesława Śmiałego. Tak naprawdę był on bardzo nieporadny i rządy za niego sprawowało duchowieństwo i szlachta. Za jego panowania utracono Grody Czerwieńskie i rozpoczęto walki z Pomorzem. W kraju rozpoczęły się groźne zamieszki. Była to walka o władzę między możnymi panami, którzy nie zadawali się sprawowanymi urzędami, ale dążyli do wyższych stanowisk. Podzielili kraj na dzielnice, ustanawiając na czele urzędnika sprawującego władzę. Najważniejszą rolę odegrał wojewoda Sieciech, będący prawą ręką Władysława. Prowadził całą politykę, zawierał pokoje, zasiadał w sądzie mianował urzędników. Obdarzony zaufaniem Władysław stawał się groźny zarówno dla szlachty jak i dynastii.

Przeciwko niemu wystąpił Zbigniew i Krzywousty synowie Władysława Hermana. Rozpoczęły się walki między nimi o Śląsk. Kiedy znów Sieciech zapanował nad Władysławem Hermanem rozpoczęła się wojna domowa między księciem a jego synami. Po wielu przejściach oblegali synowie ojca w Płocku. Zawarli z nim zgodę w 1097 roku za pośrednictwem Marcina – arcybiskupa gnieźnieńskiego. Zostawili ojcu Mazowsze, wygnali Sieciecha, sami dzieląc się resztą kraju.

1102-1139

Bolesław Krzywousty pamiętając o bratobójczej walce ze Zbigniewem podzieli swój kraj na dzielnice:
Władysław - Śląsk
Bolesław Kędzierzawy - Mazowsze i Kujawy
Mieszko Stary - Wielkopolska
Henryk - ziemia Sandomierska
Kazimierz jako małoletni nie otrzymał żadnej dzielnicy i jego los został powierzony braciom. Starając się zabezpieczyć jedność państwa ustanowił władzę wielkoksiążęcą, przynależna do Krakowa i ziemi Krakowskiej. Władzy tej mieli podlegać wszyscy książęta, a miał ją piastować najstarszy z rodziny, czyli Władysław.

1162(Władysław II)-1173(Bolesław Kędzierzawy)

Po śmierci Bolesława Krzywoustego władzę zwierzchnią zaczął sprawować Władysław II. Chciał sprawować władzę sam. Przeciwko jego zamiarom wystąpili możnowładcy zebrani na wiecu w Krakowie pod przywództwem Jakuba arcybiskupa gnieźnieńskiego i wojewody Wszebora. Doszło do walki nad Pilicą, gdzie Władysław został pokonany i zmuszony do ucieczki w 1142 roku. Schronił się na dworze cesarz Konrada, podżegając go do wojen z Polską.
Po ucieczce władzę senioralną objął Bolesław Kędzierzawy, który skutecznie przeciwstawiał się najazdom Niemców. Po śmierci Bolesława w 1173 roku władze nad Kujawami i Mazowszem przejął jego małoletni syn Leszek. Władzę za niego sprawował stryj Kazimierz już w tym czasie dorosły.

1202

W tym czasie po władzę senioralna sięgnął Mieszko Stary, który postanowił przywrócić należną władzy książęcej powagę. Został poparty w Wielkopolsce. Małopolska jednak nie poparła jego zamiarów i znalazło sobie pretendenta do tronu w osobie najmłodszego syna Bolesława Krzywoustego – Kazimierza.

Książę ten objął po bezpotomnej śmierci Henryka Sandomierskiego jego dzielnicę, a od 1173 roku jako opiekun syna Kędzierzawego Mazowsze i Kujawy, odznaczał się walecznością i sprawiedliwością. Dlatego zwano go Sprawiedliwym. Tak też doszło do otwartej walki między dwoma liniami piastowskimi o zasadę jednowładztwa, a możnowładczą hierarchią.

Mazowsze
Po bezpotomnej śmierci Leszka syna Bolesława Kędzierzawego w 1185 roku przeszło ono na Kazimierza Sprawiedliwego, a po jego śmierci dostało się razem z Kujawami młodszemu synowi Konradowi zwanemu Mazowieckim. Kraj ten ciągle był narażony na najazdy Jadźwingów i Prusaków. Najazdy te z trudem były odpierane z pomocą całej Polski. Konrad Mazowiecki był nieudolnym władcą. Pokój miedzy sąsiadami zachowany był dopóki żył wojewoda mazowiecki Krystyn postrach Prusaków. Konrad bojąc się jego wpływów podstępnie go zamordował. Kiedy znów wrogowie zagrozili Mazowszu, Konrad poczuł się zagrożony. Ponadto zaczął wprowadzać chrześcijaństwo w Prusach bardzo brutalnie, poprzez rozbój, gwałt i grabież. Toteż Prusacy w strasznym napadzie spustoszyli Mazowsze. W 1222 roku wszyscy książęta Polscy oburzeni tym napadem jeszcze raz pomogli Konradowi do poskromienia Prus i utrwaleniu biskupstwa. Wkrótce jednak znowu pojawiły się napady Prusaków, a wtedy Konrad udał się po pomoc do niemieckiego Zakonu Krzyżackiego. Sprowadził ich na Mazowsze w 1225 roku nadając mu władanie ziemią chełmińską i łobawską w lenno, zapewniając sobie tym hojnym darem obronę przed Prusakami. Był to jednak bardzo duży błąd. W XIII wieku Zakon Krzyżacki ugruntowując własną potęgę nie zagrażał jeszcze Polsce. Mistrzem Zakonu był Herman Salza , który starał się o przywileje cesarza Fryderyka II i papieża Grzegorza IX, potwierdzające nadania Konrada i przydzielające Zakonowi ziemie jakie by zdobył nawracając pogan na wiarę chrześcijańską. Tak zabezpieczeni swoją siłę skierowali przeciwko Prusom. Działali powoli, ale z systematycznością niemiecką posuwając się powoli naprzód. Zakładali coraz to dalej wysunięte grody. W ten sposób powstały kolejno na ziemi pruskiej Toruń, Chełmno, Kwidzyń, Elbląg, Malbork i inne warowne miasta. Krzyżacy osadzali w nich niemieckich kolonistów. Były to srogie i bezwzględne rządy dla Prusaków. Zagrażały sąsiadom Pomorzanom, Litwinom i Żmudzi. Krzyżacy rosnący w siłę myśleli tylko o sobie i zapominali o pomocy udzielanej im przez mazowieckich książąt.
Mazowsze i Kujawy coraz bardziej rozdrabniane przez synów i wnuków Konrada Mazowieckiego, wystawiane na napady Prusaków i Litwy traciły swą siłę i cofały się w rozwoju cywilizacyjnym.
Po śmierci Konrada Mazowieckiego w 1247 roku rozpadły się złączone ze sobą Mazowsze i Kujawy. Ziemowit odziedziczył Mazowsze i dał początek całemu szeregowi mazowieckich książąt. Miał dwóch synów Bolesława i Konrada.
Spustoszenia kraju przez najazdy Mongołów zmusiły rozdrobnione księstewka do szukania środków i sposobów na odbudowanie kraju ze zniszczeń. Jednym z nich było sprowadzenie niemieckich kolonizatorów. Z tej drogi ratunku skorzystali Bolesław Wstydliwy w Małopolsce, Przemysław i Bolesław Pobożny w Wielkopolsce i następcy Ziemowita Mazowieckiego na Mazowszu. Praca tych książąt skupiła się głównie na wewnętrznej pracy nad naprawą szkód spowodowanych przez Mongołów.
Osadnicy niemieccy zawierali umowy z książętami na zakładanie osad niemieckich w Polsce. Umowy te zwane były przywilejami lokacyjnymi. Rządzili się własnym prawem magdeburskim. Większe osady urządzane były na wzór Magdeburga. Były to: Wrocław, Poznań, Kraków, Sandomierz, Lublin, Płock, Kalisz. Były budowane u stóp dawnych książęcych grodów nie mając z nimi żadnej łączności. Miasto budowano w następujący sposób: otaczano je rowem, wałami i palisadą. W środku miasta wytaczano czworokątny rynek i regularne ulice odchodzące od niego. Na rynku stał ratusz, czyli pomieszczenie władz, kramy kupieckie, z boku kościół parafialny, a przy ulicach zabudowania mieszczan. Z gruntu miejskiego poza wałami wydzielano każdemu po kilka zagonów, a resztę jako las i pastwiska pozostawiano do wspólnego użytku. Ludność trudniła się rzemiosłem lub handlem.
Na tej samej zasadzie lokowane były mniejsze miasta i wsie. Te lokacje przyczyniły się do rozwoju kraju, ale rządzili się swoimi prawami niezależnymi od książęcej władzy. Jedyną siłą, na której mógł się opierać panujący była ludność wieśniacza wspierająca dwór książęcy, a w razie wojny dawała również żołnierzy.
Swobody lokacyjne i przywileje kościelne nie dawały dostatecznej siły aby obronić się przed najazdami wrogów. Ludność polska zaczęła dążyć do politycznej jedności. Z końcem XIII wieku powstał potężny ruch zmierzający do połączenia dzielnic. Zaczęto poszukiwać księcia który by dokonał tego dzieła. Nie umiał dokonać tego dzieła Leszek Czarny syn Kazimierza Kujawskiego wnuk Konrada Mazowieckiego, książę sieradzki, który po śmierci Bolesława Wstydliwego objął w 1278 dzielnicę krakowską i sandomierską. Bardzo odważny pokonał pod Goślicami księcia halickiego, odniósł zwycięstwo nad Jadźwingami, Litwę pokonał w bitwie pod Równem. Ale był zbyt zniemczały i wiódł nieustanny spór z Pawłem z Przemkowa, biskupem krakowskim. Ponadto prowadził bratobójcze walki z Konradem księciem Czerskim na Mazowszu.
W dziele zjednoczenia dzielnic lepiej powiodło się Przemysławowi II całą Wielkopolskę koronując się na króla.


1306-1333

W dziele zjednoczenia dzielnic dużą rolę odegrał Władysław Łokietek. Po powrocie z wygnania przy pomocy Węgrów w 1034 roku wkroczył do Polski i zajął Wiślicę. Zjednana hojnymi darami i przywilejami szlachta sandomierska i krakowska na czele z biskupami Janem Muskatą i Albertem otworzyła bramy Krakowa, oddając mu w posiadanie całą krakowską ziemię. Łokietek przyłączył do Polski Pomorze i Wielkopolskę. Poza państwem zostały jeszcze dzielnice: Śląsk hołdujący Czechom, Mazowsze i część Kujaw z Dobrzyniem. Łokietek koronował się na króla w 1319 roku. Dzieła zjednoczenia dzielnic najsilniej utrwaliło się z chwilą rozpoczęcie walki z zakonem krzyżackim. Najważniejszą bitwą była pod Płowcami, gdzie Krzyżacy ponieśli klęskę . Nie odzyskał Pomorza i ziemi dobrzyńskiej, ale uchronił naród od najazdów krzyżackich i zachował niepodległość.

1333 -1370

Dzieła zjednoczenia polski dokonał Kazimierz Wielki (1333 – 1370), syn Łokietka. Swą pracą nad pomnażaniem dobrobytu mieszkańców, rozwijając naukę, rozbudowując miasta i wsie, budując murowane zamki obronne zdobył sławę dobrego gospodarza i władcy. Pomimo krzywdzącego pokoju Wyszogradzkiego, odzyskała Polska poważne stanowisko w Europie. O względy Kazimierza ubiegali się: papież, królowie i cesarze. Żywotna siła zarówno wojskowa jak i cywilizacyjna ujawniła się najlepiej przy przyłączaniu Rusi Czerwonej. Przyłączone ziemie król otoczył troskliwą opieką zostawiając mu jego prawa, zaprowadzając tam takie same urzędy i władzę jak w Polsce. Doprowadził do zrzeczenia się praw zwierzchnictwa nad Mazowszem króla czeskiego.
W 1356 r Ziemowit książę mazowiecki złożył uroczysty hołd Kazimierzowi. Tak oto prastara dzielnica zacieśniła nierozerwalne więzy łączące je z Polską.
Kazimierz Wielki nie zostawił po sobie męskiego potomka, a zatem po jego śmierci rozpoczęła się walka o tron pozostałych piastowskich rodów. Pretensje do tronu rościł Ziemowit rządy Kazimierza Wielkiego na Mazowszu. Jednak polityka Kazimierza osadziła na tronie polskim Ludwika Węgierskiego. Ten jednak zajęty był sprawami Węgrów, traktując Polskę jako dochodowy spichlerz. Zatem przeciwko niemu powstali polscy książęta na czele z Ziemowitem, którego popierało stronnictwo szlacheckie z arcybiskupem Bodzentą. W 1383 r. w Sieradzu zwołano zjazd, aby poprzeć kandydaturę Ziemowita na tron. Panowie małopolscy obstający przy Ludwiku Węgierskim przypomnieli narodowi pakt zawarty w 1374 r z Ludwikiem w Koszycach. Tak też mimo zaburzeń domowych wśród których Zygmunt Brandenburski i Ziemowit zbrojną ręką próbowali objąć tron, nie udało się pozbawić władzy Ludwika. W Radomsku odbył się jeszcze jeden burzliwy zjazd. Dopiero przyjazd Jadwigi córki Ludwika i jej koronacja położyły kres wszystkim zamieszkom.
Ważnym wydarzeniem dla rozwoju polski i Mazowsza był ślub Jadwigi z Jagiełłą, na który to został zaproszony Wielki Mistrz Zakonu. Dano tym samym Krzyżakom do zrozumienia, że połączone siły Polski i Litwy skutecznie będą walczyć z Krzyżakami. Jagiełło przyjął chrzest i wprowadził go na Litwie. Łagodną perswazją i dobrym przykładem zjednał sobie naród litewski. To wydarzenie wytrącało z rąk Krzyżaków łatwą zdobycz i atut, aby siłą i mieczem nawracać pogańskie plemiona. Ponieważ Krzyżacy zagrażali nie tylko sąsiadom, ale Mazowszu i Polsce, Jagiełło zaczął się szykować do walki z nimi. Nie pomógł pokój zawarty w 1404 r na mocy którego zakon zwrócił ziemię dobrzyńską. Po śmierci Królowej Jadwigi na czele stronnictwa wojennego stanął Wojciech Jastrzębiec biskup poznański, ściśle związany z Witoldem. Tak też Polacy wspólnie z Litwinami zorganizowali wyprawę przeciw Krzyżakom Do walki doszło 15 lipca 1410 roku na polach Grunwaldu. Wojskami polskimi dowodził Jagiełło, a Krzyżackimi Urlyk Jungingen. Zwyciężyły wojska polsko – litewskie, rozbijając potęgę zakonu. W tej walce padło 40 000 Krzyżaków, między innymi Wielki Mistrz i starszyzna zakonu. Drugie tyle zabrano w niewolę. Dzięki temu zwycięstwu żmudź została ochrzczona, a państwo polskie na trwale zjednoczone z Litwą.

Po śmierci Władysława Jagiełły rozpoczęła się walka o tron. Zbigniew Oleśnicki przeciwny królowi za życia, po jego śmierci przeprowadził na zjeździe poznańskim i krakowskim uznanie ośmioletniego Władysława III królem. Natomiast opozycja na czele której stali: Spytek z Melsztyna, Dersław z Rytwian i inni, zwołali zjazd do Opatowa stawiając kandydaturę Ziemowita mazowieckiego