Korporacje wielonarodowe

KORPORACJE WIELONARODOWE, przedsiębiorstwa, firmy międzynarodowe, ponadnarodowe, spółki kapitałowe, prowadzące działalność gosp., w co najmniej 2 krajach i tworzące zintegrowany, międzynar. system powiązań gosp., podporządkowany wspólnej strategii. Korporacje wielonarodowe pochodzą z krajów wysoko rozwiniętych: USA, W. Brytanii, Japonii, Niemiec, Włoch i in.; w latach 70. pojawiły się również korporacje wielonarodowe z krajów nowo uprzemysłowionych: Korei Pd., Tajwanu, Singapuru, Indii i Brazylii. Korporacje wielonarodowe dysponują znaczną siłą ekon., na którą składają się: duża wielkość (mierzona np. wartością sprzedaży, kapitału akcyjnego, majątku trwałego), nowocz. produkty i technologie oraz systemy ich szybkiej dyfuzji w skali międzynar., wysoko wykwalifikowane kadry zarządzające i marketingu (zwł. międzynar. systemy dystrybucji produktów) oraz znaczna mobilność posiadanych oraz/lub kontrolowanych kapitałów; siła ekonomiczna korporacji wielonarodowych wiąże się z ich przewagą konkurencyjną i umożliwia im posiadanie znacznych wpływów polit., wykorzystywanych do wywierania nie zawsze legalnych nacisków na otoczenie, w celu uzyskania korzystniejszych warunków działania.

Typowa struktura organizacyjna korporacji wielonarodowych obejmuje przedsiębiorstwa macierzyste, będące siedzibą i centralą całej organizacji oraz filie i oddziały zagr., zajmujące się produkcją i dystrybucją towarów i usług; jednostki organizacyjne korporacji woelonarodowych są najczęściej podzielone wg: a) geogr. kryterium rynków zbytu, tzn. na struktury obejmujące np. Europę i Afrykę razem, Azję Pd.-Wsch. itd.; b) grup towarowych, obejmujących filie wytwarzające ten sam produkt, bez względu na geogr. lokalizację filii, oraz c) struktury macierzowej, obejmującej podział zarówno wg geogr. rynków zbytu, jak i grup towarowych. Strukturę organizacyjną korporacji wielonarodowych charakteryzuje rozwinięta w różnym stopniu integracja pozioma, pionowa oraz dywersyfikacja. Do gł. bodźców ekspansji zagranicznych korporacji wielonarodowych można zaliczyć: poszukiwanie nowych, chłonnych rynków zbytu, wyższą zagr. stopę zysku, niższe koszty produkcji, dążenie do wykorzystania posiadanej przewagi technol. oraz/lub przewagi w zarządzaniu i marketingu, bariery taryfowe i pozataryfowe (zachęcające do zastąpienia eksportu inwestycjami bezpośrednimi) oraz zachęty państw przyjmujących (w postaci np. mniejszych podatków, taniego kredytu itp.).

Od wielu lat dominującą teorią wyjaśniającą ekspansję korporacji wielonarodowych jest eklekt. teoria J.H. Dunninga, w myśl której przedsiębiorstwo podejmuje ekspansję zagr. ponieważ ma przewagę konkurencyjną wynikającą z: a) własności pewnych czynników wytwórczych (np. patentów, technologii), b) ich internalizacji wewnątrz korporacji woelonarodowych, oraz c) alokacji swoich kapitałów w krajach zapewniających odpowiednie wykorzystanie pierwszych dwóch składników.

W ekspansji zagranicznej korporacji wielonarodowych można wyodrębnić następujące etapy: eksport, sprzedaż licencji, zagr. inwestycje bezpośrednie, formy niekapitałowe (np. kontrakty menedżerskie, franchising) oraz ograniczoną, wycinkową współpracę korporacji wielonarodowych (zwł. w sferze badań i rozwoju dotyczących najbardziej nowocz. technologii). Działalność korporacji wielonarodowych koncentruje się w krajach wysoko rozwiniętych: przede wszystkim w USA, krajach Europy Zach. i w Kanadzie; wśród krajów rozwijających się zdecydowanie są preferowane kraje nowo uprzemysłowione; kraje Europy Wsch. zdołały do tej pory w niewielkim stopniu przyciągnąć korporacje wielonarodowe, gł. ze względu na niestabilność związaną z procesami transformacji systemowej, zachodzącymi w tych krajach.
W przekroju gałęziowym działalności korporacji wielonarodowych dominują najbardziej zaawansowane technologicznie gałęzie przemysłu przetwórczego (np. elektron., elektromaszyn., chem., farm.); znaczenie przemysłu wydobywczego, którego udział pierwotnie był największy, stopniowo się zmniejsza; natomiast jest widoczny wzrost aktywności korporacji wielonarodowych w sektorze usług (szczególnie finansowych, transportowych, reklamowych, turyst. i doradczych). Chociaż zasięg oraz skład kadry zarządzającej korporacjami wielonarodowymi są wielonar., własność przedsiębiorstw macierzystych (ich kapitału akcyjnego) ma nadal charakter nar. (znajduje się w rękach krajowych akcjonariuszy).
Ogólnie jest dostrzegana pozytywna rola korporacji wielonarodowych w krajach, w których funkcjonują, zwł. w zakresie wprowadzania nowych produktów i technologii oraz nowocz. struktur organizacji, zarządzania i marketingu; jednak w relacjach państwo korporacja wielonarodowa pojawia się też, w różnym stopniu odczuwany i o zróżnicowanym zakresie, konflikt interesów wynikający z globalizacji strategii korporacji wielonarodowych oraz z dążenia do ochrony przez państwa swej suwerenności gosp.; na ogół liberalna polityka krajów wysoko rozwiniętych wobec korporacji wielonarodowych i podejście pragmatyczne, widoczne w krajach rozwijających się, przeważają nad dążeniem do ścisłej regulacji i kontroli korporacji wielonarodowych. Wyrazem chęci przeciwstawienia się nadużywaniu siły i wpływów korporacji wielonarodowych są kodeksy funkcjonowania korporacji wielonarodowych, z których największe prakt. znaczenie ma dobrowolny kodeks OECD.