Lek roślinny - wykłady

UKŁAD ODDECHOWY


Budowa: płuca, jama nosowa, gardziel, krtań, tchawica, oskrzela, pęcherzyki płucne, tkanka płucna, jama opłucna.
Gardziel – miejsce skrzyżowania ukł. oddechowego z drogami pokarmowymi.
Wyłożona wielowarstwowym nabłonkiem orzęsionym. Mieszczą się tu
migdałki (nagromadzenie tk. limfatycznej).
Krtań – krótka rura z fałdami głosowymi wysłana nabłonkiem orzęsionym.
Najbardziej narażona u ludzi dużo mówiących.
Tchawica – rura chrząstkowa rozgałęziająca się na dwa oskrzela, wysłana bł. śl. z dużą
ilością nabłonka rzęskowego.
Oskrzela – rozgałęziające się na coraz drobniejsze gałązki kończą się pęcherzykami
Oddechowymi. Zbudowane z chrząstki. Wydzielają śluz łapiący
zanieczyszczenia zewn. i wydalają je na zewnątrz.
Najbardziej narażone na zakażenia drobnoustrojami są: krtań, tchawica i oskrzela.
Ośrodek oddech. znajduje się w rdzeniu przedłużonym.
Nasilenie chorób ukł. oddech. przy: zmniejszonej odporności
zanieczyszczeniach powietrza
W ostrych chorobach  leki syntet. ; (leki rośl. tylko jako pomocnicze).
Ukł. oddech. powinien zapewnić optymalne utlenienie krwi. Do tego są niezbędne wolne drogi oddech. (by następował przez nie swobodny przepływ powietrza). Bł. śl. musi mieć zachowaną zdolność do samooczyszczania.
Lekami pomagamy w przywróceniu właściwego usuwania wydzieliny oskrzelowej  pełne udrożnienie ukł. oddech.
Niedostateczne dotlenienie krwi żylnej, na skutek małej wydolności płucnej, może spowodować zawroty głowy, omdlenia  na skutek niedotlenienia mózgu.

1. PRZECIWASTMATYCZNE
astma (dychawica oskrzelowa, astma bronchiale) – charakteryzuje się napadowym skurczem oskrzeli wywołanym na zasadzie reakcji immunologicznej I typu.

zespoły astmatyczne – przebiegają na zasadzie innego typu reakcji, nie zaliczanych do dychawicy oskrzelowej. Mogą występować w:
- przebiegu zakażeń bakteryjnych
- nadwrażliwości na salicylany
- alergii
- w wyniku dużego wysiłku fizycznego
- w wyniku zaburzeń ukł. nerwowego.
Leki roślinne mają bardzo długą tradycję w leczeniu astmy.

POJEDYNCZE SUBSTANCJE

EPHEDRINUM HYDROCHLORICUM – chlorowodorek efedryny.
Substancja stos. do receptury. Występuje w: Ephedra sp. (Ephedraceae)
Taxus baccata (Taxaceae)
W obu w formie lewoskrętnej. Syntet. efedryna (efetonina) jest racematem.
Efedryna – sympatykolityk. Działa podobnie do adrenaliny.
Ośrodkowo: słabo pobudza korę mózgową (analeptica) powodując stan
lekkiego podniecenia psych., pobudza także ośr. wegetatywny, szczególnie ośr. oddech., i przemianę materii.
Obwodowo: zwęża naczynia obwodowe (szczególnie twarzy, jelit, kończyn) wskutek czego następuje wzrost ciśnienia tętniczego krwi. Następuje również pobudzenie i wzmożenie siły działania mm sercowego (nie podawać łącznie z glikozydami naparstnicy) Obniża napięcie mm gł. p.pokarmowego, pęcherza moczowego; a także pobudza rec. w drzewie oskrzelowym, powodując w rezultacie rozkurcz oskrzeli i zahamowanie czynności wydzielniczej błony śluzowej
Zastosowanie: - dychawica oskrzelowa
- przewlekłe podciśnienie
- przy zapaściach
- zatrucia (morfiną, barbituranami)
- moczenia nocne
(zewnętrznie)
- okulistyka
- hamuje wydzielanie bł. śl. nosa
(u osób starszych)
- w obrzękach alergicznych i zapaleniach śluzówki nosa
- przewlekłych chorobach oskrzeli
- niedociśnieniu
Dawkowanie: doustnie (PO), domięśniowo (IM)
jednorazowo 0,025 – 0,05 (wyjątkowo0,075)
dobowo 0,1
zewnętrznie: 0,5% – 3%
THEOPHILLINUM – teofilina
Alkaloid z grupy metyloksantyn. Subst. do receptury (także w formie prolongatum).
Występowanie: Camelia sinensis (Theaceae)
Działa spazmolitycznie na mm gł. oskrzeli i naczyń krwionośnych. Łagodzi stany zapalne w drogach oddech., a także pobudza ośr. oddech. Przyspiesza akcję serca. Ma wyraźne działanie moczopędne.
Zastosowanie: - dychawica oskrzelowa
- jako diureticum w skąpym wydalaniu moczu i niewydolności krążenia
Aminofilina (poch. teofiliny) – także używana jako rozkurczowy i moczopędny.
Dawkowanie: doustnie
jadnoraowo 0,1 – 0,2 (0,5)
dobowo 0,3 – 0,8 (1,5)
doodbytniczo (PR)
jednorazowo 0,24
dobowo 2 dawki (3,0)

PREPARATY ZŁOŻONE

ASTMIN – krople
T – ra Pimpinellae 8,0
T – ra Lobeliae 8,0
T – ra Grindeliae 4,0
Ephedrinum HCl 0,8
Ethanolum 70% ad 40,0
ALERGASTHIMIN – tabletki
Phenazolini 0,025
Ephedrini HCl 0,012
Theophillini 0.12
Luminali 0,008

Dawkowanie: 3 x dz. 1 tabl.

BELLADRINAL – tabletki
Theophillinum 0,1
Coffeinum purum 0,05
Extr. Belladonnae 0,01
Ephedrinum HCl 0,02

Poprawia krążenie, reguluje akcję serca, znosi skurcz oskrzeli.
Zastosowanie: - dychawica oskrzelowa
- niewydolność wieńcowa (krążeniowa)
Dawkowanie: 3 x dz. 1 tabl.


ENPHYSAL – tabletki płyn
Coffeinum 0,08 1(2,3-dihydropropylo.........) 2,0
Theobrominum 0,2 Coff. natr. benzoicum 2,0
Natrium benzoicum 0,12 Kalium iodatum 1,66
Kalium iodatum 0,17 Ol. Menthae piperitae 0,005
Nipagina A 0,2
Ethanolum 95 20,0
Aqua dest. ad 100,0
Dobrze działa w dychawicy oskrzelowej.
Dawkowanie: 3 x dz. 1 – 2 tabl.
2 – 4 łyżeczek


HELASTMINE – krople
T – ra Pimpinellae 4,0
T – ra Lobeliae 4,0
T – ra Grindeilae 8,0
Ammi visnaga 8,0
Ephedrinum 0,4
Aqua dest. 1,6

Zastosowanie: - spastyczne stany oskrzeli (astma, stany paraastmatyczne)
Dawkowanie: 3 x dz. 10 – 20 kropli

PROASTMIN – tabletki
Ephadrinum 0,012
Theophillinum 0,12
Luminalum 0,008
Dawkowanie: 2 – 3 x dz. 1 tabl.

FITO MIX III – species antiastmatice (mieszanka ziołowa)
Inulae radix 20,0
Angelicae radix 15,0
Farfarae folium 15,0
Hyssopi herba 20,0
Lobeliae herba 15,0
Marubi herba 15,0

ISOPRENALINUM COMPOSITUM – płyn do inhalacji
Isoprenalinum sulfuricum 0,1
Atropinum 0,02
Papaverinum HCl 0,25
Vehiculum ad 15,0

PULMOTENISAN – zioła

LEKI HOMEOPATYCZNE (nr 23)


Lobelia inflata (Lobrliaceae) – stroiczka rozdęta
Alkaloidy poch. N-metylopiperydyny (gł. lobelina  pobudzająco na ośr.
oddech.)
Grindelia robusta (Compositae) – doględa
Grindeliae herba – ziele grindelii (doględy)
20% żywice diterpenowe (gł. kw. grindeliowy)
0,3% olejek eteryczny
flawonoidy, garbniki
Wyciągi alkoholowe działają rozkurczająco na mm oskrzeli przywracając im
prawidłowe napięcie. Zmniejszają lepkość śluzu. Przywracają ruch rzęskom odruch wykrztuśny.
Żywice niszcząco na drobnoustroje patogenne w ukł. oddech.
Zastosowanie: - zapalenie gardła
- astma
- zapalenie tchawicy, oskrzeli (szczególnie dzieci i osoby starsze)
- rozedma płuc
- kaszel u gruźlików
P/wskazania: - ostre stany zapalne jelit, wyrostka robaczkowego
- w dużych dawkach może wywołać zapalenie dróg moczowych
Stwierdzono właściwości p/nowotworowe w białaczkach i p/zapalne w chorobach reumatoidalnych (gościec).

Pimpinella saxifraga (Umbelliferae) – biedrzeniec mały
Pimpinella maior - biedrzeniec wielki
Pimpinellae radix – korzeń biedrzeńca
Surowiec olejkowy (olejek błękitny lub zielony)
olejek – zawiera dużo azulenów
kumaryny proste, saponiny triterpenowe
Działanie: - p/astmatyczne
- rozkurczowo na oskrzela
- wykrztuśnie
- moczopędnie
- kurcząco na macicę

Phenazolinum – działa silnie p/histaminowo  w astmach pochodzenia alergicznego

Luminalum – działa uspokajajaco i lekko nasennie
Zastosowanie: - stany astmatyczne (szczególnie z komponentą nerwową)
- rozedma płuc
- skurcz na tle alrgicznym

Coffeinum – działa pobudzająco na OUN, pobudza sprawność myślenia.
Występuje w: Coffea arabica ( )
Theobroma cacao ( )
Camelia sinensis (Theaceae)

Atropa belladonna (Solanaceae) – pokrzyk wilcza jagoda
Extr. Belladonnae - zespół alkaloidów tropinowych o działaniu sympatykolitycznym
 silnie rozkurczająco na oskrzela.

Natrium benzoicum – benzoesan sodu
Działa antyseptycznie na drogi oddech. oraz wykrztuśnie

Kalium iodatum – jodek potasu
powoduje zwiększone wydzielanie rozcieńczonego śluzu w oskrzelach.

Ammi visnaga (Umbelliferae) – aminek egipski
Ammi visnagae fructus – owoc keli
1. pirenokumaryny (wisnadyna, samidyna, dihydrosamidyna)
2. poch. furanochromonu (kelina, wisnagina)
3. flawonoidy
1, 2  działanie rozkurczowe na pęcherz moczowy, naczynia wieńcowe serca i
oskrzela

Inula helenium (Compositae) – oman wielki
Inulae radix – korzeń omanu
olejek eteryczny: laktony (alantolakton, 2-hydroalantolakton,
izoalantolakton)
40% inuliny, cukry, gorycze
olejek  działanie p/bakteryjne i p/robacze

Archangelica officinalis (Umbelliferae) – arcydzięgiel litwor
Archangelicae radix – korzeń arcydzięgla
olejek eteryczny: terpeny,
kumaryny
Działanie głównie spazmolityczne

Tussilago farfara (Compositae) – podbiał pospolity
Farfarae folium – liśc podbiału
Surowiec śluzowy (7 –8% śluzu). Ze względu na zawartość alkaloidów
pirolizydynowych, uszkadzających wątrobę, można stosować przez 4-6 tyg w ciągu roku.

Marubi vulgare (Labiatae) – szanta pospolita
gorycze
olejek eteryczny
garbniki
Działanie dezynfekujące (olejek) i żółciopędne (gorycze)

Hyssopus officinalis (Labiatae) – hyzop lekarski
olejek eteryczny: terpeny,
gorycze
flawonoidy
Działanie głównie p/bakteryjne

Isoprenalinum – protoyp leków adrenergicznych. Ma działanie podobne głównie do
glikozydów nasercowych: inotropowe +
chronotropowe –
oraz działanie rozkurczające na mm gł.
Zastosowanie: - jako lek nasercowy
- jako lek naczyniowy
- w postaci 1% aerozolu przerywa napady astmy oskrzelowej
Nie można stosować zbyt długo  zaburzenia rytmu serca

Papaverinum hydrochloricum - spazmolityk


2. PRZECIWKASZLOWE (antitussica, antibechica)
kaszel – jeden z najczęstszych objawów chorób ukł. oddech.. Odruch obronny organizmu
powstaje w wyniku podrażnienia zakończeń bł. śl. krtani, tchawicy lub oskrzeli, a
także w wyniku zranienia miąższu płucnego lub opłucnej poprzez pobudzenie ośr. kaszlu (rdzeń przedłużony). Kaszel poprzedza głęboki wdech, po którym zamyka się głośnia, równocześnie następuje skurcz przepony i mm brzucha; wzrasta gwałtownie ciśnienie w drogach oddechowych; otwiera się głośnia i następuje gwałtowny przepływ powietrza porywający obce ciała odkrztuszanie.
U osób starszych odruch kaszlu słabnie. Następuje zaleganie wydzieliny w drzewie oskrzelowym zaczynają się choroby przewlekłe.
Nadmierny kaszel jest szkodliwy. Wpływa niekorzystnie na krążenie krwi. Ciśnienie powstające w klatce piersiowej utrudnia odpływ krwi z żył do serca LK wyrzuca mniej krwi następuje niedokrwienie mózgu utrata przytomności, bóle w klatce piersiowej.
Suchy, nieproduktywny kaszel należ hamować leki p/kaszlowe (antibechica).

CODEINUM PHOSPHORICUM (Codeini phosphas)
Eter metylowy morfiny. Otrzymywany z opium (zagęszczony sok mleczny z
niedojrzałych makówek  Papaver somnifer ; Papaveraceae). W porównaniu z morfiną wywołuje słaby efekt przyzwyczajenia, ale przy dłuższym stosowaniu może uzależniać.
Kodeina hamuje ośr. kaszlu w rdzeniu przedłużonym. Działa też p/bólowo i uspokajająco.
Stosowana jako substancja do receptury w napadach suchego ostrego kaszlu.
Nie zaleca się jej w kaszlu z ropną wydzieliną i w dychawicy (astmie)
Nie podaje się niemowlętom i dzieciom do 12 r.ż.
Dawkowanie: doustnie
jednorazowo 0,01 – 0,03
dobowo 0,06 – 0,1
doodbytniczo
jednorazowo 0,01 – 0,02
dobowo 0,06
Kodeina wchodzi w skład wielu preparatów.

BRONCHIAL – species antibechicae (mieszanka ziołowa)
Chamomillae anthodium
Hippocastani flos
Foeniculi fructus
Rosae fructus
Thymi herba
Violae tricoloris herba
Menthae piper. folium
Althaeae folium
Plantaginis lanceolate folium
Althaeae radix

Mieszanka zawiera surowce: śluzowe (Althaeae fol. et rad.; Plantaginis lanc.fol.)
flawonoidowe (Chamomillae anth.; Hippocastani fl.;
Violae tricoloris herba)
olejkowe (Chamomillae anth.; Foeniculi fr.;
Menthae piper. fol.)
witaminowe (Rosae fr. – z dużą zawartością wit.C)
Zastosowanie: - jako lek osłaniający, łagodzący stany zapalne bł. śl.
- w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy
- w stanach zapalnych jelit (p.pokarmowego)
Dawkowanie: 3 x dz. pomiędzy posiłkami 1 łyżeczkę na szklankę wody

BRONCHIAL FIX
Althaeae radix 50%
Plantaginis lanceolate folium 25%
Tiliae inflorescentia 25%

FITO MIX V - zioła osłaniające
Althaeae radix 10,0
Althaeae folium 10,0
Glycyrrhizae radix 15,0
Inulae radix 15,0
Malvae arboreae flos 20,0
Agrimoniae herba 10,0
Lini semen 20,0
Mieszanka zawiera surowce: śluzowe (Althaeae fol. et rad.; Malvae arboreae fl.;
Lini semen)
olejkowe (Inulae radix)
garbnikowe (Agrimoniae herba)
saponinowe (Glycyrrhizae radix)
Ma działanie osłaniające, p/zapalne, może ułatwiać odkrztuszanie wydzieliny. Olejek eteryczny korzenia omanu działa dezynfekująco i p/bakteryjnie na górne drogi oddechowe. Ze względu na lukrecję może być stosowany w schorzeniach p.pokarmowego.

SPECIES ANTIBECHICAE (Polska)
Althaeae radix 30%
Plantaginis lanceolata folium 25%
Malvae folium 20%
Foeniculi fructus 15%
Thymi herba 10%
Mieszanki tej nie powinny stosować osoby uczulone na olejek kopru włoskiego.
1g mieszanki > 0,005 ml olejku kopru włoskiego
torebka (1,5-2,0g) > 0,007 ml olejku

THIOCODIN – tabletki
Kalium gwaiacolosulfonicum (tiokol) 0,3
Kodeinum phosphoricum 0,015
Skojarzone działanie wykrztuśne (tiokolu) i p/kaszlowe (kodeina).
Tiokol bardzo powoli wchłania się z przewodu pokarmowego, a wydziela się przez płuca pobudzając do wydzielania śluzu gruczoły oskrzeli daje efekt wykrztuśny. Ponadto działa słabo dezynfekująco na drogi oddechowe.
Zastosowanie: - kaszel (szczególnie suchy)
- zakażenia (szczególnie ostre zakażenia górnych dróg oddech.)
Dawkowanie: 2-3 x dz. po jedzeniu 1 tabl.

TUSSITEN FIX – species antibechicae
Sambuci flos 30,0
Salviae herba 30,0
Thymi herba 5,0
Sorbi fructus 30,0
Althaeae radix 5,0
Mieszanka zawiera surowce: śluzowe (Thymi herba; Althaeae rad.)
olejkowe (Salviae herba)
flawonoidowe (Sambuci fl.)
Mieszanka osłaniająca, łagodząca podrażnienia górnych dróg oddech..
Można stosować u dzieci.
Może wywierać działanie p/gorączkowe i napotne (w chorobach przeziębieniowych).

SIRUPUS ALTHAEAE MEL ALTHAEAE
Althaeae radix 2,0
Ethanolum 1,0
Saccharosum 64,0
Acidum benzoicum 0,1
Aqua ad 100,0
Działają osłaniająco. Cukier reguluje dodatkowo wydzielanie śluzu w górnych
drogach oddechowych; zapobiega wysuszeniu górnych dróg oddechowych.

SIRUPUS PLANTAGINIS
Extr. Plantaginis fluidum 10,0
Saccharosum 60,0
Aqua dest. 24,5
corrigens q.s.
Działanie: j.w.


3. WYKRZTUŚNE (expectorantia)

Mieszanki ziołowe Proszki i tabletki
PECTOSAN AZARIN
NEOPECTOSAN NEOAZARIN
FITO MIX II EXTR. GLYCYRRHIZAE SICC.
PECTORIT 13 EXTR. IPECACUANHA SICC.
TUSSIPECT
PASTYLKI OLBAS
TYMIANEK I PODBIAŁ

Leki płynne Zewnętrzne
PECTOSOL SOLEDIUM
ELIXIR GLYCYRRHIZAE SALVIASEPT
EXTR. THYMI FLUIDUM BEN GAY dla dzieci
OL. ANISI dla dorosłych
OL. FOENICULI BRONCHICUM BALSAM MIT EUCALYPTOL
OL. PINI SILVESTRIS BRONCHICUM MEDICINAL
T-RA SAPONARIAE HUBOLEN
T-RA IPECACUANHAE OLBAS OILS
SUCCUS FARFARAE OL. PINI SILVESTRIS
SPIRITUS AMMONI ANISATUM PULMEX
SUCCUS PLANTAGINIS PULMEX BABY
PULMEX INHALATION

Syropy
APIPULMOL
APITUSSIC
BRONCHICUM
GRINDELMEL
MEL FARFARAE
MEL FOENICULI
SIRUPUS THYMI COMPOSITUS
SIRUPUS PINI COMPOSITUS
SIRUPUS PLANTAGINIS
SIRUPUS VERBASCI
SIRUPUS ALCEP
TUSSIPECT

Leki wykrztuśne – leki wzmagające produkcję wydzieliny gruczołów bł. śl. oskrzeli o bardzo
płynnej konsystencji, a tym samym ułatwiające jej usunięcie przez pobudzenie
odruchów kaszlowych. Leki te mogą działać na gruczoły śluzowe bezpośrednio lub na drodze odruchowej. Wydzielina staje się mniej lepka, w mniejszym stopniu przyczepia się do ścian oskrzeli i łatwiej może być wydalona. W procesie wydalania najważniejsze są: - jakość wydzieliny (upłynnienie, lepkość)
- ruchy nabłonka rzęskowego
- perystaltyczne ruchy mm oskrzeli
- właściwy proces oddychania
Działanie wykrztuśne leków szczególnie pożądane jest w godzinach rannych podczas snu, szczególnie u osób przewlekle chorych, nagromadzają się znaczne ilości wydzieliny w oskrzelach, co prowadzić może do procesów ropnych, zapalnych, niedoboru tlenu we krwi, nagromadzenia się CO2 i powstania kwasicy.
Leków tych nie podaje się wieczorem  atak kaszlu wybudza chorego.

ZEWNĘTRZNE

SOLEDIUM – płyn, kapsułki
1g balsamu  0,15 Ol. Eucalypti
1 kapsułka  0,15 Ol. Eucalypti
Stosowany do nacierania skóry klatki piersiowej I górnych części pleców, a także do
Inhalacji.
Dawkowanie: do 20 kropli na szklankę gorącej wody lub
3-4 x dz. 2 krople w wodzie doustnie

SALVIASEPT – krople
Olea: Thymi, Maieranae, Menthae, Caryophylli;
Extr. fluida: Chamomillae anth., Salviae fol., Millefolii herba, Menthae herba
Thymi herba, Foeniculi fr.
cymeol, mentol
Stosowany do inhalacji górnych dróg oddechowych. (tylko do inhalacji)
Dawkowanie: 15-20 kropli na szklankę wody

BEN GAY dla dzieci – maść
Camphora 5%
Mentholum 4%
Thymolum
Olea: Eucalypti, Cedri, Myristicae, Terebinthinae
Lanolinum
Vaselinum album
Cera alba
Balsamy i maści tylko zewnętrznie do nacierania klatki piersiowej (w przeziębieniach)
Stosowany także w bólach mięśniowych.

BEN GAY dla dorosłych – maść
Methylium salicyl. 15%
Mentholum 4%
j.w.

OLBAS OILS – płyn
Ol. Cajeputi 18,5
Ol. Caryophylli 0,1
Ol. Eucalypti 34,45
Ol. Juniperi 492,7
Ol. Menthae piper. 35,75
Ol. Chimaphilae umellatae 493,7
Mentholum 4,1
Płyn zawierający przede wszystkim olejek eukaliptusowy o działaniu antyseptycznym,
p/bólowym i p/zapalnym w górnych drogach oddechowych. Wywiera działanie
p/zapalne (przy smarowaniu), rozgrzewające i p/bólowe.
Może być także stosowany do inhalacji w katarach, stanach zapalnych zatok przynosowych, w grypie i przeziębieniach.

PULMEX – maść
Balsamum peruvianum 6,0
Camphorae 12,5
Ol. Rosmaryni 5,0
Ol. Eucalypti 5,0
/na 100g maści

PULMEX BABY – maść (bez kamfory)
PULMEX INHALATION – maść lub kapsułki

Stosowane w inhalacjach (Pulmexy)

Balsamum peruvianum – balsam peruwiański
Patologiczny wytwór roślin z Leguminosae rosnącej w Ameryce Środkowej.
Zawiera poch. kw. cynamonowego (szczególnie poch. benzylowe) o dobrym działaniu
Rozgrzewającym i p/zapalnym
Oleum Rosmaryni
Oleum Eucalypti
działają dezynfekująco i rozgrzewająco

WEWNETRZNE

AZARIN – preparat złożony
Asari herba pulv. 0,07
Glycyrrhizae radix pulv. 0,06
Extr. Chelidonii sicc. 0,02
Inulae radix pulv. 0,13
Codeinum phosphoratum 0,01
Extr. Glycyrrhizae sicc. 0,056
Ol. Anisi 0,05
Kopytnik olejek eteryczny gł. azaron działanie p/w wymiotne; w mniejszych
dawkach – wykrztuśne.
Glistnik alkaloidy poch. izochinoliny chelidonina – działanie spazmolityczne na oskrzela; sangwinaryna i chelerytryna – p/bakteryjne.
Olejek anyżkowy i olejek omanu działają p/w wykrztuśnie.
Kodeina – małe ilości – ułatwia wydalanie wydzieliny.
Stosowana jako lek wykrztuśny w: - nieżytach górnych dróg oddechowych
- suchym kaszlu
Dawkowanie: 2-4 x dz. 1 tabl.; dzieci – połowę dawki
tabletkę koniecznie popijać dużą ilością wody

APIPULMOL – syrop
Ziołomiód sosnowy 75,0
Gwajakosulfonian potasu 2,0
Chlorek amonu 0,09
T-ra Belladonnae 0,5
Solvens et conservans ad 100,0
Ze względu na pokrzyk nie podaje się dzieciom.

APITUSSIC – syrop
Ziołomiód sosnowy 76,0
Gwajakosulfonian potasu 0,8
ad 100,0
Stosowany w pediatrii.

BRONCHICUM – syrop pastylki
T-ra Grindeliae 0,2 Extr. Pimpinelli sicc. 0,02
T-ra Pimpinellae 0,2 Extr. Primulae sicc. 0,01
T-ra Primulae 1,0 Ammonium glycyrrhizinum 0,01
T-ra Rosae 1,0 Mentholum
T-ra Thymi 1,2 Procainum HCl 0,00075
Mel 45,0 Vit.C 0,025
ad 100,0 Vit.A 1500j.m.
Ze względu na zawartość …………….. wywołuje silny odruch wykrztuśny z
równoczesnym pobudzeniem wydzielania śluzu. Działa też wzmacniająco na ściany naczyń krwionośnych i dróg oddech. oraz p/bakteryjnie (tymol).

EXTR. GLYCYRRHIZAE SICC. – substancja do receptury
Nie mniej niż 25% kw. glicyryzyniowego (=glicyryzyna)
Glicyryzyna + saponiny triterpenowe (kw. glabrykowy, kw. likwirytynowy?) silne
działanie wykrztuśne.

EXTR. IPECACUANHAE SICC.
Nie mniej niż 1,95 i nie wiecej niż 2,05% alkaloidów obliczonych jako
emetyna
Alkaloidy izochinolinowe (emetyna, cefalina) + saponiny triterpenowe.

PULVIS IPEC. GRATUS = PULVIS DOREI (N)
Ipecacuanhae radix 10,0
Opium pulv. 10,0
Lactosum 80,0
Nie mniej niż 0,90% nie wiecej niż 1,1% morfiny.

SIRUPUS PINI COMP.
Extr. Fluidum: Pini 6,6
Chelidoni 0,16
Codeinum lacticum
Codeinum phosphoricum
Acidum phosphoricum
T-ra Foeniculi (Anisi)
Saccharosum album
Aqua ad 100,0
Zastosowanie: - w utrudnionym odkrztuszaniu
- pomocniczo w zapaleniu oskrzeli i płuc (ułatwia odkrztuszanie)

SIRUPUS THYMI COMP.
Extr. Thymi fluidum
Amm. hydr. sol.
Amm. bromatum
Thymolum
Ethanolum
Sir. Simplex ad 100,0

SPIRITUS AMMONI ANISATUS – płyn
Ol. Anisi
Ethanolum
Amm. chloratum
Aqua
Talcum
Częsty dodatek do syropów wykrztuśnych

TINCTURA IPECACUANHA

TUSSIPECT – syrop drażetki
Extr. Thymi fl. Ephedrinum
Ephedrinum Extr. Glycyrrhizae sicc.
Saccharum album Radix Glycyrrhizae pulv.
Extr. Primulae fl. Saponinum
lub Amm. primulicum Thymolum
Acidum benzoicum Amm. chloratum
Amm. hydr. sol. Natrium benzoicum
Saponinum
Nipaginum
Aqua dest.

PECTOSAN
Inulae radix 25,0
Salviae folium 10,0
Althaeae radix 10,0
Farfarae folium 35,0
Foeniculi fructus 10,0

NEOPECTOSAN
Salviae folium 10,0
Althaeae radix 20,0
Farfarae folium 35,0
Foeniculi fructus 10,0
Thymi herba 10,0

FITO MIX II
Althaeae radix 20,0
Althaeae folium 15,0
Inulae radix 15,0
Saponariae radix 15,0
Plantaginis folium 15,0
Anisi fructus 20,0
Regeneruje śluzówkę górnych dróg oddechowych.

PECTOSOL – krople
Extr. Fluidum: Inulae radix 27,0
Lichen islandicus 18,0
Saponariae radix 9,0
Hyssopi herba 18,0
Thymi herba 18,0
Glycerolum 10,0



UKŁAD NERWOWY
Rola układu nerwowego polega p/w na przekształceniu impulsów dośrodkowych na odśrodkowe oraz na kierowaniu wszelkimi czynnościami życiowymi.
W organizmie człowieka istnieją różne sposoby odbierania i reagowania na bodźce. Mamy tzw. Autonomiczny układ nerwowy (wegetatywny), niezależnie działający, który kontroluje m.in. trawienie, krążenie krwi, przemiany ustrojowe, czynności gruczołów. Szybkość impulsów jest rzędu 1m/s.
Centralny układ nerwowy – jego cechą jest coraz większe zespolenie (scentralizowanie) wszystkich części oraz szybkość przekazywania impulsów (100m/s). OUN składa się z rdzenia kręgowego i mózgowia.
Liczba komórek nerwowych wynosi kilka miliardów. Przewodzenie w nerwach na zasadzie elektrycznej.
W układzie nerwowym cały czas występuje stan pobudzenia i stan hamowania. Każdy człowiek różni się siłą tych stanów, czyli ich labilnością, oraz stopniem zdolności do zrównoważonego wzajemnego ich oddziaływania.
Typy ludzi w zależności od pobudzenia i hamowania:
- sangwinik – typ silny o dobrze zrównoważonych stanach czynnościowych, ruchliwy
- flegmatyk – typ silny o dobrze zrównoważonych stanach czynnościowych, mała ruchliwość
- choleryk – typ o niezrównoważonych stanach czynnościowych, przewaga pobudzenia nad hamowaniem
- melancholik – słaby, ze skłonnością do przewagi hamowania
Najszybciej ulegają chorobom psychicznym osobnicy o niezrównoważonych stanach pobudzenia i hamowania (choleryk i melancholik). Najpopularniejsza choroba to nerwica → utrata koordynacji miedzy pobudzeniem i hamowaniem, wrażliwość na czynniki zewnętrzne.
Schorzenia układu nerwowego:
1. wywołane brakami dietetycznymi, np. brakiem wit.B1 (Beri-beri), a także na skutek braku hormonów, szczególnie płciowych → zaburzenia nerwicowe w okresie klimakterium.
2. wywołane przez drobnoustroje → typowe choroby układu nerwowego
• wścieklizna
• tężec
• zapalenie opon mózgowych
• śpiączki
• choroba Heinego-Medina albo polio
Rozwojowi chorób nerwowych sprzyja nadużywanie alkoholu, tytoniu i kawy.

1. LEKI USPOKAJAJĄCE

RAUWOLFIAE RADIX – korzeń rauwolfii Rauwolfia serpentina (Apocynaceae)
Zawiera: alkaloidy indolowe (rezerpina)
Rezerpina działa uspokajająco, psychotropowo, a także hipotensyjnie. Należy do sympatykolityków. (Podobne działanie wywierają dwa alkaloidy: dezerpidyna i rescynalina). Efektem działania tego alkaloidu jest porażenie ośrodka naczynioruchowego, a także działanie na naczynia obwodowe, co wywołuje długotrwały, ale powolny, spadek ciśnienia krwi. Centralnie rezerpina powoduje zmniejszenie wrażliwości na bodźce zewnętrzne, a także obniżenie aktywności motorycznej (uspokojenie). Nie upośledza sprawności umysłowej i zdolności kojarzenia.
Zastosowanie: - różne psychozy
- schizofrenie
- nerwice
- psychopatie
- podniecenie ruchowe
- trudności w zasypianiu
- schorzenia z nadciśnieniem o różnej etiologii

VALERIANAE RADIX – korzeń kozłka, korzeń waleriany Valeriana officinalis (Valerianaceae)
Zawiera: zespół kwasów walerenowych; związki irydoidowe – walepotriany, olejek eteryczny (ester borneolu i kwasu izowalerianowego → działanie uspokajające)
Typowy surowiec olejkowy. Działanie surowca: powoduje wyraźne osłabienie wrażliwości na bodźce zewnętrzne, a także działanie nasenne bez skutków ubocznych (wywołuje sen fizjologiczny). Ma również silne działanie rozkurczające (w nerwicach wegetatywnych). Bardzo dobry lek w stanach pobudzenia, nerwicach, lekach. Nie obniża sprawności umysłowej.

STROBILI LUPULI – owocostany chmielu Humulus lupulus (Cannabaceae)
Zawiera: olejek eteryczny (terpeny i seskwiterpeny: mircen, humulen), żywica (kwasy goryczowe), F
Surowiec wykazuje działanie uspokajające i hipotensyjne. Jest anafrodyzjakiem (obniża nadmierny popęd płciowy).

KAVA – KAVA RHIZOMA – korzeń kawa-kawa Piper methysticum (Piperaceae)
Zawiera: tzw. kawa-pyrony: kawainę i pochodne.
Związki te działają uspokajająco na OUN i spazmolitycznie. Surowiec może być stosowany w nerwicach przewodu pokarmowego, przy trudnościach w zasypianiu oraz w geriatrii.

MELLISAE FOLIUM – liść melisy Melissa officinalis (Labiatae)
Zawiera: olejek eteryczny (citral, citronelal, linalol, geranial), fenolokwasy (kwas rozmarynowy, kawowy, chlorogenowy), kwasy triterpenowe (ursolowy, oleanolowy), flawonoidy.
Działa spazmolitycznie, sedatywnie na OUN, bakterio- i wirusostatycznie. Stosowany powszechnie w:
- nerwicach
- neurastenii
- trudnościach w zasypianiu
- niepokoju, stresowych sytuacjach
- klimakterium

PASSIFLORAE HERBA – ziele męczennicy Passiflora incarnata (Passifloraceae)
Zawiera: alkaloidy indolowe (poch. β-karboliny: harman, harmina, harmalina), flawonoidy.
Działa uspokajająco na układ nerwowy we wszelkiego rodzaju stanach nerwicowych; ułatwia zasypianie.

LAVENDULAE FLOS – kwiat lawendy Lavendula officinalis (Labiatae)
Zawiera: olejek eteryczny (estry linalolu – gł. octan linalilu; cyneol, borneol, geraniol), flawonoidy, kwasy fenolowe, triterpeny.
Działa uspokajająco, nasennie. Zewnętrznie stosowany do nacierań p/reumatycznych, lekko odkażających skórę i p/w do wyrobu olejku eterycznego (Oleum Lavendulae), mającego główne zastosowanie w kosmetyce.

LEONURI CARDIACAE HERBA – ziele serdecznika Leonurus cardiaca (Labiatae)
Zawiera: glikozydy bufadienolidowe1), związki protoalkaloidowe2), flawonoidy, triterpeny, fenole.
1) działanie zbliżone do glikozydów digitalis, ale słabsze. Nie ma efektu kumulacji w mm sercowym
2) wykazują działanie obniżające ciśnienie krwi i uspokajające
Surowiec działa: - uspokajająco na układ krążenia z równoczesny zwiększeniem wydolności serca
- obniża ciśnienie krwi (w skokach ciśnienia na tle nerwowym).

CRATAEGI INFLORESCENTIA – kwiatostan głogu Crataegus monogyna (Rosaceae) – głóg jednoszyjkowy
Crataegus oxyacantha – głóg dwuszyjkowy
Zawiera: zespół flawonoidów (witeksyna i jej poch., rutozyd, kemferol), leukoantocjanidyny, fenolokwasy.
Surowiec (tzw. waleriana serca) działa uspokajająco na serce i układ krążenia, hipotensyjnie. Stosowany we wszelkiego rodzaju nadciśnieniach, złej pracy serca bez potrzeby stosowania glikozydów nasercowych.

NYMPHAEAE RHIZOMA – kłącze nenufaru, lilii wodnej Nymphaea alba (Nymphaeaceae)
Zawiera: alkaloidy seskwiterpenowe o działaniu uspokajającym (nufarydyna, deoksynufarydyna), garbniki hydrolizujące, śluzy.
Surowiec działa spazmolitycznie, uspokajająco, hipotensyjnie, zmniejsza pobudliwość płciową (wyraźnie u mężczyzn, mniej silnie działa na kobiety), nasennie (w kołataniu serca i w okresie przekwitania).

CALAMI RHIZOMA – kłącze tataraku Acorus calamus (Araceae)
Zawiera: olejek eteryczny (β-azaron, α-azaron, akoron, izoakoron), garbniki, fenolokwasy, gorycze, skrobia.
Surowiec działa uspokajająco, lekko nasennie, amarum aromaticum (pobudza wydzielanie soków trawiennych → dyspepsje, niestrawności, brak apetytu). Zewnętrznie stosowany do: - wody, szampony (pobudza porost włosów).
[Tatarak występuje w 3 odmianach, mających jednocześnie charakter cytotypów – o różnym stopniu ploidalności:
triploidalna – w Europie (Polska)
diploidalna – w Ameryce Północnej, wschodniej Europie i Azji
tetraploidalna – we wschodniej Azji i Rosji ]

TILIAE INFLORESCENTIA – kwiatostan lipy Tilia cordata (Tiliaceae) – lipa drobnolistna
Tilia platyphyllos – lipa szerokolistna
Zawiera: flawonoidy (poch. kwercetyny, kemferolu, akacetyny), olejek eteryczny (farnezol, geraniol, eugenol), garbniki, leukoantocjanidyny.
Surowiec działa napotnie, p/zapalnie, silnie uspokajająco na sferę psychiczną (wycisza).


2. PREPARATY

POJEDYNCZE
INTRACTUM MELISSAE
INTRACTUM VALERIANAE
TINCTURA VALERIANAE
TINCTURA VALERIANAE AETHEREA



MIESZANKI ZIOŁOWE

GASTRONERVIT
Polygoni avicularae herba
Hyperici herba
Menthae piperitae folium
Melissae folium
Chamomillae anthodium
Foeniculi fructus
Valerianae radix

HERBOSAN
Rosae fructus
Melissae herba
Rutae herba
Lupuli strobili
Lavendulae flos
Archangelicae radix

“HIPOKRATES”
Archangelicae radix
Valerianae radix
Melissae folium
Chamomillae anthodium
Tiliae inflorescentia
Crataegi inflorescentia

NERVOSAN
Valerianae radix 40,0
Melissae folium 15,0
Chamomillae anthodium 10,0
Menthae piperitae folium 15,0
Millefolii herba 20,0

NERVOVIT

RHELAX 30
Melissae folium
Chamomillae anthodium
Menthae piperitae folium
Hyperici herba
Abrotani herba
Lupuli strobili
Stosowany w nerwicach wegetatywnych

SAMNOTEN FIX
Calunae herba
Melissae folium
Menthae piperitae folium
Lupuli strobili
Archangelicae radix

GRANULATY
KLIMATOGRAN
NERVOGRAN (→skład jak Nervosan; ilości: 26,0; 9,75; 6,5; 9,75; 13,0 / ad 100,0)

PŁYNY I SYROPY

MILOCARDIN
Aethylium α-bromoisovalerynicum 2,0
Phenobarbitalum Na 2,0
Oleum Menthae piperitae 0,14
Oleum Humuli Lupuli 0,02
Aethanol 95º 4,8
Aqua ad 100,0

NERVOSOL
Extr. fl. ex:
Valerianae radix 25,0
Archangelicae radix 20,0
Melissae herba 25,0
Lupuli strobili 15,0
Lavendulae flos 15,0

NEOSPASMIN
Extr. Valerianae fl. 2,16
Extr. Crataegi fl. 2,16
Aqua ad 120,0

PASSISPASMIN
Extr. fl. ex:
Passiflorae herba 10,0
Crataegi inflorescentia 3,6
Valerianae radix 3,6
Lupuli strobili 1,8
Conservans ad 150,0

TABLETKI
PERSEN
SANOSAN
VALERIANA NA DZIEŃ
VALERIANA NA NOC




UKŁAD MOCZOWY

Układ moczowy składa się z nerek (organ parzysty), przewodów moczowych, pęcherza moczowego i cewki moczowej. Nerki spełniają w organizmie trzy funkcje:
- wydalniczą
- wydzielniczą
- metaboliczną

Wydalnicza – usuwanie z organizmu wody, elektrolitów oraz wielu produktów przemiany materii. Praca nerek pozwala na utrzymanie w organizmie stałego środowiska wewnętrznego. W ciągu doby przepływa przez naczynia krwionośne nerek ~ 1700ml (~900 to osocze) krwi?. Przez kłębki nerkowe przesącza się 187 l. płynu, tzw. Mocz pierwotny. Płyn ten zostaje wchłonięty w kanalikach nerkowych na zasadzie resorpcji zwrotnej i wydala się tylko 1-2 l. moczu wtórnego na dobę.
Wydzielnicza – nerki wydzielają do organizmu enzymy, hormony, a także prostaglandyny (prostanoidy). Przy zwiększonym wydalaniu prostanoidów przez nerki powstaje stan zapalny. Antagonistami prostaglandyn są zw. poch. salicylowe. Dlatego w leczeniu stanów zapalnych nerek stosuje się zioła zawierające poch. kw. salicylowego.
Nerki biorą również udział w wytwarzaniu erytrocytów. Enzym poetyna powoduje zwiększanie liczby erytrocytów w szpiku. Bodźcem dla tego procesu jest niedobór tlenu.
Metaboliczna – w nerkach zachodzi przemiana wit.D3 w aktywny związek wzmagający syntezę białek i regulujący stężenie Ca2+ w moczu. Choroby nerek powodują upośledzenie wszystkich trzech czynności.
Bóle nerek występują bardzo późno pojawiają się dopiero przy silnym stanie zapalnym, ewentualnie w kamicy. Sygnały choroby: - zmniejszone oddawanie moczu
- pieczenie w pęcherzu moczowym i cewce moczowej
Przyczyny schorzeń układu moczowego:
- nikotyna ogranicza przelotowość nerek
- sól kuchenna
- twarda woda
schorzenia nerek mogą mieć charakter egzogenny:
- zakażenia bakteryjne (sprzyja im przeziębienie nóg, kręgosłupa) lub endogenny:
- przejście do nerek bakterii z gardła, jelit (przy stanie zapalnym), itp.
Choroby mogą występować w obrębie całego układu moczowego; mogą być przewlekłe i ostre w moczu wykazuje się wówczas erytrocyty, leukocyty, dużo śluzu i komórki nabłonka, a także (czasami) bakterie. Schorzeniom ostrym towarzyszą bóle dominujące?, trudności oddawania moczu, nudności, osłabienie.
Leczenie: - chemioterapeutyki (antybiotyki i w miarę poprawy zdrowia przechodzić na
leki ziołowe stosowane też pomocniczo wraz z antyb.)
- w chorobach przewlekłych  p/w stosuje się leki ziołowe.
Bardzo często na choroby układu moczowego chorują dzieci.

1. LEKI MOCZOPĘDNE I DEZYNFEKUJĄCE DROGI MOCZOWE
Leki moczopędne – zwiększają ilość wydalanego moczu, hamują w kanalikach nerkowych
wchłanianie zwrotne Na i K, co wtórnie prowadzi do zwiększenia wydalania wody. Stosowane głównie w celu usunięcia obrzęków występujących w przewlekłej niewydolności krążenia i marskości wątroby.
Punkty uchwytu leków w różnych odcinkach nefronu.
Leki dezynfekujące drogi moczowe – leki zawierające związki fenolowe takie jak arbutyna,
metyloarbutyna i estry tych związków. Działają p/w poniżej nerek  w drogach zstępujących. Przy tych lekach należy zachować ostrożność, ponieważ wydzielający się, w wyniku rozpadu glikozydów, wolny hydrochinon jest związkiem silnie toksycznym i może powodować zatrucia.

SUCCUS BETULAE

SUCCUS URTICAE

UROGRAM – granulat
Solidaginis herba 20,0
Equiseti herba 7,0
Betulae folium 7,0
Cichorii radix 10,0
Levistici radix 13,0
Calami rhizoma 10,0

UROSAN – mieszanka ziołowa
Equiseti herba 20,0
Herniariae herba 10,0
Betulae folium 35,0
Uvae ursi folium
lub Vitis idaeae fol. 10,0
Cichorii radix 25,0

UROVIT 11 – mieszanka
Equiseti herba
Betulae folium
Uvae ursi folium
Cichorii radix

UROSEPT – drażetki
Extr. sicc. ex:
Betulae folium
Petroselini radix
Pericarpium Phaseoli aa 0,141
Chamomillae anthodium 0,088
Vitis idaeae folium 0,012
Acidum citricum 0,006
Kalium citricum 0,019
Natrium citricum 0,016

FITO MIX 13
Archangelicae radix 10,0
Levistici radix 1,0
Petroselini radix 20,0
Calunae herba
Equiseti herba
Solidaginis herba
Agropyri rhizoma aa 15,0

2. LEKI STOSOWANE W KAMICACH MOCZOWYCH RÓŻNEGO TYPU
Za działanie moczopędne, usuwające jony są odpowiedzialne takie substancje, jak:
flawonoidy – wykazują działanie rozkurczające, spazmolityczne, wzmacniające ściany
naczyń komórkowych: liście brzozy, rdest, nawłoć.
saponiny – powodują drażnienie kanalików nerkowych, co zwiększa diurezę; skrzyp, połonnik
olejki eteryczne – najczęściej działają synergicznie z flawonoidami; korzeń wilżyny, omanu, lubczyku.
substancje mineralne – szczególnie koloidalna krzemionka; kłącze perzu, ziele skrzypu, rdest
(oba), strąki fasoli; sole potasu  przede wszystkim w pokrzywie.

Kamice moczowe
Przyczyny  ogólnie nie znane, prawdopodobnie zaburzenia przemiany materii nieprawidłowa gospodarka mineralna, zwiększona ilość w moczu Ca, P i niektórych aminokwasów, np. cysteiny.
Typy kamic:
• szczawianowa
• moczanowa
• fosforanowa (p/w fosforanowo-wapniowa, -magnezowa i węglanowo- wapniowa)
• aminokwasowa
Najczęściej występują typy mieszane kamic. Kamienie mogą występować w nerkach, moczowodach, rzadziej w pęcherzu moczowym. Leczenie różnicuje się w zależności od rodzaju kamicy, a nie miejsca jej występowania. Obecne leczenie to leczenie chirurgiczne, ewentualnie rozkruszanie kamienie ultradźwiękami. Wydalanie następuje drogą naturalną. Leki roślinne mają duże znaczenie jako leki zapobiegawcze, a także przy kamicach przewlekłych oraz po zabiegach chirurgicznych zapobieganie ponownej krystalizacji.
Grupy leków roślinnych:
1. przeciwdziałające krystalizacji zawierające rozpuszczalną krzemionkę (ziele skrzypu, kłącze perzu)
2. rozpuszczające lub powodujące rozpadanie kamieni na drobne rośliny zawierające związki czynne z fasoli egipskiej (Dolichos bifloris); antranoidy z korzenia marzanny barwierskiej;
3. rozkurczające drogi moczowe ułatwiające usuwanie rozkruszonych kamyków p/w flawonoidy a także niektóre alkaloidy (chelidonina); mają także działanie p/bólowe
Kamica szczawianowa – najczęściej spotykana; wymaga długotrwałego leczenia (3-4mc).
Kamienie b.trudno rozpuścićwskazane przyjmowanie dużych ilości płynów, ograniczenie soli, nie picie kawy, kakao, herbaty; picie dużych ilości soków.
Kamica moczanowa – podawanie leków powodujących wydalanie kwasu moczowego. Korzystne jest podawanie soku z cytryn. W diecie unikać białka roślinnego; jeść dużo ryb.
Kamica fosforanowo-węglanowa – bardzo korzystne jest jedzenie czerwonej porzeczki i jej przetworów, stosowanie w diecie grochu, fasoli, chleba żytniego i płatków owsianych (mają Mg wypycha Ca z kamieni).
Kamica aminokwasowa – dieta niskobiałkowa.



FITOLIZYNA – pasta
Extr. ex: Agropyri rhizoma
Ononidis radix lub łuski cebuli
Levistici radix
Betulae folium
Foenugraeci semen
Petroselini fructus
Solidaginis herba
Poligoni avicularae herba
Equiseti herba
Ol. Anisati
Ol. Salviae
Ol. Pini
Ol. Menthae piperitae
Zawiera surowce: olejkowe: (Ononidis radix, Levistici radix, Betulae folium,
Petroselini fructus)
flawonoidowe:(Ononidis radix, Betulae folium, Foenugraeci
semen)
saponinowe: (Betulae folium, Foenugraeci semen)
Działa moczopędnie, rozkurczowo, p/zapalnie i p/bakteryjnie. Znaczna zawartość krzemionki zapobiega krystalizacji u zdrowego, a w przypadku istnienia złogów powoduje ich powolne rozkruszanie i usuwanie.
Zastosowanie: - kamica nerkowa (szczególnie szczawianowa, moczanowa,
fosforanowa, a także mieszane
- profilaktycznie, gdy w morfologii moczu stwierdza się zbyt dużą ilość składników mineralnych
Dawkowanie: 2-4 x dz. 1 łyż. pasty na ½ szklanki wody

DELELIZYNA - pasta
Extr. sicc. ex Dolichos bifloris 65,45
Constituens et corrigens ad 100,0
Związki czynne to p/w aminokwasy, aminy, związki nienasycone zapobiegają p/w wytrącaniu się składników mineralnych w moczu i powiększaniu już istniejących złogów. Preparat jest również moczopędny, p/bakteryjny i p/bólowy.
Zastosowanie: - kamice, szczególnie szczawianowa i fosforanowa
- po operacjach usuwania kamieni zapobiega nawrotom
Dawkowanie: 1 łyżeczka na ½ szklanki wody

RUBINEX – tabletki
Extr. sicc. ex Rubiae tinctorum 0,3
Masae tabulettae ad 0,5
surowiec antranoidowy (składniki te nie mają grup OH w pozycji 1 i 8 nie wykazują działania przeczyszczającego. Mają natomiast zdolność wiązania się z jonami Ca, co sprzyja rozpuszczaniu się kamieni fosforanowo-szczawianowych w kamicy nerkowej). Dodatkowe działanie rozkurczowe i p/zapalne ułatwia wydalanie rozdrobnionych kamieni.
Zastosowanie: - kamica szczawiowa, fosforanowa?, mieszane
- po operacjach
Dawkowanie: 3 x dz. 1 tabl. Rozpuszczona w ½ szklanki ciepłej wody.

RUBIOLIZYNA – pasta
Extr. Rubiae tinctorum 50,0
Ac. citricum 2,0
Const. et corr. ad 100,0
Lek wiąże się z jonami Ca.
Dawkowanie: 3 x dz. 1 łyżeczka pasty na ½ szklanki wody.






NEFROL – płyn
Extr. fl. ex: Rubiae tinct. radix 21,2
Echinaceae purp. radix 5,7
Ammi visnage fructus 15,0
Petroselini fructus 5,4
Solidaginis herba 28,4
Taraxaci herba et radix 20,4
Phaseoli pericarpium 3,9
Preparat działa saluretycznie (usuwa kwas moczowy, jony Na i Cl), a także p/bakteryjnie i p/zapalnie; P/w zapobiega tworzeniu się fosforanów i szczawianów wapnia.
Zastosowanie: - kamica szczawianowa, fosforanowa, mieszana
- po zabiegach rozkruszania ultradźwiękami
- ogólnie w stanach zapalnych dróg moczowych
- lek stosowany również w zaburzeniach krążenia, szczególnie przy zatrzymaniu
moczu, obrzękach
Dawkowanie: 3 x dz. 40 kropli w ½ szklanki wody

THEOBROMINUM – substancja do receptury; alkaloid purynowy otrzymywany z łupinek nasion (Cacao
semen; Theobroma cacao (Sterculiaceae)) Działa rozkurczająco na mięśnie gładkie m.in. naczyń wieńcowych serca i naczyń krwionośnych nerek. Zwiększa filtrację w kłębuszkach nerek, hamuje resorpcję zwrotną, wyraźnie poprawia diurezę.
Zastosowanie: - skąpe wydalanie moczu
- pomocniczo w: niewydolności krążenia
miażdżycy
nadciśnieniu tętniczym
Dawkowanie: doustnie jednorazowo 0,3 – 0,5
dobowo do 1,5

Ogólne zalecenia w leczeniu kamic:
1. nie pić zimnej i twardej wody
2. pić b. dużo wód mineralnych
3. unikać tłuszczów zwierzęcych (tłustych mięs)
4. jeść dużo ryb, jarzyn, owoców (szczególnie winogrona, pietruszka zielona, kasze)
5. unikać alkoholu, zimnego piwa, mocnej kawy i herbaty
6. ograniczać spożywanie szczawiu, rabarbaru i szpinaku (zawierają dużo kwasu szczawiowego)
7. ograniczyć nabiał, mleko (mają dużo Ca)
8. unikać stresu, napięć
9. często oddawać mocz (nie przetrzymywać)
10. gimnastyka, spacery, ciepłe kąpiele, nie przeziębiać nóg
11. gruszki bdb.; p/działają tworzeniu się kamienia

3. LEKI STOSOWANE W PRZEROŚCIE GRUCZOŁU KROKOWEGO
(PROSTACIE)
Schorzenia gruczołu krokowego wywołują choroby przypominające schorzenia układu moczowego. Jest to jedna z najczęstszych chorób dróg moczowych występująca u starszych mężczyzn.
Stadia choroby:
I. – objawia się częstym parciem na mocz w ciągu nocy i zaburzeniami oddawania moczu rano
II. – zatrzymanie moczu (retencja 50-200cm3); zaburzenia oddawania moczu
III. – zatrzymanie moczu do 3L; rozszerzenie pęcherza moczowego wywołane niewydolnością wtórną nerek; metaboliczna kwasica. Czasem dochodzą bóle w okolicach pęcherza moczowego i nerek, zakażenie dróg moczowych, ogólne zaburzenia
Metody leczenia (inne niż rośl.): - przyżeganie prądem elektrycznym
- udrażnianie
Profilaktyka: - leki roślinne leki o dużej zawartości steroidów
- stosowane są również leki rozkurczające, p/zapalne, moczopędne – szczególnie w I i II
stadium gruczolaka

PEPOSTEROL - kapsułki
zawiera olej z nasion dyni [ Cucurbita pepo (Cucurbitacae)]. Jedna kapsułka zawiera olej w ilości równoważnej 6 mg β-sitosterolu.
Działanie: sterole zawarte w oleju sprzyjają regeneracji komórek nabłonka gruczołu krokowego, zapobiegają przerostowi, a także wpływają na ustąpienie zaburzeń oddawania moczu.
Zastosowanie: - pierwsze stadium gruczolaka
- profilaktycznie
Dawkowanie: 2 kapsułki 2 x dz. przed posiłkiem przez cztery tygodnie.

POLDANEN – tabletki powlekane
Zawiera wyciąg z kory śliwy afrykańskiej [Pygeum africanum (Rosacae)]. Jedna tabletka zawiera wyciąg w ilości równoważnej 6 mg β-sitosterolu.
Β-sitosterol hamuje przekrwienie pęcherza moczowego, p/działa obrzękom, następuje zmniejszenie absorpcji cholesterolu, a także zmniejsza się zawartość prostaglandyn w tkankach gruczołu – efekt p/zapalny.



PROSTAHERB – drażetki
Zawiera wyciąg suchy z korzenia pokrzywy. Jedna drażetka zawiera 0,23g wyciągu.
Zastosowanie: - pierwsze i drugie stadium gruczolaka
Dawkowanie: w I stadium -2 drażetki 3 x dz. , potem 3 x 1 drażetka (podtrzymująco)

PROSTAPOL – płyn
Extr. ex:
Agrimmoniae herba G (ściągająco, p/zapalnie)
Hyperici herba F i hyperycyna (uspok., rozkurcz. i regener. na tk. nabłonka)
Bursae pastoris herba
Solidaginis herba F
Arnicae flos F/O (regenerująco na tk. nabłonka)
Valerianae radix (uspokajająco)

PROSTASAN – species
Agrimmoniae herba
Hyperici herba
Bursae pastoris herba
Solidaginis herba
Thymi herba
Chamomillae anthodium
Calendulae flos
Valerianae radix
Zastosowanie: - p/w I i II stadium gruczolaka (w objawach bólu i po zaburzeniach pooperacyjnych jako uspokajający i p/zapalny)
Dawkowanie: 1 łyż./ szklankę wody

PROSTATEN – species
Equiseti herba
Solidaginis herba
Bursae pastoris herba
Hippocastani flos F/S (escyna)
Populi folium Glik.F
Salicis cortex
Ononidis radix F/O
Działanie: rozkurczowe, p/zapalne, p/obrzękowe
Dawkowanie: odwar z 1 łyżki na szklankę wody przed posiłkiem

PROSTATONINA – kapsułki
Jedna kapsułka zawiera wyciąg standaryzowany ze śliwy afrykańskiej (0,025/1kaps) i korzenia pokrzywy
(300mg)

PROSTEROL – kapsułki
Zawierają olej z zarodków kukurydzy [Zea mays(Graminae)]. Jedna kapsułka zawiera olej w ilości równoważnej 6mg β-sitosterolu.

Stosuje się również ZIELE WIERZBOWNICY DROBNOKWIATOWEJ [Epilobium parviflorum (Oenotheracae)]

Zalecenia:
- ruchliwy tryb życia, unikanie długiego siedzenia
- regularne wypróżnianie i oddawanie moczu
- unikać ostrych przypraw, mocnej kawy i herbaty, alkoholu
- jeść dużo pestek dyni, kiełków zbóż, słonecznika



PEDIATRIA
Dzieci są wrażliwe na leki syntetyczne i izolowane substancje z roślin. Dlatego celowe jest stosowanie prostych leków naturalnych. (Zioła leczą i dostarczają witamin oraz dużo składników mineralnych. Wiele roślin pobudza mechanizmy odpornościowe). Leczenie ziołami u dzieci powinno odbywać się pod kontrolą lekarza.
Specyficzne warunki: - ograniczenia wiekowe:
Okres niemowlęcy – 1 rok dziecka
Okres poniemowlęcy – 1-3 r.ż.
Okres przedszkolny – 3-7 r.ż.
Lata szkolne – 7-14 r.ż.
Okres młodzieńczy – 14-18 r.ż.
Największe przemiany ustrojowe zachodzą przez pierwsze trzy lata, a następnie w okresie dojrzewania płciowego (11-16 r.ż.), gdzie ustala się równowaga hormonalna.
Przy obliczaniu dawki uwzględniamy wiek, wagę dziecka, stan fizjologiczny i indywidualną wrażliwość.
Największe ograniczenia ma wiek niemowlęcy. Można tu stosować:
- rośliny i leki p/zapalne (leki w formie naparów lub odwarów sporządzanych: ½ łyżki ziół na szklankę wody, rozcieńczamy w butelce wodą lub mlekiem, może być lekko dosłodzone)
Chamomillae anthodium (koszyczek rumianku)→ rozcieńczyć do jasnożółtego koloru. Poprawia pracę przewodu pokarmowego, ułatwia trawienie, znosi wzdęcia, bóle brzucha (częste przy sztucznym karmieniu). Niezbędny w okresie ząbkowania, a także, gdy niemowlę jest przeziębione (wieszamy w pobliżu dziecka gazę nasączoną gorącym, parującym rumiankiem). Zewnętrznie stosowany do kąpieli (~50g naparu na wanienkę), w postaci przemywań oczek, skóry (w pokrzywkach, wypryskach).
Althaeae radix et folium (korzeń i liść prawoślazu) → do wewnątrz lub macerat; zewnętrznie – do obmywania, przemywania
Euphrasiae herba (ziele świetlika)
Cyani flos (kwiat chabru, modraka)→ bardzo dobry do przemywania oczek
Maść majerankowa → przy katarze. Przygotowanie: do białej wazeliny wkręcić napar majeranku
- rośliny wiatropędne i p/skurczowe
Anisi fructus (owoc anyżu)→ działa olejek i anetol (1/2 łyż. na szklankę, kilka razy dziennie po łyżeczce lub rozcieńczyć mlekiem). Reguluje trawienie, wzdęcia, bolesne skurcze; działa bakteriostatycznie. Herbatka taka powinna być spożywana przez matki karmiące (lactagogum; dezynfekująco na oseska)
Carvi fructus (owoc kminku)→ w zaburzeniach trawienia i przy lekkich biegunkach oraz p/bakteryjnie i lactagogum. Można go mieszać z rumiankiem.
Aneti fructus (owoc kopru ogrodowego)→ likwiduje wzdęcia i bolesne kurcze jelit
Foeniculi fructus (owoc kopru włoskiego)→ VALERIANA się go krótko ma ciała czynne o charakterze hormonów, które nie są korzystne)
- rośliny regulujące trawienie
korzeń marchwi [Daugus carota (Umbelliferae)]. Zawiera: flawonoidy, karotenoidy, tłuszcze łatwo przyswajalne, pektyny, witaminy rozp. w wodzie i w tłuszczach, sole mineralne (szczególnie Fe, Co, P, Mg, Cu). Należy zwrócić uwagę by warzywa pochodziły z czystych upraw, tj. bez nawozów (dzieci są bardzo wrażliwe na azotyny). Działanie: pobudza wzrost bakterii jelitowych, które wytwarzają kwas mlekowy, utrzymujący właściwy odczyn środowiska jelitowego i likwidujący obce bakterie (zapobiega infekcjom). Przetwory z marchwi stosuje się przy ostrych biegunkach i niedokrwistości (ma dużo Fe)
Myrtilli fructus (owoc borówki czernicy, czarne jagody)→ stosowany w biegunkach nieswoistych.

Pozostałe dzieci:

UKŁAD ODDECHOWY
- surowce śluzowe
Althaeae radix et folium (korzeń i liść prawoślazu)
Lini semen (nasiona lnu)
Malvae arboreae flos (kwiat malwy czarnej)
Malvae sylvestris flos (kwiat ślazu dzikiego)
Plantaginis lanceolatae folium (liść babki lancetowatej)
→ w suchym ostrym kaszlu (łagodzące)
- leki wykrztuśne → trudności w odkrztuszaniu. Dzieciom nie podaje się leków zawierających saponiny (wywołują alergie i ataki astmy). Stosuje się surowce olejkowe:
Thymi herba (ziele tymianku)→ działa p/bakteryjnie, wykrztuśnie, p/działa nadmiernemu wysuszaniu błon śluzowych. (napary, syropy i inne preparaty)
Inulae radix (korzeń omanu)→ bardzo silnie pobudza odruch wykrztuśny, działa p/bakteryjnie dodatkowo wywołując efekt p/robaczy.
Pini gemmae (pączki sosny)→ stosowane w formie naparu i syropu
Serpylli herba (ziele macierzanki)
Preparaty złożone: Pectosol, Pectoral, Neopectosal

- p/bakteryjne
Allii cepae bulbus (cebula)→ wywiera działanie zmiękczające, p/kaszlowe, p/bakteryjne
Allii sativi bulbus (cebula czosnku)→ działa na przeszło 560 szczepów gronkowca złocistego. Lek p/wirusowy (zastępuje antybiotyk u dzieci). Można go również stosować w kokluszu (krztuścu). Zewnętrznie – lewatywa p/owsikom.
- leki zewnętrzne → nacierania z olejkiem tymiankowym, anyżkowym, miętowym; płukanie jamy ustnej septosanem, korą wierzbową, szałwią)
Przy schorzeniach układu oddechowego podaje się dzieciom dużo surowców witaminowych: cytrusy, owoce róży, żurawina.

UKŁAD POKARMOWY
- pobudzające apetyt (łaknienie i trawienie). Nie podawać dzieciom surowców gorzkich! Podaje się surowce zawierające olejek eteryczny (aromatyczne, przyprawowe)
Basilicae herba (ziele bazylii; Ocimum basilicum [Labiatae])
Majoranae herba (ziele majeranku; Majorana hortensis [Labiatae])
Carvi fructus (owoce kminku)
Abrotani herba (ziele bylicy boże drzewko)→ smak cytryny
Ziele estragonu
Cinci benedicti herba (ziele drapacza lekarskiego)→ działa także p/bakteryjnie i p/wirusowo.
- schorzenia wątroby i przewodów żółciowych → p/w surowce flawonoidowe:
Taraxaci rhizoma (korzeń mniszka lekarskiego)
Warzywa lub przetwory z karczochów (Cynara scolymus [Compositae])→ zawiera cynarynę (działa
ochronnie na miąższ wątroby)
Hyperici herba (ziele dziurawca)→ w ograniczonym zakresie
Łagodne preparaty z ostropestu plamistego (Silimarol, Silibit; Sylibum marianum [Compositae])
- przeczyszczające → u dzieci nie stosuje się typowych leków przeczyszczających, zawierających antrazwiązki. Stosuje się surowce śluzowe:
Lini semen (nasiono lnu)
Psylli semen (nasiona babki płesznika)→ jeden z najlepszych środków przeczyszczający dla
małych dzieci i kobiet w ciąży.
Sambuci fructus (owoc bzu czarnego)
Owoce jarzębiny (Sorbus aucuparia [Rosaceae])
Antrazwiązki (Rhei radix) można stosować od 6 roku życia, w odpowiednich dawkach.
- p/biegunkowe → łagodne surowce garbnikowe:
Tormentillae rhizoma (kłącze pięciornika)
Myrtilli fructus (owoce czarnej jagody)
Betonicae herba (ziele bukwicy; Betonica officinalis [ Labiatae])
Korzeń szczawiu lancetowatego (Rumex hydrolapathum [ Polygonaceae])→ zawiera garbniki i kompleks białek połączonych z żelazem. Działa ściągająco oraz p/toksynom. Łatwo przyswajalny. Zwiększa ilość hemoglobiny. Bdb. dla dzieci i osób starszych.
Fragariae folium (liście poziomki; Fragaria vesca [Rosaceae]) → zawiera garbniki oraz flawonoidy. Wykazuje działanie ściągające.
Anserinae herba (ziele pięciornika gęsiego)
Utarte jabłka

LEKI W CHOROBACH UKŁADU MOCZOWEGO
Nie stosować żadnych leków z glikozydami fenolowymi! Stosuje się:
Betulae folium (liście brzozy)
Virgaureae herba (ziele nawłoci)
Sambuci flos (kwiat bzu czarnego)
Callunae flos (kwiat wrzosu; Calluna vulgaris [Ericaceae])
Chamomillae anthodium (koszyczek rumianku)
Polygoni avicularae herba (ziele rdestu ptasiego)
Violae tricoloris herba (ziele fiołka trójbarwnego)

LEKI W CHOROBACH Z PODWYŻSZONĄ TEMPERATURĄ
U dzieci występują gorączki wywoływane przez toksyny chorobowe, urazy oraz specyficzne dla dzieci gorączki emocjonalne.
U dzieci nie stosuje się kwasu acetylosalicylowego! (może on wywołać ataki astmy oskrzelowej). Podajemy:
Tiliae inflorescentia (kwiatostan lipy)
Sambuci flos et fructus (kwiaty i owoce bzu czarnego)
Rubi idaei fructus (owoc maliny)
Rubi fruticosi fructus (owoc jeżyny)
Dużo surowców witaminowych → czarną porzeczkę w przetworach, żurawinę, owoce rokitnika

CHOROBY UKŁADU NERWOWEGO
Mogą występować do 3 roku życia (nawet drgawki). Przejmować się należy moczeniem nocnym (po 3 r.ż. wymaga leczenia). Najwięcej zaburzeń występuje w okresie dojrzewania →bóle w okolicach serca, zblednięcie/zaczerwienienie, senność/bezsenność, zawroty głowy. Stosuje się:
Melissae folium (liście melisy)
Chamomillae anthodium (kwiat rumianku)
Crataegi inflorescentia (kwiat głogu)
Tiliae inflorescentia (kwiat lipy)
Preparaty mieszane: Passispasmina; mieszanki z ww surowców, także z dodatkiem innych surowców

CHOROBY I URAZY SKÓRY
Przemywanie przy dermatozach...
Trądzik – występuje na skutek nadczynności gruczołów łojowych. Następuje zaczopowanie i wtórne zakażenie bakteryjne.
- uregulowanie przemiany wątroby i przewodu pokarmowego, usprawnienie wydalania moczu i
obniżenie pobudliwości nerwowej. → odżywianie ubogie w tłuszcze zwierzęce i cukry, bogate w białko roślinne i ryby; dużo surowców z witaminami z gr. B i wit.E (drożdże, kiełki pszenicy). Napary: - Violae tricoloris herba
- Bardanae radix (korzeń łopianu; Arctium lappa [Compositae])
- Taraxaci radix
- Urticae folium
- Agropyri rhizoma (kłącze perzu; Agropyron repens [Gramineae])
- Sambuci flos et fructus (kwiat i owoc bzu czarnego)
- działanie bezpośrednie na skórę → maseczki z rumianku, mięty, płatków owsianych, drożdży, miodu; włosy→ płukać w: kłącze tataraku, korzeń łopianu, liżcie mięty, kwiat rumianku.






CHOROBY KOBIECE

Najczęściej są to zakażenia i zapalenia narządów płciowych. Przyczyny mogą być różne, np. brak higieny, a także inne źródła zakażeń, jak: - bezpośrednio przez drogi płciowe
- przez drogi moczowe
- przez odbyt
Rodzaje zakażeń: - wstępujące (zewnątrzpochodne)
- zstępujące (np. z migdałków, niewyleczonej anginy, dróg moczowych)
Zakażenia mogą być spowodowane przez: bakterie chorobotwórcze, wirusy, pierwotniaki, grzyby.
Wyróżniamy zakażenia: - swoiste (kiła, rzeżączka, gruźlica)
- nieswoiste (wywoływane najczęściej przez paciorkowce i gronkowce)
Przebieg procesów zapalnych zależy p/w od zjadliwości drobnoustrojów, a także od wrażliwości człowieka. Częstym objawem tych schorzeń są bóle wywołane:
- zapaleniem przydatków i macicy (bóle nasilają się w drugiej połowie dnia)
- zmianą położenia macicy, szczególnie tyłozgięciem macicy (bolesność przed i w czasie miesiączki oraz podczas forsownej pracy w pozycji zgiętej)
Groźniejsze przyczyny bólu to: - guzy (łagodne i nie)
- gruźlica jajowodów
- ciąża pozamaciczna
Bardzo często mogą one przypominać bóle z układu moczowego  choroby moczowodów, stany zapalne wyrostka robaczkowego, a także schorzenia neurologiczne, zapalenie korzonków.
Rak szyjki macicy nie wywołuje bólu.
Dalszymi objawami schorzeń są: - upławy – chorobliwa wydzielina bardzo często z krwią
Przyczyny: - zakażenie rzęsistkiem dopochwowym
- pleśniawki i inne bakterie
- krwawienie z dróg moczowych – nieprawidłowe, obfite lub skąpe miesiączkowanie; krwawienie pomiędzy cyklami miesięcznymi (po wysiłku fizycznym, urazie)
- w obrębie dróg moczowych mogą występować polipy, narośla i wiele innych schorzeń.
ZIOŁA

LAMII ALBI FLOS – kwiat jasnoty białej Lamium album (Labiatae)
Zawiera: flawonoidy (poch. kwercetyny), śluz, garbniki, saponiny, olejek eteryczny, irydoidy.
Stosowany jako środek pomocniczy w zaburzeniach miesiączkowania (zbyt obfitych). Wyciągi z
surowca działają kurcząco na macicę. Napary stosowane także w upławach zapaleniach szyjki macicy i
pochwy.
Nie stosowane przy krwawieniach macicznych.

BURSAE PASTORIS HERBA – ziele tasznika Capsella bursa pastoris (Brassicaceae)
Zawiera: aminy biogenne (cholina, Ach), flawonoidy. Stosowany jako lek hamujący nadmierne krwawienia miesiączkowe w krwawieniach macicznych.

POLYGONI AVICULARIS HERBA – ziele rdestu ptasiego Polygonum aviculare (Polygonaceae)
Zawiera: flawonoidy (awikularyna, kwercetyna), fenolokwasy (kawowy, chlorogenowy), garbniki.
Wzmacnia ściany włosowate, zapobiega krwawieniom.

POLYGONI HYDROPIPERIS HERBA – ziele rdestu ostrogorzkiego Polygonum hydropiper (Polygonaceae)
Zawiera: garbniki hydrolizujące (kw. galusowy, kw. elagowy) i skondensowane, flawonoidy.
Dobry lek hamujący krwawienie (zwiększa krzepliwość krwi). Stosowany w obfitych miesiączkowaniach, w krwawieniach z narządów rodnych.

?BELLIDIS FLOS – kwiat stokrotki Bellis peremis (Compositae)
Surowiec flawonoidowo – saponinowy. Działa wzmacniająco na ściany naczyń krwionośnych, ......
Stosowany w upławach, niezbyt nasilonych bólach układu rodnego, do irygacji.

VIBURNI OPULI CORTEX – kora kaliny koralowej Viburnum opulus (Caprifoliaceae)
Zawiera: glikozydy fenolowe, flawonoidy, triterpeny, olejek eteryczny.
Działa rozkurczowo na mm gładkie macicy. Hamuje nazbyt nasilone krwawienia. Działa też ogólnie uspokajająco.
CALENDULAE FLOS – kwiat nagietka Calendula officinalis (Compositae)
Zawiera: triterpeny (kalendulozydy A i B), flawonoidy (poch. izoramnetyny i kwercetyny), karotenoidy,
poliacetyleny, olejek eteryczny (menton, izomenton, kariofylen).
Działa p/zapalnie, spazmolitycznie, p/pierwotniakowo i p/bakteryjnie (dobre preparaty o działaniu
rzęsistkobójczym). Stosowany także w postępującym zaniku nabłonka.

RUTAE HERBA – ziele ruty Ruta graveolens (Rutaceae)
Zawiera: alkaloidy chinolinowe, furochinolinowe i akrydynowe; olejek eteryczny, furanokumaryny,
flawonoidy (rutozyd).
Lek kurczący macicę, zwiększający i przyspieszający krwawienie miesięczne. Przy dłuższym stosowaniu może wywołać krwawienie maciczne. Stosowany w braku kurczliwości macicy (atonia macicy).
Nie wolno stosować w ciąży i obfitych miesiączkach.

LEVISTICI RADIX – korzeń lubczyku Levisticum officinale (Umbelliferae)
Zawiera: olejek eteryczny (ftalidy), kumaryny, flawonoidy.
Stosowany jako afrodyzjak, czyli pobudzający popęd płciowy. U kobiet pobudza miesiączkowanie (emmenagogum). Dobry surowiec moczopędny usuwający nadmiar jonów Na, Cl i kw. moczowego.

ANSERINAE HERBA – ziele pięciornika gęsiego Potentilla anserina (Rosacae)
Zawiera: garbniki katechinowe i hydrolizujące, flawonoidy
Stosowany p/w jako środek ściągający, dezynfekujący, w biegunkach nieswoistych oraz przy zaburzeniach kobiecych. Zewnętrznie do nasiadówek i płukanek.

ROSMARINI FOLIUM – liść rozmarynu Rosmarinus officinalis (Labiatae)
Zawiera: olejek eteryczny (cyneol, borneol), flawonoidy
Pobudza miesiączkowanie. Zewnętrznie – wyciągi alkoholowe w bólach mięśniowych i reumatycznych.

KLIMATOGRAN – granulat
Chamomillae anthodium
Malvae arboreae flos
Visci herba ↓p
Melissae folium
Crataegi inflorescentia ↓p; uspokajający serce
Rutae folium
Urticae folium wzmacniający, dostarcz mikroelementów (Mg, Fe, wit.K)
Lupuli strobili uspokajająco, nasennie, obniża popęd płciowy
Stosowane w okresie przekwitania (klimakterium). Mieszanka ogólnie uspokajająca i obniżająca ciśnienie w okresie przekwitania.

PERFOCRAT – extr. fl. stand. (wyciąg płynny)
Crataegi inflorescentia
Melissae folium
Hyperici herba p/depresyjnie
Stosowany p/w w okresie przekwitania.
Preparat zawiera hyperycynę – powinien być stosowany w okresie małego nasłonecznienia.

VITEX AGNUS CASTUS – witeks czczony, niepokalanek pieprzowy (Verbenaceae)
Jego owoce uważane są za afrodyzjak. Zawierają olejek eteryczny o woni przypominającej eukaliptus i miętę. Owoce (jagody) zawierają glikozydy irydoidowe (agnuzyd i aukubinę). Wyciągi z surowca są stosowane w zaburzeniach menstruacji, klimakterium, mastodynii (bóle gruczołu piersiowego w okolicach sutka).

CIMICIFUGAE RADIX – korzeń pluskwicy Cimicifuga racemosa (Ranunculaceae) – pluskwica groniasta
Zawiera gorzkie związki triterpenowe i izoflawonol formononetynę. Surowiec ma działanie estrogenne.
Stosowany w zaniku funkcji płciowych u kobiet w klimakterium.
Stosuje się tylko 6 miesięcy w roku.

ALCHEMILLAE HERBA – ziele przywrotnika Alchemilla vulgaris (Rosaceae)
Zawiera: garbniki, antocjany.
Działa p/w ściągająco; oprócz schorzeń kobiecych także w schorzeniach gardła. NA skórę lub tkankę łączną, zwłaszcza w miejscach uszkodzonych, działa regenerująco (znikają blizny, brodawki).

LYCOPI HERBA – ziele karbieńca Lycopus europeus (Labiatae) – karbieniec pospolity
Zawiera: olejek eteryczny, flawonoidy (7-glukuronid gluteoliny  związek aktywny antygonadotropowo oraz regulujący czynność tarczycy)
Stosowane w : - nadczynność tarczycy (p/działa formowaniu się wola)
- mastodynia
- klimakterium
- u kobiet, które przestały karmić, a wydziela się mleko (obniża poziom prolaktyny)
P/wskazania: niedoczynność tarczycy.


SALVIAE FOLIUM – liść szałwi Salvia officinalis (Labiatae)
Zawiera: olejek eteryczny (tujon, cyneol, borneol), gorzkie laktony diterpenowe, triterpeny, garbniki katechinowe.
Wyciągi z surowca działają antyseptycznie i ściągająco. Ponadto wykazuje działanie p/potne i hamujące laktację (obniża poziom prolaktyny).

IZOFLAWONY
Działają estrogennie, pobudzają wydzielanie gruczołów męskich i żeńskich. Stosowane w zaburzeniach hormonalnych u mężczyzn i kobiet w klimakterium
[Swoje działanie zawdzięczają obecności gr. OH przy C5. Występują p/w w roślinach z Leguminosae (soja, koniczyna) i Irydaceae.

LEKI STOSOWANE ZEWNĘTRZNIE (IRYGACJE, KĄPIELE, PŁUKANKI)

URTICAE FOLIUM – liść pokrzywy Urtica dioica (Urticaceae)
Zawiera: barwniki roślinne (chlorofile, β-karoten, ksantofil), witaminy (K, z gr. B), flawonoidy, garbniki, kwas krzemowy.
Surowiec wykazuje właściwości słabo moczopędne oraz hemostatyczne. Może być traktowany jako czynnik witaminizujący. Wchodzi w skład preparatu Reumogran. Głównie służy jednak do otrzymywania chlorofilu oraz preparatów kosmetycznych.

SALVIAE FOLIUM – liść szałwi → jw.

SERPYLLI HERBA – ziele macierzanki Thymus serpyllum (Labiatae) – macierzanka piaskowa
Zawiera: olejek eteryczny (p-cymen, tymol, karwakrol), flawonoidy
Surowiec wykazuje podobne właściwości jak ziele tymianku (dezynfekujące, wykrztuśne), ale słabsze. Stosowany czasem do kąpieli ziołowych.

TORMENTILAE RHIZOMA – kłącze pięciornika Potentilla erecta (Rosaceae) – pięciornik kurze ziele
Zawiera: garbniki katechinowe i hydrolizujące, tormentozyd.
Surowiec ma znaczenie jako lek ściągający (adstringens) i p/biegunkowy (antidierrhoicum). Stosowany w płukankach i kąpielach ściągających, a także w postaci maści (Tormentiol) i czopków (Hemorol).

QUERCUS CORTEX – kora dębu Quercus robur (Fagaceae) – dąb szypułkowy
Quercus sessilis – dąb bezszypułkowy
Zawiera: garbniki skondensowane, wolny kwas elagowy i galusowy.
Środek ściągający. Stosowana tylko zewnętrznie, w postaci odwarów do kąpieli i płukań. Zastosowanie w chorobach skóry, odmrożeniach, hemoroidach, nadmiernej potliwości.

EQUISETI HERBA – ziele skrzypu polnego Equisetum arvense (Equisetaceae)
Zawiera: flawonoidy (izokwercytryna, ekwizetryna), związki krzemu w postaci rozpuszczalnej.
Wykazuje działanie moczopędne. Stosowany w postaci naparów. Pomocniczo w terapii gruźliczej, a także w stanach niedoboru krzemu w organizmie.

CHAMOMILLAE ANTHODIUM – koszyczek rumianku Chamomilla recutita (Compositae)- rumianek pospolity
dawniej: Matricaria chamomilla
Zawiera: olejek eteryczny (α-bisabolol, chamazulen), flawonoidy, kumaryny, poliacetyleny, cholina, śluz.
Surowiec stosowany jako środek p/zapalny i spazmolityczny wewnętrznie (stany zapalne przewodu pokarmowego, pęcherza moczowego) oraz zewnętrznie w stanach zapalnych jamy ustnej, błon śluzowych, skóry.
CYANI FLOS – kwiat bławatka Centaurea cyanus (Compositae) – chaber bławatek
Zawiera: antocyjany (cyjaninę). Bywa nieraz stosowany jako łagodny środek p/zapalny w chorobach oczu. Ponadto wykazuje działanie moczopędne.
JUGLANDIS FOLIUM – liść orzech włoskiego Juglans regia (Juglandaceae)
Zawiera: garbniki, juglon, flawonoidy, fenolokwasy.
Surowiec jest stosowany jako lek ściągający w biegunkach. Juglon zabarwia skórę na żółtobrunatno.
MILLEFOLII HERBA – ziele krwawnika Achillea millefolium (Compositae)
Zawiera: olejek eteryczny (chamazulen, cyneol, borneol), flawonoidy, gorzkie laktony seskwiterpenowe, poliacetyleny, kumaryny, garbniki.
Surowiec wykazuje właściwości p/zapalne (azuleny), spazmolityczne (flawonoidy) i choleretyczne. Stosowany jako aromaticum amarum, cholagogum, antiphlogisticum. Stosowany głównie w chorobach przewodu pokarmowego i dróg żółciowych.
CHELIDONII HERBA – ziele glistnika, jaskółcze ziele Chelidonium majus (Papaveraceae)
Zawiera: alkaloidy izochinolinowe (chelidonina, sangwinaryna, berberyna)
Ziele glistnika jest głównie stosowane jako spasmolyticum w chorobach przewodu pokarmowego, stanach zapalnych dróg żółciowych, kamicy. Alkaloidy surowca wykazują też pewne działanie cytostatyczne i fungistatyczne. Sok mleczny jest stosowany w lecznictwie ludowym do niszczenia brodawek.
[ wydzielone alkaloidy → do otrzymywania preparatów o działaniu p/grzybiczym]
PROPOLIS – kit pszczeli
substancja woskowo-żywiczna używana przez pszczoły do uszczelniania otworów i szpar w ulach.
Zawiera: żywice, woski, wielofenole, polisacharydy, domieszki mechaniczne, substancje lotne, flawonoidy, mikroelementy, Fe.
Surowiec ten wykazuje wyraźne właściwości p/bakteryjne i p/grzybicze, i bywa stosowany w postaci nalewki lub maści w leczeniu oparzeń, odmrożeń, odleżyn i grzybicy skóry.
AZUKALEN
extr. fl. ex:
Chamomillae anthodium → jw.
Calendulae flos (anthodium) → jw.
AZULAN – płyn
CALENDULIN
Extr. Sicc. ex Calendulae flos
VAGOSAN (Vagorit 16)
Polygoni avicularae herba
Salviae folium
Urticae folium
Quercus cortex
Chamomillae anthodium
Calendulae flos







ABROTANI HERBA – ziele bylicy boże drzewko Artemisia abrotanum (Compositae)
Zawiera: hydroksykumaryny (izofraksydyna, skopoletyna), garbniki, olejek eteryczny
Surowiec wykazuje właściwości żółciotwórcze i żółciopędne, związane z zawartością izofraksydyny.

AGRIMONIAE HERBA – ziele rzepiku Agrimonia eupatoria (Rosaceae)
Zawiera: garbniki hydrolizujące, flawonoidy.
Surowiec ma działanie żółciopędne i ściągające. Stosowany w chorobach przewodu pokarmowego.

AGROPYRI RHIZOMA – kłącze perzu Agropyron repens (Gramineae)
Zawiera: polisacharydy (trytycyna), olejek eteryczny (kapilen), D-fruktoza, inozytol
Słabe działanie moczopędne i przeczyszczające. Pochodne fruktozy – odpowiednie jako środek dietetyczny dla diabetyków. Kapilen – silne właściwości bakterio- i fungistatyczne.

ALLII CEPAE BULBUS – cebula Allium cepa (Liliaceae)
Zawiera podobne związki siarkowe jak czosnek, tj. homologi alliiny. Ze względu na właściwości fibrynolityczne preparaty cebul są stosowane do usuwania blizn. Ponadto wykazano p/astmatyczne działanie wyciągów etanolowych cebuli.

ALLII SATIVI BULBUS – cebula czosnku Allium sativum (Liliaceae)
Zawiera: alliina, olejek eteryczny (disiarczek diallilu, trisiarczek diallilu).
Alliina rozpada się po uszkodzeniu tkanek czosnku na allicynę o silnym zapachu i właściwościach bakteriobójczych i hipoglikemicznych. Preparaty z czosnku wykazują działanie hipotensyjne, żółciopędne i zmniejszające stężenie cholesterolu we krwi. Czosnek pobudza również trawienie i działa dezynfekująco na przewód pokarmowy.

ALTHAEAE RADIX – korzeń prawoślazu Althaea officinalis (Malvaceae)
Zawiera: śluzy, pektyny, skrobię
Używany do wyrobu preparatów p/kaszlowych jako środek powlekający, łagodzący, osłaniający. Śluz zawarty w korzeniach i liściach prawoślazu przy podaniu pozajelitowym wywiera działanie hipoglikemiczne.

ALTHAEAE FOLIUM – liść prawoślazu
Zawiera: śluz, związki flawonowe, fenolokwasy, kumaryna – skopoletyna.
Znaczenie – jw. Służy również do okładów zmiękczających. Wchodzi w skład mieszanek ziołowych stosowanych w nieżytach dróg oddechowych.

AMMI VISNAGAE FRUCTUS – owoc keli; aminka egipskiego Ammi visnaga (Umbelliferae)
Zawiera: piranokumaryny (wisnadyna, samidyna), poch. furochromonu (kelina, wisnagina), flawonoidy
Piranokumaryny, szczególnie wisnadyna, działają silnie rozszerzająco na naczynia wieńcowe i nerkowe. Podobnie, ale słabiej działa kelina. Preparaty otrzymane z surowca stosowane są jako spazmolityki w lekkiej dychawicy oskrzelowej, dusznicy bolesnej, kamicy nerkowej.

ANISI FRUCTUS – owoc anyżu Pimpinella anisum (Umbelliferae)
Zawiera: olejek eteryczny (anetol), leukoantocjany, olej tłusty, białka, cukry
Surowiec ma znaczenie jako stomachicum, carminativum, ma również właściwości spazmolityczne i sekretolityczne (wykrztuśne). Właściwości te są związane z zawartością olejku eterycznego. Surowiec służy głównie do otrzymywania olejku eterycznego Oleum Anisi.

ARCHANGELICAE RADIX – korzeń arcydzięgla Archangelica officinalis (Umbelliferae)
Zawiera: olejek eteryczny (β-felandren, α-pinen, p-cymol), kumaryny (angelicyna, imperatoryna, umbeliferon, ostol), garbniki, flawonoidy
Surowiec stanowi aromaticum amarum i ma zastosowanie w chorobach przewodu pokarmowego. Ponadto ma działanie moczopędne, a kumaryny wykazują wpływ depresyjny na OUN, a także właściwości spazmolityczne i hipotensyjne. Ponadto stwierdzono działanie blokujące kanały wapniowe (szczeg. imperatoryna)

ASARI HERBA (RHIZOMA) – ziele (kłącze) kopytnika Asarum europaeum (Aristolochiaceae)
Zawiera: olejek eteryczny (trans-izoazaron)
Surowiec i sporządzone z niego preparaty mają działanie wykrztuśne, a w większych dawkach – wymiotne. Trans-izoazaron i inne składniki fenolowe olejku wykazują działanie bakteriostatyczne.

BALSAMUM PERUVIANUM – balsam peruwiański Myroxylon balsamum (Fabaceae)
Zawiera: benzoesan benzylu, cynamonian benzylu (mieszanina tych estrów to tzw. cynameina).
Balsam peruwiański ma właściwości p/zapalne, antyseptyczne i pobudzające ziarninowanie. Jest stosowany w leczeniu ran, odmrożeń, chorób skórnych – zewnętrznie w postaci maści i roztworów alkoholowych.



BARDANAE RADIX – korzeń łopianu Arctium lappa (Compositae)
Zawiera: poliacetyleny, olejek eteryczny
Stosowany czasem jako diureticum i diaphoreticum. Wyciągi olejowe i alkoholowe a surowca są zalecane jako środki wzmacniające włosy przy łupieżu.

BASILICAE HERBA – ziele bazylii Ocimum basilicum (Labiatae)
Zawiera: olejek eteryczny o różnym składzie: 1)zawierający głównie linalol i meylochawikol
2) kamforę i α-pinen
3) cynamonian metylu
4) eugenol
Surowiec ma znaczenie głównie jako przyprawa spożywcza.

BELLADONNAE FOLIUM – liść pokrzyku, wilczej jagody Atropa belladonna (Solanaceae)
Zawiera: alkaloidy tropanowe (hioscyjamina →suszenie – atropina; apoatropina, skopolamina), flawonoidy.
Hioscyjamina i atropina działają porażająco na układ przywspółczulny. Surowiec stosowany jest głównie do wyrobu preparatów galenowych zawierających zespoły alkaloidów lub czyste izolowane związki.

BELADONNAE RADIX – korzeń pokrzyku →jw.
Surowiec służy do otrzymywania naturalnej atropiny. Jest używany do tzw. kuracji bułgarskiej w chorobie Parkinsona.

BETONICAE HERBA – ziele bukwicy Betonica officinalis (Labiatae)
Zawiera: związki aminowe (betonicyna, turycyna, stachydryna), garbniki.
Stosowany jako adstringens.

BETULAE FOLIUM – liść brzozy Betula verrucosa (Betulaceae) – brzoza brodawkowata
Betula pubescens – brzoza omszona
Zawiera: flawonoidy (hiperozyd), olejek eteryczny, garbniki katechinowe
Surowiec wykazuje działanie moczopędne, nie drażniąc przy tym nerek.

CALLUNAE FLOS – kwiat wrzosu Calluna vulgaris (Ericaceae)
Zawiera: arbutyna

CARVI FRUCTUS – owoc kminku Carum carvi (Umbelliferae)
Zawiera: olejek eteryczny (karwon, limonen), flawonoidy, leukoantocyjany, olej tłusty, białka, cukry
Surowiec służy jako aromatyczne carminativum o działaniu spazmolitycznym.

CICHORII RADIX – korzeń podróżnika Cichorium intybus (Compositae) – cykoria podróżnik
Zawiera: składniki goryczowe (laktucyna, laktupikryna), fenolokwasy, inulina
Surowiec pobudzający łaknienie i trawienie.

CNICI BENEDICTI HERBA – ziele drapacza Cnicus benedictus (Compositae)
Zawiera: gorycze (laktony seskwiterpenowe – knicyna; benedyktyna), poliacetyleny, olejek eteryczny, flawonoidy
Surowiec stosowany jako goryczowy, pobudzający trawienie i wydzielanie żółci.

EUPHRASIAE HERBA – ziele świetlika Euphrasia rostkoviana (Scrophulariaceae)
Zawiera: irydoidy (aukubina, katalpol), fenolokwasy, garbniki
Surowiec wywiera łagodne działanie ściągające. Stosowany do okładów i przemywań w stanach zapalnych spojówek.

FARFARAE FOLIUM – liść podbiału Tussilago farfara (Compositae)
Zawiera: śluz, garbniki, alkaloidy pirolizydynowe
Ma zastosowanie głównie w stanach zapalnych i nieżytach dróg oddechowych, jamy ustnej i krtani. Wywiera działanie osłaniające (śluzy) i ściągające (garbniki). Wchodzi w skład różnych preparatów p/kaszlowych.
Stosować nie dłużej niż 4-6 tygodni / rok (alkaloidy pirolizydynowe)

FOENICULI FRUCTUS – owoc kopru włoskiego Foeniculum vulgare (Umbelliferae)
Zawiera: olejek eteryczny (anetol, fenchon), flawonoidy, olej tłusty, białka, cukry.
Surowiec ma właściwości podobne do owoców anyżu. Szczególnie często jest stosowany jako expectorans w leczeniu dzieci. Służy też do otrzymywania olejku eterycznego (Oleum Foeniculi).

FOENUGRAECI SEMEN – nasienie kozieradki Trigonella foenum graecum (Fabaceae)
Zawiera: śluz, saponiny (o charakterze steroidowym), trygonelina, olej tłusty
Surowiec śluzowy, osłaniający. Źródło związków steroidowych → produkty wyjściowe do półsyntezy hormonów płciowych i innych steroidów.


GLYCYRRHIZAE RADIX – korzeń lukrecji Glycyrrhiza glabra (Fabaceae)
Zawiera: saponiny triterpenowe (glicyryzyna = kwas glicyryzynowy, kwas glabrykowy), flawonoidy (izolikwirytygenina, likwirytygenina), hydroksykumaryny (umbeliferon, herniaryna)
Surowiec stosowany jako expectorans. Wykazuje działanie spazmolityczne, p/zapalne oraz moczopędne.. Preparaty stosowane w stanach zapalnych przewodu pokarmowego i chorobie wrzodowej

HERNIARIAE HERBA – ziele połonicznika Herniaria glabra (Caryophyllaceae)
Zawiera: saponiny triterpenowe (poch. kw. medykagenowego – glabroidy A, B, C), flawonoidy, hydroksykumaryny (herniaryna, umbeliferon), fenolokwasy.
Surowiec ma działanie spazmolityczne i dezynfekujące drogi moczowe. Stosowany w chorobach dróg moczowych.

HIPPOCASTANI FLOS – kwiat kasztanowca Aesculus hippocastanum (Hippocastanaceae)
Nasienie zawiera saponiny (escynę), kwiat →?
Surowiec służy do otrzymywania preparatów o działaniu witaminy P, stosowanych w żylakach, obrzękach i zastoinach żylnych (Venescin).

HYPERICI HERBA – ziele dziurawca Hypericum perforatum (Hypericaceae)
Zawiera: hyperycyna (antranoid), flawonoidy (hyperozyd, rutozyd, poch. kwercetyny), olejek eteryczny, garbniki
Roztwory olejowe lub alkoholowe, zawierające hyperycynę i olejek eteryczny, mają właściwości antydepresyjne, uczulające na światło. Hyperycyna jest substancją wirusostatyczną, ma właściwości uczulające na światło i może wywoływać zapalenie i poparzenie skóry. Flawonoidy, garbniki, fenolokwasy – mają działanie ściągające i spazmolityczne.

HYSSOPI HERBA – ziele hyzopu Hyssopus officinalis (Labiatae)
Zawiera: olejek eteryczny (pinen, pinokamfen), marubina (gorycz), garbniki
Wykazuje podobne właściwości jak Folium Salviae, ale nieco słabsze.

INULAE RADIX – korzeń omanu Inula helenium (Compositae)
Zawiera: olejek eteryczny (helenina składająca się z co najmniej 3 laktonów: alantolakton, izoalantolakton, dihydroalantolakton), inulina
Surowiec jest stosowany niekiedy jako expectorans, pobudzający sekrecję oskrzelową. Ponadto wykazuje właściwości żółciopędne i żółciotwórcze. Bogate źródło inuliny.

IPECACUANHAE RADIX – korzeń ipekakuany, wymiotnicy Cephalis ipecacuanha (Rubiaceae)
Zawiera: alkaloidy izochinolinowe (emetyna, cefalina, psychotryna), saponiny
Alkaloidy ipekakuany silnie drażnią błony śluzowe, pobudzając wydzielanie oskrzelowe (działają wykrztuśnie i sekretolitycznie). Większe dawki wywołują wymioty. Surowiec stosowany jako expectorans.

JUNIPERI FRUCTUS – owoc (szyszkojagoda) jałowca Juniperus communis (Cupressaceae)
Zawiera: żywice, olejek eteryczny (pinen, mircen, kariofilen, terpinen-4-ol), flawonoidy, garbniki
Silny środek moczopędny (terpinen-4-ol) o właściwościach drażniących miąższ nerkowy (przy przedawkowaniu – podrażnienie nerek, krwawienia).

LICHEN ISLANDICUS – porost islandzki Cetraria islandica (Parmeliaceae)
Zawiera: polisacharydy (lichenina, izolichenina), śluz, kwasy porostowe (kw. fumaroprotocetrarowy, protolichesterynowy, usninowy)
Kwasy porostowe działają antybiotycznie, również na prątki gruźlicy. Surowiec ma ponadto znaczenie jako śluzowy i goryczowy, tj. działa osłaniająco, p/kaszlowo, pobudza wydzielanie śliny i soków trawiennych. Stosowany głównie jako środek p/kaszlowy.

LINI SEMEN – nasienie lnu Linum usitatissimum (Linaceae)
Zawiera: śluz, olej tłusty, diglikozydy cyjanogenne
Używany w stanie nie rozdrobnionym w postaci maceratów wodnych jako środek osłaniający w stanach zapalnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego. Ma właściwości lekko przeczyszczające na skutek pęcznienia w jelitach. Zewnętrznie w postaci okładów, kataplazmów jako środek p/zapalny.

LOBELIAE HERBA – ziele lobelii Lobelia inflata (Lobeliaceae) – stroiczka rozdęta
Zawiera: alkaloidy poch. pirydyny (lobelina, izolobinina, lobelanina)
Lobelina jest analeptykiem. Surowiec służy głównie do otrzymywania czystych alkaloidów. Preparaty stosowane są jako leki p/dychawiczne, pobudzające wydzielanie oskrzeli.

MAJORANAE HERBA – ziele majeranku Majorana hortensis = Origanum majorana (Labiatae)
Zawiera: olejek eteryczny (terpinen, terpineol), garbniki, flawonoidy, arbutyna
Surowiec jest głównie stosowany jako przyprawa spożywcza, a także do wyrobu maści Unguentum Majoranae.


MALVAE SYLVESTRIS FLOS – kwiat ślazu dzikiego Malva sylvestris (Malvaceae)
Zawiera: śluz, glikozydy antocyjanowe.
Surowiec ten używany jest jako środek osłaniający i zmiękczający zewnętrznie i wewnętrznie w stanach kataralnych i zapalnych dróg oddechowych.

MALVAE ARBOREAE FLOS – kwiat malwy czarnej Althaea rosea (Malvaceae) – topolówka wyniosła
Zawiera: śluz, antocyjany. Zastosowani jak inne surowce śluzowe.

MARRUBII HERBA – ziele szanty Marrubium vulgare (Labiatae)
Zawiera: marubina (gorzki diterpen), inne zw. diterpenowe, olejek eteryczny.
Surowiec stosowany jako środek żółciopędny, goryczowy i wykrztuśny.

MENTHAE PIPERITAE FOLIUM – liść mięty pieprzowej Mentha piperita (Labiatae)
Zawiera: olejek eteryczny (mentol i jego estry, jasmon), garbniki, flawonoidy
Surowiec stosowany jako carminativum, cholagogum, cholereticum i antidiarrhoicum.

MYRTILLI FRUCTUS – owoc borówki czernicy Vaccinium myrtillus (Ericaceae)
Zawiera: antocjany, garbniki, kwas organiczne, cukry, witaminy (C, B1)
Surowiec działa jako adstringens. Wewnętrznie w postaci naparów w biegunkach. Większe dawki mają działanie p/robacze. Antocjanozydy borówki czernicy znalazły zastosowanie jako czynnik uszczelniający ściany naczyń włosowatych; stosowane w retinopatiach i osłabieniach w wzroku wywołanych zaburzeniami mikrokrążenia.

ONONIDIS RADIX – korzeń wilżyny Ononis spinosa (Fabaceae)
Zawiera: olejek eteryczny (anetol, mentol, karwon), flawonoidy (gł. izoflawony), fenolokwasy.
Surowiec ma właściwości moczopędne. Nie drażni nerek (działanie nietypowe dla olejków eterycznych).

PETROSELINI FRUCTUS – owoc pietruszki Petroselinum sativum (Umbelliferae)
Zawiera: olejek eteryczny (apiol, mirystycyna)
Surowiec działa ze względu na zawartość olejku i apiolu jako emmenagogum i diureticum.

PETROSELINI RADIX – korzeń pietruszki
Zawiera: olejek eteryczny (apiol), flawonoidy Wykazuje działanie moczopędne.

PHASEOLI PERICARPIUM – owocnia fasoli Phaseolus vulgaris (Fabaceae)
Zawiera: aminokwasy, kwas pipekolinowy, kwas traumatynowy, cholina, trygonelina, alantoina.
Surowiec ma właściwości „roślinnej insuliny” – obniża nieco stężenie glukozy we krwi.

PIMPINELLAE SAXIFRAGAE RADIX – korzeń biedrzeńca mniejszego Pimpinella saxifraga (Umbelliferae)
Zawiera: kumaryny, furanokumaryny
Stosowany rzadko wewnętrznie (nalewka) w chorobach dróg oddechowych i zewnętrznie do płukania jamy ustnej.

PLANTAGINIS LANCEOLATAE FOLIUM – liść babki lancetowatej Plantago lanceolata (Plantaginaceae)
Zawiera: irydoidy (aukubina, katalpol), śluz, garbniki, fenolokwasy
Stosowany głównie jako expectorans oraz w stanach zapalnych jamy ustnej, krtani.

POPULI FOLIUM – liść topoli Populus tremula (Salicaceae)
Zawiera: glikozydy fenolowe (populina, salicylopopulina)

PRIMULAE RADIX – korzeń pierwiosnka Primula officinalis (Primulaceae) – pierwiosnek lekarski
Primula eletior – pierwiosnek wyniosły
Zawiera: saponiny triterpenowe (prymulasaponina A)
Surowiec stosuje się jako lek wykrztuśny. Ponieważ środek jest drażniący, dawki jednorazowe nie powinny przekraczać 0,5 g.

PSYLLII SEMEN – nasienie babki płesznika Plantago psyllium (Plantaginaceae)
Zawiera: śluz, białko, olej tłusty. Łagodny środek przeczyszczający.

ROSAE FRUCTUS – owoc róży Rosa sp. (Rosacae)
Zawiera: witaminy – C, A, B1, B2, E, K, P; flawonoidy, garbniki, pektyny, cukry, kwasy organiczne
Surowiec służy do wyrobu preparatów witaminowych. Ma pewne właściwości ściągające oraz działanie typu wit.P.





ROSMARINI FOLIUM – liść rozmarynu Rosmarinus officinalis (Labiatae)
Zawiera: olejek eteryczny (1,8-cyneol, borneol), kwas rozmarynowy, triterpeny, flawonoidy
Składniki surowca wykazują różne typy działania: 1,8-cyneol –działanie inotropowe (-); kwas rozmarynowy i triterpeny – działanie p/zapalne. Zastosowanie lecznicze ma surowiec w mieszankach jako carminativum i stomachicum – olejek (Oleum Rosmarini) – do wcierań p/bólowych w bólach mięśniowych i reumatycznych, także w postaci maści w chorobach krążenia.

RUBI FRUTICOSI FOLIUM – liść jeżyny Rubus sp.(Rosaceae), np. R. plicatus
Zawiera: garbniki, procjanidyny, kwasy organiczne, flawonoidy
Zastosowanie jako środek ściągający i p/biegunkowy

RUBIAE TINCTORUM RADIX – korzeń marzanny Rubia tinctorum (Rubiaceae)
Zawiera: poch. antracenu (alizaryna, kwas purpurynowy, rubiadyna)
Składniki te nie mają grup hydroksylowych w pozycji 1 i 8, i nie wykazują działania przeczyszczającego. Mają natomiast zdolność wiązania się z jonami Ca, co sprzyja rozpuszczaniu się kamieni fosforanowo-szczawianowych w kamicy nerkowej.

SALICIS CORTEX – kora wierzby Salix purpurea (Salicaceae)
Zawiera: glikozydy fenolowe (salicyna, salikortyna), salirepozyd, garbniki, izosalipurpozyd (F), fenolokwasy
Surowiec ma zastosowanie w mieszankach ziołowych jako pomocniczy lek p/reumatyczny.

SAMBUCI FLOS – kwiat bzu czarnego Sambucus nigra (Caprifoliaceae)
Zawiera: flawonoidy (rutozyd, poch. kemferolu, kwercetyny), fenolokwasy (kwas kawowy, chlorogenowy)
Surowiec jest stosowany jako środek napotny i lekko moczopędny, także do płukania jamy ustnej.

SAMBUCI FRUCTUS – owoc bzu czarnego
Zawiera: antocyjany, garbniki, kwasy organiczne, witaminy (C,B), cukry, pektyny
Surowiec uważany za środek lekko przeczyszczający i napotny. Stosowany w stanach zapalnych żołądka i jelit.

SAPONARIAE RADIX – korzeń mydlnicy Saponaria officinalis (Caryophyllaceae)
Zawiera: saponiny triterpenowe (tzw. saporubina; →poch. kw. gipsogenowego i kwilajowego)
Surowiec wykrztuśny. W przemyśle stosowany jako środek pianotwórczy.

SORBI FRUCTUS – owoc jarząbu posp., jarzębiny Sorbus aucuparia (Rosaceae)
Znaczna zawartość witaminy C, kwas jabłkowy, sorboza, sorbitol.

TARAXACI RADIX – korzeń mniszka Taraxacum officinale (Compositae)
Zawiera: laktony seskwiterpenowe poch. eudesmanu, triterpeny (β-amyryna, taraksasterol), inulina, F, fenolokw.
Surowiec ma znaczenie jako cholagogum, amarum i diureticum.

THYMI HERBA – ziele tymianku Thymus vulgaris (Labiatae)
Zawiera: olejek eteryczny (tymol, karwakrol), garbniki, flawonoidy
Surowiec ma właściwości dezynfekujące, wykrztuśne – używany jako lek p/kaszlowy w postaci przetworów galenowych, także w kokluszu. Wykazuje również pewne działanie spazmolityczne.

UVAE URSI FOLIUM – liść mącznicy Arctostaphylos uva ursi (Ericaceae)
Zawiera: glikozydy fenolowe (arbutyna, metyloarbutyna), garbniki hydrolizujące, flawonoidy
Działanie dezynfekujące drogi moczowe (tylko przy zasadowym odczynie moczu → uwalnianie hydrochinonu z glikozydów pod wpływem enzymów w organizmie).

VIOLAE TRICOLORIS HERBA – ziele fiołka trójbarwnego Viola tricolor (Violaceae)
Zawiera: flawonoidy (rutozyd, poch. kwercetyny, witeksyna), poch. kwasu salicylowego, śluz, garbniki
Słabe działanie moczopędne i napotne. Zastosowanie znajduje w różnych chorobach skórnych (egzema, trądzik). Ma pewne znaczenie w chorobie reumatycznej, dnie oraz w chorobach metabolicznych, miażdżycy, jako środek pomocniczy stymulujący procesy przemiany materii.

VIRGAUREAE HERBA – ziele nawłoci Solidago virgaurea (Compositae)
Zawiera: flawonoidy, saponiny, garbniki katechinowe, fenolokwasy, olejek eteryczny
Surowiec wykazuje wyraźne działanie moczopędne. Stosowany w chorobach dróg moczowych, kamicy nerkowej, obrzękach pochodzenia nerkowego. Jako czynnik odtruwający w chorobach skórnych. Frakcja flawonoidowa wzmaga wydzielanie Ca z moczem. Saponiny wykazują działanie p/grzybicze; wyciągi ziela pozbawione saponin – działanie hipotensyjne i uspokajające.



VISCI HERBA – ziele jemioły Viscum album (Loranthaceae)
Zawiera: wiskotoksyny, polisacharydy, lektyny.
Preparaty doustne jemioły stosowane są często jako leki hipotensyjne

VITIS IDAEAE FOLIUM – liść brusznicy Vaccinium vitis idaea (Ericaceae)
Zawiera: glikozydy fenolowe (arbutyna, pirozyd), hydrochinon, flawonoidy, garbniki katechinowe
Surowiec służy jako desinficiens dróg moczowych. Garbniki wykazują działanie ściągające. Stosowany zamiast liści mącznicy.

Cannabis sativa (Cannabaceae) – konopie siewne
Żywica zawiera kanabinoidy – związki halucynogenne (różny typ budowy). Najsilniej halucynogennie działa tetrahydrokanabinol (THC).

DROSERAE HERBA – ziele rosiczki Drosera ramentacea (Droseraceae)
Zawiera: poch. 1,4-naftachinonu (plumbagon, droseron), flawonoidy
Preparaty z ziela rosiczki działają broncholitycznie, spazmolitycznie, pobudzają wydzielanie śluzu, a także bakteriostatycznie. Stosowane w bronchitach, kaszlu, kokluszu.

ECHINACEAE PURPUREAE RADIX (HERBA) – korzeń (ziele) jeżówki purpurowej
Echinacea purpurea (Compositae)
Zawiera: alkiloamidy, estry fenolokwasów, polisacharydy (w przeciwieństwie do E. angustifolia nie zawiera echinakozydu), niewielkie ilości alkaloidów pirolizydynowych
Preparaty E. purpurea stosowane są jako immunostymulatory w chorobach infekcyjnych, także u dzieci.

FUCUS – morszczyn Fucus vesiculosus (Fucaceae)
Zawiera: polisacharydy (kwas alginowy), jod
Surowiec jest stosowany, ze względu na zawartość jodu, jako pobudzający wydzielanie hormonów tarczycy, najczęściej w mieszankach ziołowych przeciw otyłości. Ze względu na właściwości pęcznienia kwasu alginowego, co sprzyja efektowi przeczyszczającemu, stosowany jako dodatek do mieszanek regulujących wypróżnienia.

FIZOSTYGMINA – główny alkaloid nasion bobu kalabarskiego Physostigma venenosum (Fabaceae)
Jest parasympatykotonikiem i inhibitorem Ach-esterazy. Stosowana w jaskrze oraz do pobudzenia perystaltyki
jelit. Próby zastosowania w chorobie Alzheimera.

GALANTAMINA – alkaloid; występuje w gatunku Galanthus woronowii (Amaryllidaceae).
Jest odwracalnym inhibitorem Ach-esterazy, przenika barierę krew mózg. Wypróbowywana w leczeniu choroby Alzheimera.

GINKGO BILOBA – miłorząb (Ginkgoaceae)
Zawiera: flawonoidy ( luteolina, kemferol, kwercetyna; biflawony – ginkgetyna, amentoflawon, bilobetyna), diterpeny – ginkgolidy; bilobalid (seskwiterpen)
Bilobalid i ginkgolidy wykazują wpływ na krążenie i proces energetyczne mózgu. Ogólne działanie określa się jako antyagregacyjne i nootropowe, co ma znaczenie w chorobach wieku podeszłego, osłabieniu pamięci, zaburzeniach krążenia mózgowego.

GINSENG RADIX – korzeń „Ginseng” („Żeń-Szeń”) Panax ginseng (Araliaceae)
Zawiera: saponiny triterpenowe, tzw. panaksozydy lub ginsenozydy (panaksozyd A = ginsenozyd Rg1, ginsenozyd Rb2), panaksany (peptydoglukany)
Wykazują one działanie psychopobudzające oraz pobudzające seksualnie. Stymulują biosyntezę białka i RNA. Ginsenozyd Rb2 ma właściwości p/nowotworowe. Przetwory z tego surowca są stosowane w geriatrii i w stanach osłabienia fizycznego i psychicznego. Panaksany mają działanie hipoglikemiczne.

OPIUM Papaver somniferum (Papaveraceae)
Zawiera: alkaloidy – morfina, noskapina (=narkotyna), kodeina, papaweryna, tebaina; kwas mekonowy
Narkotyczny środek p/bólowy, spazmolityczny, p/kaszlowy i zapierający.

SYLIBI MARIANI FRUCTUS – owoc ostropestu plamistego Sylibum marianum (Compositae)
Zawiera: flawonolignany (sylimaryna – sylibinina, sylichrystyna, sylidionina), flawonoidy
Flawonolignany grupy sylimaryny, głównie sylibina, mają działanie antyhepatotoksyczne, ochronne dla wątroby. Surowiec stosowany jest w profilaktyce i terapii chorób wątroby.



ZINGIBERIS RHIZOMA – kłącze imbiru Zingiber officinale (Zingiberaceae)
Zawiera: olejek eteryczny (seskwiterpeny: zingiberen), fenyloalkanony: gingerole i shogaole → wywierają one silne działanie p/wymiotne, stąd zastosowanie sproszkowanego kłącza (w dawce ok. 2,0g) w chorobie lokomocyjnej. Stwierdzono też działanie zmniejszające stężenie cholesterolu (przez inhibicję biosyntezy), p/wirusowe, p/wrzodowe

THEAE FOLIUM – liść herbaty Camelia sinensis (Theaceae)
Zawiera: alkaloidy purynowe (kofeina, teofilina, teobromina), garbniki katechinowe, saponiny, flawonoidy
Używka alkaloidowa. Surowiec kofeinowy i garbnikowy – ściągający.

COFFEAE SEMEN – nasienie kawy Coffea arabica (Rubiaceae)
Zawiera: alkaloidy purynowe (kofeina, nieco teofiliny i teobrominy związanych z kwasem chlorogenowym)
Napój z kawy działa pobudzająco na skutek zawartości kofeiny. Kwas chlorogenowy pobudza wydzielanie soku żołądkowego, żółci oraz słabo pobudza ośrodkowo.

CACAO SEMEN – nasienie kakaowca Theobroma cacao (Sterculiaceae)
Zawiera: alkaloidy purynowe (kofeina, teobromina), garbniki katechinowe
Z nasion otrzymuje się masło kakaowe (Oleum Cacao) używane w farmacji jako podstawa do czopków. Nasiona proszkowane i prażone w 70-140C stanowią surowiec do wyrobu czekolady. Pozbawione łupiny nasiennej nasiona kakaowe są produktem spożywczym (kakao) mający działanie słabo zapierające (garbniki). Łupiny nasion kakaowca służą do otrzymywania teobrominy.

OLEUM ANISI – olejek anyżowy Pimpinella anisum (Umbelliferae)
Anetol, aldehyd anyżowy → expectorans

OLEUM CARVI – olejek kminkowy Carum carvi (Umbelliferae)
Karwon → stomachicum, aromaticum, spasmolyticum

OLEUM CARYOPHYLI – olejek goździkowy Syzygium aromaticum (Myrtaceae)
Eugenol → desinficiens (dentystyka)

OLEUM EUCALYPTI – olejek eukaliptusowy Eucalyptus globulus (Myrtaceae)
Cyneol → antitussicum

OLEUM FOENICULI – olejek kopru włoskiego Foeniculum vulgare (Umbelliferae)
Anetol → expectorans

OLEUM JUNIPERI – olejek jałowcowy Juniperus communis (Cupressaceae)
Kadinen, α-pinen → diureticum
OLEUM MENTHAE PIPERITAE – olejek mięty pieprzowej Mentha piperita (Labiatae)
Mentol → cholagogum, cholereticum, corrigens

OLEUM PINI SYLVESTRIS – olejek sosnowy Pinus sylvestris (Pinaceae)
α-pinen → rubefaciens, expectorans

OLEUM THYMI – olejek tymiankowy Thymus vulgaris (Labiatae)
Tymol (karwakrol) → expectorans, desinficiens

Zea mays (Gramineae) – kukurydza zwyczajna
Cucurbita pepo (Cucurbitaceae) – dynia zwyczajna
Grindelia robusta (Compositae) – doględa, grindelia
Aristolochia clematitis (Aristolochiaceae) – kokornak powojnikowy