Zanieczyszczenie wód naturalnych

Szkło - mówiąc ten wyraz myślimy o najczęściej przezroczystym ciele stałym, z którego zrobione są przedmioty, z którymi spotykamy się na każdym kroku – m.in. szklanki, talerze, żarówki, szyby, ekrany monitorów itp. Zobaczmy jednak, co na temat szkła ma do powiedzenia encyklopedia:
Szkło, bezpostaciowe ciało stałe mające strukturę przechłodzonej cieczy; materiały otrzymywane w wyniku przechłodzenia stopionych surowców tzw. szklarskich (głównie piasek kwarcowy, boraks, skalenie oraz np. związki litowców, wapniowców, ołowiu, cynku, cyrkonu, tytanu, często z dodatkiem substancji barwiących lub odbarwiających i innych); są przezroczyste, kruche, odporne na działanie kwasów (z wyjątkiem fluorowodorowego), źle przewodzą ciepło i elektryczność, dają się formować (np. wydmuchiwanie, wyciąganie, walcowanie); wyroby przemysłu szklanego stosowane w budownictwie, innych gałęziach przemysłu oraz w gospodarstwie domowym.
Szkło jako materiał po raz pierwszy pojawiło się na Środkowym Wschodzie, a wszystkie ważniejsze techniki produkcji szkła, łącznie z najważniejszą – wydmuchiwaniem szkła, wynaleziono w Lewancie . Skróconą (a nawet bardzo) historię szkła można by przedstawić w ten sposób: pięć tysięcy lat temu na Bliskim Wschodzie ktoś rozpalił ognisko na plaży, a później znalazł w piasku błyszczące, przezroczyste kulki przypominające klejnoty. Jak doszło do tego, że te osobliwości, czyli szkło, stały się jednym z najważniejszych materiałów używanych w gospodarstwie domowym i budownictwie XX wieku? Surowcem, z którego wytwarza się szkło, jest krzemionka, najbardziej rozpowszechniony minerał w przyrodzie. Piasek zawiera różne materiały. lecz jego głównym składnikiem jest krzemionka. Jest ona twarda, nierozpuszczalna i nie ulega rozkładowi, jest więc bardziej wytrzymała niż pozostałe minerały. Czysta krzemionka ma tak wysoką temperaturę topnienia, iż zwykły ogień nie zdołałby stopić jej na szkło. Pierwsi szklarze Bliskiego Wschodu musieli zapewne rozpalać ogniska na piasku przesyconym sodą, która obniża temperaturę topnienia krzemionki.

Szkło wykorzystywane jest w różnych gałęziach przemysłu, ale również ma wartości estetyczne np. witraże w kościołach oraz szkło, które zdobione było specjalnie dla króli oraz książąt dworskich oraz wielu innych bogatych osób. Tym zdobieniom poświęcimy teraz trochę miejsca.
Zaczniemy od wspomnianych wyżej witraży kościelnych.
W początkach średniowiecza kościół był najważniejszym patronem szklarstwa i popierał je znacznie bardziej niż większość innych rzemiosł tego czasu. Świadczą o tym bogate zbiory wyrobów ze szkła oraz obszerna dokumentacja architektoniczna zdobnictwa kościołów, które w europejskich krajach basenu Morza Śródziemnego, występowało głównie w postaci mozaiki szklanej, a w północnej Europie w postaci szkła okiennego. Małe kostki szklane, z których układano mozaikę, to bardzo urozmaicony wyrób szklarski. Na początku naszej epoki wyrabiano je w zdumiewająco szerokim zakresie barw, co umożliwiało stworzenie złudzenia trójwymiarowych postaci i ozdób na płaskiej powierzchni. Barwne szkło na mozaiki było produkowane w postaci pełnych kostek, które barwnego mozaikarze cięli na płytki o pożądanym kształcie i wielkości. Kostki były łatwe do transportowania i mogły być wyrabiane w pewnej ograniczonej liczbie ośrodków produkcyjnych. Pewną ilość mozaiki szklanej przywieziono do krajów basenu Morza Śródziemnego prawdopodobnie ze Środkowego Wschodu, gdzie produkcja szkła barwnego miała długą tradycję.
W okresie supremacji kościoła jako opiekuna szklarzy, szklane naczynia nie były stosowane do obrządku liturgicznego. W IX wieku synody kościoła francuskiego wręcz zakazywały stosowania na ołtarzach naczyń wykonanych ze szkła, uważając je najwyraźniej za nazbyt kruche, a zatem nie nadające się na naczynia liturgiczna. W średniowieczu istniała już znacznie rozwinięta produkcja prostych użytkowych naczyń stosowanych w kościołach: lamp oliwnych oraz kropielnic, do dzisiaj jednak zachowały się tylko bardzo nieliczne egzemplarze. Przetrwały natomiast liczne egzemplarze z wieków XVII i XVIII i na ich podstawie można sobie wyrobić pojęcie o zasadniczych kształtach tych naczyń w owych czasach. Bardziej wypracowane szklane naczynia powstały w wiekach XVI i XVII – zamawiało je religijne społeczeństwo Hiszpanii; na naczyniach tych umieszczano wymalowane insygnia. Jedną z szeroko stosowanych form kościelnych naczyń był cylindryczny kielich na nóżce i z krzyżem na wieczku. Należy przypuszczać, że takie naczynie było stosowane również jako relikwiarz. Najwcześniejsze z zachowanych egzemplarzy pochodzą z Wenecji; niektóre z nich mają zdobienia emaliowane, co wskazywałoby na okres renesansu. Podobne naczynia były używane w północnej Europie, ale znacznie później.


Istniały dwie główne kategorie hut szklarskich: huty w lesie i huty w miastach, pracujące w zupełnie odmiennych warunkach socjalnych i ekonomicznych.
Wytwórca szkła, jeśli wybrał właściwą lokalizację, mógł znaleźć w lesie wszystko, co było mu potrzebne do wykonywania swojej pracy: piasek, drzewa i paprocie, które spalał w celu uzyskania potrzebnych mu soli, drewno do pieca szklarskiego oraz glinę na donice. Rwące strumienie dostarczały wodę młynom, w których mógł rozcierać i mleć materiały, żeglowne rzeki umożliwiały połączenie ze światem. Kiedy transport stał się łatwiejszy, wytwórca szkła mógł zdobywać potrzebne mu materiały z dalszych źródeł.
W krajach śródziemnomorskich, tak jak w krajach północnej Europy, leśna produkcja szkła ma niewątpliwie nieprzerwaną tradycję od czasów rzymskich, chociaż udokumentować można ją dopiero od późnego średniowiecza. Wiadomo na przykład, że już w XIII wieku wytwarzano szkło na toskańskich wzgórzach, liczni hutnicy wytapiali szkło u podnóży Alp i na równinach w okolicach Padwy. Szklarze pracujący w odległych obszarów leśnych Toskanii (Włochy) i Cuency (Hiszpania) zaspokajali jedynie potrzeby miejscowej ludności, podczas gdy szklarze z lasów nadmorskich mogli łatwo sprzedawać swoje wyroby do dalszych regionów kraju.
Producent szkła pracujący w mieście musiał otrzymywać surowce i paliwo na opał z zewnątrz. Kiedy w XIII wieku zapasy drewna w okolicy Wenecji zostały wyczerpane, hutnicy szklarscy musieli zażarcie walczyć o drewno z innymi jego użytkownikami. Hutnik szklarski osiedlający się w roku 1347 na Majorce w Palma de Mallorca musiał złożyć władzom przyrzeczenie, że będzie zaopatrywał się w paliwo w odległej o ponad 250 kilometrów Hiszpanii, zabezpieczając w ten sposób przed wyczerpaniem i tak już uszczuplone zapasy drzewa na wyspie. Wytwarzanie szkła w mieście miało jednak także swoje korzystne strony. W mieście szklarz pracował w pobliżu odbiorców. Warunki miejskie zapewniały mu także łatwy dostęp do funduszy pożyczkowych, wymianę zagraniczną, regularne kontakty drogą morską i lądową z agentami przebywającymi i wyjeżdżającymi za granicę.
Dowiedzieliśmy się, że wytwórczość szkła miała bardzo długą tradycję w miastach basenu Morza Śródziemnego i że w renesansie hutnik szklarski uważany był za niezbędnego rzemieślnika w społeczności. W tym czasie hutnicy szklarscy z miast położonych nad wybrzeżem Morza Śródziemnego, podobnie jak i hutnicy z innych stron, zajmowali się przede wszystkim produkcją prostych kielichów i naczyń codziennego użytku. Nawet w zupełnie małych hutach szkła w tych okolicach wytwarzano również pewne ilości płaskiego szkła okiennego, jakkolwiek szkło okienne nie odgrywało w ogólnej produkcji tak ważnej roli na południu jak na północy.
Udokumentowane dowody istnienia wytwórczości szkła w Wenecji pochodzą z końca X wieku. Ponieważ jednak w tym regionie dużo jest pozostałości szkła rzymskiego, można również przypuszczać, że produkcja szkła była tutaj prowadzona nieprzerwanie od czasów Imperium Rzymskiego.
W roku 1268 szklarze Wenecji mieli już własne cechy, ponieważ w tym właśnie roku brali udział w procesjach wraz z przedstawicielami innych rzemiosł. Zachowały się pierwsze spisane przepisy cechu szklarzy z tego okresu. Capitolare z roku 1271 są umową pomiędzy rzemiosłem szklarskim, reprezentowanym przez hutników wybieranych przez członków cechu szklarskiego, i urzędnikami republiki nadzorującymi rzemiosła:
 Żadna z hut nie może mieć więcej niż trzy bocche w piecu szklarskim;
 Piece mają być opalane wierzbą albo olchą;
 Rok pracy ma być ograniczony do siedmiu miesięcy – od stycznia do sierpnia – reszta roku jest przeznaczona na robienie rachunków, reperację narzędzi i instalacji itp.;
 Dozór w hucie ma być utrzymywany przez dwadzieścia cztery godziny: dozorcy mają pilnować huty od północy do świtu i od wieczora do północy.
Jedną ze znamiennych cech produkcji szkła w XIX wieku była wzrastająca rola Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Amerykanie z odbiorców i naśladowców europejskich pomysłów stają się ich dawcami.
Amerykańskiej wynalazczości i bezpośredniemu stosunkowi do praktycznych problemów zawdzięczamy technologię prasowanego szkła, mechaniczną produkcję butelek i ciągnienie szkła płaskiego. W USA stosowano powszechnie ozdoby rysunkowe: jedne przedstawiały niezwykłe wydarzenia, inne miały charakter propagandy politycznej lub wyrażały uczucia polityczne. Zawdzięczamy im również doprowadzenie do perfekcji szlifowania w stylu diamentowym.
Literatura:
 Ada Polak „Szkło i jego historia” Warszawa 1981 rok PWN
 Encyklopedia Popularna PWN Warszawa 1998 rok