ONZ

ONZ powstała na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych podpisanej 26 VI 1945 w San Francisco, a weszła w życie 24 X 1945. Utworzenie ONZ zapowiadały następujące akty:

1. Karta Atlantycka z 14 VIII 1941 - określała na jakich zasadach powinna być oparta powojenna organizacja światowa

2. Deklaracja Narodów Zjednoczonych z 1 I 1942 - podpisana przez USA, Wlk. Bryt., ZSRR, Chiny i 22 inne państwa (np. Polskę). Na jej podstawie państwa koalicji antyalianckiej przybrały nazwę Narodów Zjednoczonych.

3. Deklaracja Moskiewska z 1 XII 1943 - ZSRR, W.Bryt., USA, Chiny uznały, że należy powołać organizację opartą na zasadzie suwerennej równości państw. Cel-utrzymanie międzynarodowego pokoju.

4. projekt Karty NZ z VIII/IX 1944 - opracowany na konferencji w Dumbarton Oaks

5. postanowienia Konf. w Teheranie 28 IX - 1 XII 1943 - nową organizację nazwano Światową Rodziną Narodów Demokracji

6. post. Konf. w Jałcie 4-11 II 1945 - ustalono procedurę głosowania w Radzie Bezpieczeństwa ONZ - ZASADA BEZWZGLĘDNEJ JEDNOMYŚLNOŚCI PIĘCI WIELKICH MOCARSTW; ustalono termin konf. założycielskiej

7. Konf. zał. w San Francisco 25 IV-26 VI 1945 - ustalono struktury ONZ i opracowano Kartę NZ.

Działalność i struktura ONZ

ONZ ma Własny emblemat, flagę, posiada zdolność prawną i osobowość prownomiędzynarodową. Siedzibą jest Nowy Jork, a w Europie Genewa i Wiedeń. Oficjalnymi językami są: angielski, arabski, chiński, francuzki, hiszpański i rosyjski.

Główne cele:

· utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa światowego

· rozwijanie współpracy międzynarodowej

· ochrona praw i godności człowieka

· popieranie postępu w dziedzinie gospodarczej

Realizacja tych celów opiera się o zasady zawarte w Karcie Narodów Zjednoczonych:

· suwerenna równość państw członkowskich

· przestrzeganie zobowiązań międzynarodowych

· pokojowe rozwiązywanie sporów

· nieingerowanie w sprawy wew. członków

· państwa czł. zobowiązane są do udzielania pomocy Organizacji w akcji podjętej zgodnie z Kartą

· powstrzymanie się od udzielania pomocy państwu, przeciw kt. ONZ zastosowało środki zapobiegawcze lub środki przymusu.

· jednomyślność w najważniejszych sprawach dotyczących pokoju i bezpieczeństwa

· przyjmowanie nowych czł.

· rewizja postanowień Karty NZ

· wybór sekretarza Generalnego



Członkami pierwotnymi ONZ są te państwa, kt. uczestniczyły w konferencj założycielskiej w S.Franc. (51 państw w tym Pol.), oraz podpisały i notyfikowały Kartę NZ.

Inni członkowie:

· przyjęte do ONZ przez uchwałę Zgrom. Ogólnego, na zlecenie Rady Bezpieczeństwa. Aby uchwała taka weszła w życie - w R.B. jednomyślność 5 moc., a w Zgrom.Ogólnym większość kwalifikowana 2/3 głosów.

· Zgrom. Ogólne na zlecenie R.B. może zawiesić czł. w korzystaniu z praw oraz może go wykluczyć z ONZ za łamanie zasad Karty.

· państwo ubiegające się o przyjęcie do ONZ musi być suwerenne, niepodl., prowadzi pokojową politykę, przyjąć zasady zawarte w Karcie.

Do ONZ nie wstąpiło Monako, Lichtenstein, Andora, Szwajcaria, Watykan (posiada swojego obserwatora przy ONZ)

Główne organy ONZ:

· Zgromadzenie Ogólne (ZO) - każde państwo ma 1 głos. Decyduje w sprawach ważnych (deklaracji pokojowych, wyb. nowych członków i niestałych członków Rady Bezpieczeństwa oraz budżetu),kóre. zapadają większością 2/3 gł. Pozostałe sprawy zapadają większością zwykłą. Zgrom zbiera się raz na rok na sesje zwykłe, mogą być zwoływane sesje nadzwyczajne na życzenie R.B. lub większości czł. Zgrom. Uchwały mają charakter zaleceń, a nie obowiązkowy. ZO zajmuje się wszystkimi sprawami wchodzącymi w zakres działalności ONZ, inicjuje badania i podejmuje zalecenia we wszystkich dziedzinach współpracy międzynarodowej.

· Rada Bezpieczeństwa (RB) - skł. się z 5 czł. stałych: Chiny, Federacja Ros.(do 1991 ZSRR), Fr., USA, Wlk.Bryt., oraz 10 czł. niestałych, wyb. po pięciu co roku na dwuletnie kadencje (5 z Afryki i Azji, 2 z Am.Łac., 3 z Europy). Uchw. zapadają przy 9 gł. (w tym 5 wlk. moc.). Wyjątek od zasady jednomyślności, gdy roztrzygany jest spór, kt. stroną jest jedno z mocarstw, ma ono prawo i obowiązek wtrzymania się od gł. Prawo Veta przysługuje stałemu czł., gdy chodzi o podjęcie akcji w konf., w kt. czł. jest uwikłany. Kompetencje: +utrzymanie międzynar. pok. i bezpieczeństwa; +rozpatruje spory i sytuacje zagrażające pokojowi; + wyd. zaleceń dotycz. sposobu załatwienia sporu; +decyzje w sprawie zastosowania sankcji wobec państwa dopuszczającego się naruszenia pokoju. Sankcje mogą obejmować częściowe lub całkowite ograniczenie wymiany gosp., zerwanie połączeń komunikacyjnych oraz stosunków dyplomatycznych. Gdy sankcje są nieskuteczne wprowadzane są działania militarne, prowadzone przez siły zbrojne ONZ, które podlegają Radzie. Organami pomocniczymi RB są: Wojskowy Kom. Sztabowy (przygotowywanie planów użycia Sił Zbr. ONZ), Kom. Rozbrojeniowa oraz misje obserwacyjne na terenach objętych konf.

· Rada Społ.-Gosp. - składa się z 54 członków wyb. przez ZO na 3 lata (co roku wym. 1/3 skł.). Należą do niej sprawy gosp., społ., kulturalne, zagadnienia praw człowieka, inicjowanie konf., ustalanie wytycznych dla organów pomocniczych (np. Kom. Praw Człowieka) i agencji specjalnych (np. Fundusz NZ pomocy dzieciom), koordynowanie działalności organizacji wyspecjalizowanych. Uchwały zapadają zwykłą większością.



· Rada Powiernicza - skł. się z 5 czł. stałych RB. Nadzoruje administracje na terytoriach powierniczych z wyjątkiem wysp Karoliny, Mariany, Marshala. Ostatnim teryt. powier. były wyspy Palou na Pacyfiku (od 1947 pod kontrolą USA),w 1994 uzyskały niepodl.

· Sekretariat - jest głównym organem administracyjnym i organizacyjnym. Na czele stoi Sekretarz Generalny wyb. przez ZO na zlecenie RB. Kadencja - 5lat. Ma prawo uczestniczyć w posiedzeniach wszystkich organów ONZ. Zarządza majątkiem, zbieraniem składek członkowskich. Może zwrócić uwagę RB na każdą sprawę mogącą być zagrożeniem dla pokoju. Mianuje personel sekretariatu. Składa ZO roczne sprawozdanie z działalności ONZ. Podlega mu Centrum Praw Człowiek. Obecnym sekretarzem jest Kofi Annam z Gahny, urzędujący od 1997 do 31 XII 2001.

· Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwpści w Hadze - 15 czł. wyb. ZO i RB na wniosek Sekret.Gen. na 9 lat. Sędziego usuwa się za zgodą wszystkich czł. Tryb. W skł. sędziowskim może być jeden reprezentant danego kraju. Przewodniczącego i zastępcę wyb. się na 3 lata i co 3 lata wymienia się 1/3 skł. Czł. mogą być wybierani kilkakrotnie. Wyroki w sprawach międzynar. są ostateczne.

(Uczestnictwo Polski w działaniach ONZ

Z uwagi na rozbierzności w sprawie uznania Rządu Tymcz. i jego prawa do reprezentowania państwa pol., przedstawiciele Pol. nie brali udziału w konf. zał. Jednakże zarezerwowano dla Pol. miejsce pierwotnego czł. ONZ. Po uznaniu Tymcz. Rządu Jedności Nar. przez zachód; minister spraw zagr. Rzymowski podpisał 16 X 1945 orginał Karty NZ. Od tego czasu Pol. bierze czynny udział w pracach organów głównych i pomocniczych ONZ oraz organizacji wyspecjalizowanych.

14 XI 1958 - plan Rapackiego, czyli strefy bezatomowej na terenie Pol. i Czechosł. Dał on początek planom zmierzającym do tworzenia takich stref w różnych częściach świata.

W 1964 - plan Gomułki dotyczył zamrożenia zbrojeń nuklearnych i termonuklearnych na obszarze sterfy bezatom.

Polacy wnieśli wkład w :

- organizowanie współpracy gosp.

- ściganie i karanie zbrodniarzy wojennych

- w pracach związanych z ochroną praw człowieka

- kodyfikację prawa międzynarodowego

Polska uczestniczyła w operacjach pokojowych np. w Kambodży, Libanie, byłej Jugosławi, na wzgórzach Golan, w Rwandzie, Kuwejcie, Liberii.

Funkcję zastępcy sekretarza generalnego pełniło dwóch Polaków, ambasadorowie Bodan Lewandowski i Eugeniusz Wyzner.

Sędzią Międzynar. Tryb. Sprawied. był prof. Maufred Lachs.

XXVII sesji ZO w 1972 przewodniczył wiceminister st. Trepczyński.

Tadeusz Mazowiecki jako specjalny sprawozdawcą Kom. Praw Człowieka, badał naruszanie praw człowieka w byłej Jugosławii.)


ONZ a konflikty międzynarodowe



Najłatwiejszą formą skłonienia skłóconych ze sobą stron do podjęcia kroków pokojowych lub zachowania stastus quo są (………………) RB. oraz uchwały ZO. Adresat takich działań może, ale nie musi podporządkować się tym zaleceniom. Przykładem może być konflikt izraelsko - arabski z VI 1967. W XI 1967 RB. podjęła (………………………………………), kt. nakazywała wycofanie wojsk izraelskich z okupowanych terytoriów - do dziś nie została w pełni wykonana.

Najpopularniejszą formą działań ONZ są opracje sił pokojowych. Doszło do nich m.in.:

· rozwiązanie wojny koreańskiej (1950-53), indochińskiej, salwadorskiej (1981-92), jugosłowiańskiej

· przyczyniło się do wycofania wojsk radzieckich z Afganistanu(wojna w latach 1979-95)

· przykładem opracji sił pokojowych ONZ jest operacja na Cyprze. Od 1974 (od czasu zajęcia Pn. Cypru przez wojska tureckie), stacjonuje tu kontyngent sił pokojowych. W 1992 Sekretarz Gen. ONZ B. Ghali opracował plan pokojowy dla wyspy, kt. przewidywał redukcję 30tys. armii tureckiej oraz utw. państw związkowego. Prezydent Tureckiej Rep. Cypru Pn. R.Denktasz nie zgodził się na tę propozycję.

· Klęską ONZ zakończyła się operacja „Przywrucić nadzieję” w Somali. W XII 1992 lądowały w Somalii siły ameryk. Miały one chronić dostawy żywności i zaprowadzić spokój między zwalczającymi się klanami. W 1993 ONZ przejęła całkowitą kontrolę nad operacją. W 1994 wojska ONZ wycofały się z konfliktu i podjęto decyzję o rozwiązaniu OJA (Org. Jedności Afrykańskiej powst. w 1958, a działającej od 1963).

· ONZ odniosła sukces w rozwiązaniu konfliktu w Kambodży. W 1991 zawarto porozumienie o pokoju między walczącymi ze sobą stanami w Kambodży. Rozejm mieli nadzorować obserwatorzy i siły pokojowe ONZ. W 1993 odbyły się wolne wybory, głową państwa został książę N. Sihanouk, a do Kamb. wróciło ok. 500tys. uchodźców.

· prowadzono również operacje np. na Wzgórzach Golan, w Libanie, operacja „Pustynna Burza” w czasie wojny w Zatoce Perskiej.

Organizacje wyspecjalizowane ONZ



Są to powszechne organizacje międzynarodowe, kt. powst. w różnych okresach historycznech, związane z ONZ specjalnymi układami, określającymi zasady współdziałania z organizacją. Większość z nich współpracuje z ONZ za pośrednictwem Rady Społeczno- Gosp. Należą do nich:

· Międzynar. Org. Pracy- ILO -podejmowanie działań zmierzających do poprawienia warunków pracy i systemów zabezpieczeń społ.

· Org. ds. Wyżywienia i Rolnictwa- FAO - zał. w 1945 z siedzibą w Rzymie. Od 1946 przejęła funkcje Międzynar. (……………) Rolnictwa , istniejącego od 1905, a działającego przy L.Nar. Org. koordynuje politykę poszcz. państw w dziedzinie rolnictwa, leśnictwa, rybołustwa i wyżywienia. Pol. jest czł. od 1945 z przerwą w latach 1959-57

· Org. ds. Oświaty, Nauki i Kultury- UNESCO - powst. w 1945 dla popierania współpracy oświatowej, naukowej, kult. między narodami. Jej siedzią jest Paryż. Służy pomocą państwom członkowskim przy wykrywaniu i wykorzystaniu bogactw naturalnych. Podejmuje akcje w zakresie ochrony i ratownia zabytków. Pol. jest członkiem od 1945.

· Światowa Org. Zdrowia- WHO - utw. w 1945, ale działa od 1949. Koordynuje metody leczniczo - zapobiegawcze i badania naukowe, udziela pomocy w walce z epidemiami. W 1997 wyd. Oświadczenie, w kt. uważa, że klonowanie ludzi jest niedopuszczalne i sprzeczne z moralnością człowieka. Pol. należy do pierwszych sygnotariuszy konwencji. Siedzibą org. jest Genewa.

· Międzynar. Fundusz Walutowy- IMF - powst w 1944. Został powołany z inicjatywy USA na podstawie umów z Bretton Woods zawartych w 1944. Działać zaczął w 1947. Nosi nazwę funduszu, ponieważ posiada zasób walut. Każdy kraj członkowski jest zobowiązany do wniesienia pewnej sumy we własnej walucie. Udziela on pomocy krajom członkowskim w uzyskaniu stabilizacji walut i finansowaniu deficytu płatniczego. Popiera międzynar. współpracę w dziedzinie polityki walutowej. Siedzibą jest Waszyngton. Pol. również należy do funduszu.

· Org. Międzynar. Lotnictwa Cywilnego- - utw. w 1944 na podstawie konwencji Chicagowskiej, działa od 1947 z siedzibą w Monteralu. Jej celem jest rozwijanie zasad techniki międzynar. żeglugi powietrznej.

· Powszechny Zw. Pocztowy- UPU - siedziba w Bernie. Reg. zasady przyjmowania, przesyłania i odbioru korespondencji pocztowej

· Międynar. Zw. Telekomunikacyjny- ITU - zał. w 1932 w Madrycie, (zastąpił Międzynar. Zw. telegraficzny utw w 1865. Pol była czł. od 1921). Od 1947 jest org. wyspecjalizowaną ONZ z siedzibą w Genewie. Jej celem jest opracowywanie międzynar. łączności telegraficznej, telefonicznej i radiowej, ustalanie taryf telekom. i zakresu fal radiowych przydzielonych poszczególnym państwom

· Światowa Org. Meteorologiczna- WMO - utw. w 1947, działa od 1951. Siedzibą jest Genewa. Koordynuje prace w dziedzinie meteorologii i popiera międzynar. wymianę informacji. Pol. jest czł. od 1947.

· Ukł. Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu- GATT - powst. w 1947 jako instytucja służąca liberyzacji (stopniowemu znoszeniu ograniczeń) w międzynar. wym handlowej i obniżenia taryf celnych. Siedziba - Genewa.





· Międzynar. Agencja Energii Atomowej- IAEA - zał. w 1957 w Wiedniu. Org. jest bezpośrednio powiązana ze Zgrom.Og. i R.Bezpiecz. Popiera prace naukowo - badawcze w dziedzinie energii atomowej oraz praktycznego jej wykorzystania dla celów pokojowych.

· Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom- UNICEF - powst . z inicjatywy Polski w 1946

· Międzynar. Bank Odbudowy i Rozwoju- IBRD - powołany w 1945 na mocy umów z Bretton Woods z siedzibą w Waszygtonie w celu udzielenia dlugoterminowych pożyczek państwom członkowskim.

· Światowa Org. Własności Intelektualnej- WIPO - utw. na podstawie konwencji o ochronie własności intelektualnej podpisanej w 1967. Działa od 1970 z siedzibą w Genewie.

· Program NZ Ochrony Środowiska- UNEP - powst. w 1972. Proponuje międzynar. projekty ochrony mórz i oceanów, globalną srategię eksploatacji zasobów naturalnych, zapobieganie niszczeniu warstwy ozonowej. Program ochrony środowiska dotyczy przenoszenia zanieczuszczeń na duże odległości oraz przeciwdziałaniu transportu odpadów.

· Międzynar Org. Morska- IMCO - utw. w 1948, działa od 1958 w celu rozszerzenia i umocnienia współpracy między rządami dla rozwiązania różnych problemów technicznych związanych z międzynar. żeglugą

· Międzynar. Stowarzyszenie Rozwoju- IDA - powstało w 1960 w celu popierania rozwoju gospodarczego i wzrostu produkcji przemysłowej i rolnej w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo przez udzielanie pożyczek rządom i firmom prywatnym lub org. społ.

· Międzynar. korporacja finansowa- IFC - utw. w 1956 z incjatywy USA w celu udzielania długoterminowych pożyczek na finansowanie inwestycji w przedsiębiorstwach prywatnych różnych krajów. Uzupełnia działanie MBOiR.

· Konferencja ONZ ds. Handlu i Rozwoju- UNCTAD - utw. w 1964 z siedzibą w Genewie, jako stały organ ZO. Prowadzi działalność na rzecz handlu międzynar.

· Org. NZ ds. Rozwoju Przemysłu- UNIDO - działa na rzecz rozwoju przemysłu