Zanieczyszczenie środowiska województwa śląskiego

1. WSTĘP

Region śląski jest obszarem o silnie zdegradowanym środowisku przyrodniczym, do czego przyczyniła się przede wszystkim intensywna eksploatacja i przeróbka bogactw naturalnych, rozwój przemysłu i transport oraz urbanizacja. Niekorzystne zmiany w środowisku przyrodniczym dotyczą wszystkich jego elementów i wyrażone są przez przeobrażenia rzeźby, zanieczyszczenie atmosfery, zmiany stosunków wodnych, degradację gleb i szaty roślinnej oraz obniżenie zdrowotności mieszkańców. Degradacja środowiska jest największa w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym i Rybnickim Okręgu Węglowym, na pozostałym obszarze, w północnej i południowej części województwa, stan środowiska przyrodniczego jest zadowalający.

2. ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA.

„Zanieczyszczenia powietrza” to „wprowadzanie do atmosfery substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilościach, które mogą ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, glebę, wodę lub spowodować inne szkody w środowisku.”1) Wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych dotyczy ilości zanieczyszczeń doprowadzanych do atmosfery w ciągu roku. Do atmosfery emitowane są takie pyły jak: ze spalania paliw, cementowo-wapienne, materiałów ogniotrwałych, krzemowych, nawozów sztucznych, węglowych, sadzy i innych. Dane o emisji gazów dotyczą: dwutlenek siarki, dwutlenek węgla, tlenek węgla, tlenek azotu, węglowodorów.
W latach 1995-2000 systematycznie malała emisja zanieczyszczeń do atmosfery i tak: pyłów obniżyła się o 56%, dwutlenku siarki o 50%, tlenków azotu o 44%, tlenku węgla o 22%.(tab1.)

Tab.1.Emisja zanieczyszczeń powietrza w województwie śląskim w tyś. ton
1995 1999 2000 2001 2002
Pyłowe 86,8 42,8 38,5 32,8 30,5
Gazowe 27032 33951 34388 34094 37737



Źródło: Rocznik statystyczny woj. śląskiego 2001

Pomimo utrzymującej się tendencji zmniejszania się emisji zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych, woj. śląskie w dalszym ciągu zajmuje czołowe miejsce pod względem emitowanych do atmosfery pyłów i gazów.(wykres 1 i 2). W 2000 roku emisja pyłów z zakładów zlokalizowanych na terenie województwa stanowiła 21% emisji krajowej, natomiast gazów 29%. Zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości powietrza koncentrowały się w 9 miastach.


1) źródło: Stan ochrony środowiska w woj.śląskim 2001.Analizy statystyczne
Były to: Bytom, Gliwice, Ruda Śląska, Bielsko-Biała, Dąbrowa Górnicza, Rybnik, Zabrze. W 2000 roku emisja zanieczyszczeń pyłowych koncentrowała się w 6 miastach na prawach powiatu: Dąbrowa Górnicza, Rybnik, Jaworzno, Częstochowa, Katowice, Ruda Śląska, oraz 3 powiatach: rybnickim, będzińskim, mikołowski.


Głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń są jednostki wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, wodę – 62% emisji ogólnej, Pozostałe 31% stanowiły pyły z jednostek przetwórstwa przemysłowego oraz 7% z górnictwa i kopalnictwa.

Na terenie województwa śląskiego znajduje się 19 zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska. Pod tym względem zajmuje pierwsze miejsce w skali kraju. Większość z nich posiada urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych, natomiast zaledwie 13% dysponuje urządzeniami do redukcji zanieczyszczeń gazowych.
Wykaz zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska w woj. śląskim
1. Cementownia „Wiek” S.A. w Ogrodzieńcu
2. „Duo-Stal”Sp.z o.o. w Bytomiu
3. Elektrownia „Jaworzno III” w jaworznie
4. Elektrownia „Łagisza” S.A. w Będzinie
5. Elektrownia „Łaziska” S.A. w Łaziskach Górnych
6. Elektrownia „Rybnik” w Rybniku
7. „Huta Katowice” w Dąbrowie Górniczej
8. „Huta Łaziska” w Łaziskach Górnych
9. Kombinat Koksochemiczny „Zabrze” – Koksownia „Knurów” w Knurowie
10. Kombinat Koksochemiczny „Zabrze” – Koksownia „Makoszowy” w Zabrzu – Makoszowach
11. Nadwiślańska Spółka Węglowa S.A. w Tychach – KWK „Czeczott” w Woli
12. Nadwiślańska Spółka Węglowa S.A. w Tychach – KWK „Piast” w Bieruniu
13. Nadwiślańska Spółka Węglowa S.A. w Tychach – KWK „ Ziemowit” w Lędzinach
14. Rafineria „Czechowice” S.A. w Czechowicach-Dziedzicach
15. Zakłady Chemiczne „Hajduki” S.A. w Chorzowie
16. Zakłady Chemiczne „Organika – Azot” S.A. w Jaworznie
17. Zakłady Chemiczne „Tarnowskie Góry” w likwidacji w
18. Zakłady Koksownicze „Przyjaźń” w Dąbrowie Górniczej
19. Zakłady Metalurgiczne Sp. z o.o. w Bytomiu
Są to zakłady, które w największym stopniu przyczyniają się do zwiększenia zanieczyszczenia powietrza. Poniższa tabela przedstawia liczbę emitowanych zanieczyszczeń do atmosfery w tonach w ciągu roku.(tab.2) Tabela2. Emisja zanieczyszczeń do atmosfery (ton/rok)
Wyszczególnienie 1995 1999 2000
Dwutlenek siarki 304883 199118 152259
Dwutlenek węgla 26395965 33243185 33777867
Metan 228 188315 235273
Pyły 86550 42445 38291
Tlenki azotu 147209 78628 81881
Tlenek węgla 174403 117451 136100
Pozostałe 10301 5219 5164
Tab.2.




Źródło: : Stan ochrony środowiska w woj.śląskim 2001.Analizy statystyczne
Zanieczyszczenia pyłowe i gazowe były emitowane do atmosfery za pośrednictwem 5198 emitorów zlokalizowanych na terenie wyżej wymienionych zakładów. Były to w 94% urządzenia o wysokości do 50 metrów emitujące 26% pyłów i 7% gazów. Emitory o wysokości powyżej 100 metrów emitowały 39% pyłów i 76% gazów.
Zanieczyszczenia powietrza mają różnorakie pochodzenie. Poniższa tabela przedstawia ilość emitowanych zanieczyszczeń przez poszczególne sekcje gospodarki.(tab.3)

Tabela.3 Emisja zanieczyszczeń przez poszczególne sekcje
Wyszczególniene Pyłowe Gazowe
Przetwórstwo przemysłowe 0,3 122,5
Zaopatrywanie i wytwarzanie
energii elekt., gazu, wody
26,5
25335
Budownictwo 0,1 43,8
Działalność usługowa,
komunalna, społeczna
0,0
0,0
Pozostałe sekcje 0,1 1,9


Źródło: : Stan ochrony środowiska w woj.śląskim 2001.Analizy statystyczne

3.ODPADY PRZEMYSŁOWE
Odpady przemysłowe to odpady powstające w wyniku różnorodnych procesów technologicznych. Mimo, że nie są one zdefiniowane w ustawie o odpadach, to ze względu na specyfikę, wydziełono odpady przemysłowe jako odrębną grupę i omówiono sposób postępowania z nimi w województwie.
Bilans odpadów przemysłowych
W 2001 roku według danych Urzędu Statystycznego zostało wytworzonych w Polsce 123,81 mln Mg odpadów przemysłowych, z czego w województwie śląskim 45,87 mln Mg, co stanowi 37,05% ogólnej ilości odpadów wytworzonych w kraju.
Z ogólnej ilości 45,87 mln Mg odpadów wytworzonych w województwie, wykorzystano 41,04 mln Mg odpadów (co stanowi ok. 42% odpadów wykorzystanych w kraju),unieszkodliwiono 4,46 mln Mg odpadów (co stanowi ok.23% odpadów unieszkodliwionych w kraju), z tego 4,09mln Mg odpadów poprzez składowanie (tj. ok. 26% składowanych w kraju) a pozostałe 0,369 mln Mg odpadów
zostało zmagazynowanych.Gospodarkę odpadami przemysłowymi w kraju i województwie śląskim przedstawiono w sposób graficzny na ryc. 1. Sposoby gospodarowania odpadami przemysłowymi w województwie śląskim zilustrowano na rysunku wyżej przedstawionego bilansu odpadów przemy-'
słowych wynika, że w roku 2001 w województwie śląskim odnotowano spadek o ok. 2 % wytworzonych odpadów w stosunku do roku 2000 (z 46,84 min Mg na 45,87min Mg), w kraju również odnotowano niewielki spadek wytworzonych odpadów - ok. 1,5% Według danych US w przestrzennym rozkładzie
wytworzonych odpadów przemysłowych w poszcznych miastach i powiatach województwa śląskiegc
doczne jest znaczne zróżnicowanie, zilustrowane ncinie 3.Miastami, na terenie których wytworzono najwięcej ilości odpadów przemysłowych są: Ruda Śląska, Rybnik, Jastrzębie Zdrój, Katowice, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno. W wymienionych miastach wytworzono 21386,7Mg odpadów przemysłowych co stanowi 47% odpadów wytworzonych w województwie śląskim. Natomiast powiaty, na terenie których wytworzono największe ilości odpadów przemysłowych to: powiat rybnicki, pszczyński, wodzisławski i mikołowski.
Te cztery powiaty wytworzyły 14661,3 tys. Mg odpadów przemysłowych a to stanowi 32% odpadów przemysłowych województwa śląskiego (ryc. 3). Najmniejsze ilości odpadów, poniżej 20 tys. Mg, wykazały jednostki gospodarcze z terenu Żor i Świętochłowic oraz powiatów lublinieckiego, kłobuckiego i częstochowskiego.W 2001 roku, w stosunku roku ubiegłego, największe zmiany w ilości wytworzonych odpadów zaobserwowano w powiecie rybnickim (z 630 tys. Mg w roku 2000 ilość ich spadła do 39 tys. Mg w roku 2001) i cieszyńskim (z 285 tys. Mg w roku 2000 na 166 tys. Mg w roku 2001) w pozostałych jednostkach administracyjnych zmiany w ilości wytworzonych odpadów przemysłowych były niewielkie.



Źródła powstawania odpadów
Ilość odpadów przemysłowych powstających w głów-nych branżach w województwie śląskim w 2001 roku przedstawiono w tabeli 4. W roku 2001 podobnie jak w roku ubiegłym pod względem wytworzonej ilości dominowały odpady wy-tworzone w: • przemyśle górniczo - wydobywczym - 35560,1 tys. Mg, co stanowi 72% ogółu odpadów przemysłowych - z terenu województwa. Kolejne branże wytwarzające duże ilości odpadów to: energetyka - 5645,9 tys. Mg, tj. ok. 7% ogółu od- padów przemysłowych województwa śląskiego; hutnictwo metali i wyrobów z metali - 3752,3 tys. Mg, tj. ok. 5% ogółu odpadów przemysłowych wojewódz-twa śląskiego. Branżami, w których w stosunku do roku poprzednie-go wystąpił znaczny wzrost wytworzonych odpadów są: energetyka (z 4520,2 tys. Mg na 5645,9 tys. Mg); produkcja koksu i rafinacja ropy naftowej (z 31,9 tys. Mg na 62,8 tys. Mg); produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych (z 64,0 tys. Mg na 85,8 tys. Mg); działalność usługowo - komunalna i socjalna (z 19,1 tys. Mg na 53,0 tys. Mg). Natomiast spadek w ilości wytworzonych odpadóv, przemysłowych w 2001 roku w stosunku do roku ubiegłego odnotowano w produkcji drewna (z 19,5 tys. Mg na 10,7 tys. Mg); produkcji art. spożywczych i wyrobów z tytoniu (z 507,2 tys. Mg na 389,0 tys. Mg). Przedstawione poniżej dane bilansowe zaprezento-wane zostały w oparciu o klasyfikację odpadów wg roz-porządzenia Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Na-turalnych i Leśnictwa z dnia 24 grudnia 1997 roku w spra wie klasyfikacji odpadów (Dz. U. Nr 162, poz. 1135). które obowiązywało do końca 2001 r. Jako podstawowe kryterium klasyfikujące przyjęto: źródła powstawania odpadu, stopień uciążliwości i zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz ogólnie pojętego środowiska.


Tabela 4. Odpady przemysłowe wytworzone w wyniku działalności gospodarczej w 2001 roku [w tys. Mg]
Branża (wg Polskiej Klasyfikacji Działalności) Odpady wytworzone (ogółem) Odpady wykorzystane Odpady unieszkodliwione



Razem Składowane na składowiskach
Górnictwo i kopalnictwo 35560,1 31990,5 3540,5 3218,1
Produkcja artykułów spożywczych i wyrobów tytoniowych 389,8 365,0 22,9 22,9
Produkcja wyrobów włókien i odzieży 8,3 6,9 1,2 1,2
Produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór 1,9 0,9 1,0 1,0
Produkcja drewna 10,7 10,2 0,2 0,2
Produkcja papieru i wyrobów z papieru 24,9 22,3 2,6 2,6
Wytwarzanie koksu, produkcja rafinacji ropy naftowej 62,8 17,7 45,1 1,3
Produkcja wyrobów chemicznych 31,1 24,5 6,6 5,1
Produkcja wyrobów gumowych i tworzyw sztucznych 7,6 6,5 1,1 1,1
Produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych 85,8 80,5 0,5 0,5
Produkcja metali i wyrobów z metali 3752,3 3637,3 101,9 95,3
Produkcja maszyn i urządzeń 47,7 46,9 0,8 0,8
Produkcja urządzeń elektrycznych i optycznych 7,6 4,6 3,0 2,8
Produkcja sprzętu transportowego 35,0 30,6 4,4 2,7
Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną 5645,9 4765,7 692,1 685,2
Budownictwo 1,4 1,4 -
Produkcja gdzie indziej nie sklasyfikowana 17,0 8,4 7,6 3,7

Pozostała działalność usługowo-kornunalna i socjalna 53,0 0,7 20,2 20,2

Źródła powstawania odpadów podzielono na 20 grup. Grupy oznaczone numerami od 01 - 19 to odpady przemysłowe, grupa 20 to odpady komunalne.Podstawowe informacje dotyczące grup odpadów prze-mysłowych przedstawiono poniżej.
Grupa 01 - Odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobyciu i wzbogacaniu rud oraz innych surowców mineralnych. W grupie tej wyróżnia się między innymi od-pady: z wydobywania minerałów, odpady z fizycznej i chemicznej przeróbki surowców mineralnych, nie za-wierających rud metali.

[tys. Mg]
wytworzone 36281,3
wykorzystane 32429,5
unieszkodliwione razem 3849,8
w tym:
składowane na składowiskach 3534,3
unieszkodliwione w inny sposób 315,5


Grupa 02 - Odpady z rolnictwa, sadownictwa, hodow-li, rybołówstwa, leśnictwa oraz przetwórstwa żywności. W grupie tej wyróżnia się między innymi odpady: z pro-dukcji podstawowej, z przetwórstwa produktów pocho-dzenia zwierzęcego, roślinnego, z przemysłu cukrowni-czego, mleczarskiego, piekarniczego, produkcji napojów alkoholowych.

[tys. Mg]
wytworzone 371,7
wykorzystane 350,9
unieszkodliwione razem 18,9
w tym:
termicznie unieszkodliwione
kompostowane
składowane na składowiskach 18.9



Grupa 03 - Odpady z przetwórstwa drewna oraz pro-dukcji papieru, tektury, masy celulozowej, płyt i mebli. W grupie tej wyróżnia się między innymi odpady: z pro-dukcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru.

[tys. Mg]
wytworzone 13,4
wykorzystane 10,7
unieszkodliwione razem 2,7
w tym:
składowane na składowiskach 2,6
unieszkodliwione w inny sposób -

Grupa 04 - Odpady z przemysłu skórzanego i teks-tylnego. W grupie tej wyróżnia się między innymi odpady: pogarbarskie, włókna naturalne i sztuczne, barwniki i pig-menty.

[tys. Mg]
wytworzone 6,2
wykorzystane 3,1
unieszkodliwione razem 3,1
w tym:
składowane na składowiskach 3.1

Grupa 05 - Odpady z przeróbki ropy naftowej, oczy-szczania gazu ziemnego oraz wysokotemperaturowej przeróbki węgla. W grupie tej wyróżnia się między inny-mi odpady: ropopochodne szlamy i odpady stałe, zużyte materiały filtracyjne, odpady z odsiarczania ropy nafto-wej, odpady z procesów termicznej przeróbki węgla, od-pady z odzyskiwania (regeneracji) olejów, odpady z pro-dukcji grafitu syntetycznego i elektrod węglowych.

[tys. Mg]
wytworzone 13,7
wykorzystane 8,6
unieszkodliwione razem 5,1
w tym:
termicznie unieszkodliwione 0,1
unieszkodliwione w inny sposób 5,0

Grupa 06 - odpady z produkcji, przygotowania, obro-tu i stosowania związków nieorganicznych. W grupie tej wyróżnia się między innymi odpady: roztwory kwaśne i alkaliczne, sole odpadowe i ich roztwory, odpady zawierające rtęć, siarkę, odpady przemysłu fosforowego, azotowego, z regeneracji katalizatorów.

[tys. Mg]
wytworzone 5,9
wykorzystane 3,6
unieszkodliwione razem 2,3
w tym:
termicznie unieszkodliwione 1,0
składowane na składowiskach 1,3
unieszkodliwione w inny sposób

Grupa 07 - Odpady z przemysłu syntezy organicznej. W grupie tej wyróżnia się między innymi odpady: z pro-dukcji, przygotowania, obrotu i stosowania tworzyw sztucznych, kauczuków, włókien sztucznych barwników, pigmentów, środków ochrony roślin, farmaceutyków, de-tergentów, kosmetyków.

[tys. Mg]
wytworzone 19,6
wykorzystane 18,6
unieszkodliwione razem 1,0
w tym:
składowane na składowiskach 0,8
unieszkodliwione w inny sposób 0,2

Grupa 08 - Odpady z produkcji, przygotowania, obro-tu i stosowania powłok ochronnych (farb, lakierów, ema-lii ceramicznych) kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich. W grupie tej wyróżnia się między innymi odpady: szlamy i zawiesiny zawierające emalie ceramiczne, rozpuszczal-niki chlorowco-organiczne, kity i masy szpachlowe.


[tys. Mg]
wytworzone 2,5
wykorzystane 0,3
unieszkodliwione razem 2,2
w tym:
termicznie unieszkodliwione 1,0
składowane na składowiskach 0,3
unieszkodliwione w inny sposób 0,9

Grupa 10 - Odpady nieorganiczne z procesów ter-micznych. W grupie tej wyróżnia się między innymi od-pady: z elektrowni i innych zakładów energetycznego spalania paliw (za wyjątkiem grupy 19), z hutnictwa że-laza i stali, z hutnictwa aluminium, z hutnictwa ołowiu i cynku, z hutnictwa pozostałych metali nieżelaznych i z odlewnictwa żelaza oraz metali nieżelaznych, odpa-dy z hutnictwa szkła, z produkcji wyrobów ceramiki bu-dowlanej, szlachetnej i ogniotrwałej.

[tys. Mg]
wytworzone 7733,7
wykorzystane 7379,0
unieszkodliwione razem 354,7
w tym:
składowane na składowiskach 354,7
unieszkodliwione w inny sposób -



Grupa 11 - Odpady nieorganiczne z przygotowania powierzchni i powlekania metali oraz z procesów hydro-metalurgii metali nieżelaznych. W grupie tej wyróżnia się między innymi odpady: szlamy z obróbki i powlekania metali (tj. procesów galwanicznych, procesów cynkowa-nia, wytrawiania, fosforanowania oraz alkalicznego odtłuszczania), szlamy z hydrometalurgii cynku.

[tys. Mg]
wytworzone 22,8
wykorzystane 18,7
unieszkodliwione razem 4,1
w tym: r
składowane na składowiskach 0,5
unieszkodliwione w inny sposób 3,6

Grupa 12 - Odpady z kształtowania i powierzchnio-wej obróbki metali i tworzyw sztucznych. W grupie tej wyróżnia się między innymi odpady: z kształtowania (włatcznie z kuciem, spawaniem, wytłaczaniem, tocze-niem, cięciem, piłowaniem) oraz odpady z mechanicznej obróbki powierzchni (oczyszczania pneumatyczneg szlifowania, gładzenia i polerowania).

[tys. Mg]
wytworzone 306,3
wykorzystane 303,8
unieszkodliwione razem 2,5
w tym:
termicznie unieszkodliwione 0,7
składowane na składowiskach 0,1
unieszkodliwione w inny sposób 1,7

Grupa 13 - Oleje odpadowe (z wyłączeniem olejćn jadalnych oraz grup 05 i 12). W grupie tej wyróżnia się między innymi odpady: zawierające PCB, oleje hydrauliczne, płyny hamulcowe, oleje smarowe, zęzowe.

wytworzone 3,2
wykorzystane 3,0
unieszkodliwione razem 0,2
w tym:
składowane na składowiskach -
unieszkodliwione w inny sposób 0,2


Grupa 15 - Odpady opakowań, sorbentów, tkanin, rm teriałów filtracyjnych i ochronnych nie ujęte w innych gru pach. W grupie tej wyróżnia się między innymi odpady opakowaniowe z tworzyw sztucznych, papieru, szkła metalu, zużyte sorbenty, materiały filtracyjne, czyściwc i odzież ochronna.

[tys. Mg]
wytworzone 13,5
wykorzystane 11,2
unieszkodliwione razem 2,3
w tym:
termicznie unieszkodliwione 0,6
składowane na składowiskach 1,7
unieszkodliwione w inny sposób


Grupa 16 - Odpady różne, nie ujęte w innych gri pach. W grupie tej wyróżnia się między innymi odpad;, wyeksploatowane pojazdy i ich części, zużyte urządzę nia i ich elementy, chemikalia i gazy w pojemnikach, ba terie i akumulatory, materiały wybuchowe.


[tys. Mg]
wytworzone 89,6
wykorzystane 58,2
unieszkodliwione razem 31,4
w tym:
kompostowane
składowane na składowiskach 27,3
unieszkodliwione w inny sposób 4,1

Grupa 17 - Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz drogowych. W grupie tej wyróżnia się między innymi odpady: materiałów i ele-mentów budowlanych oraz drogowych, odpady drewna, szklą i tworzyw sztucznych, asfaltów, smót i produktów smołowych, złomy metaliczne oraz stopów metali, gle-ba, grunt z wykopów oraz z pogłębiania rzek i zbiorni-ków wodnych, materiały izolacyjne, wymieszany gruz i materiały z rozbiórki.
[tys. Mg]
wytworzone 424,1
wykorzystane 385,4
unieszkodliwione razem 38,7
w tym:
termicznie unieszkodliwione 0,6
składowane na składowiskach 31,5
unieszkodliwione w inny sposób 6,6

Grupa 19 - Odpady z urządzeń do likwidacji i neutra-lizacji odpadów oraz oczyszczania ścieków i gospodarki wodnej. W grupie tej wyróżnia się między innymi odpady ze spalania i termicznego rozkładu, odpady z fizykochemicznej przeróbki odpadów przemysłowych, odpady z oczyszczalni ścieków, odpady z uzdatniania wody pit-nej i przemysłowej.

[tys. Mg]
wytworzone 566,7
wykorzystane 418,3
unieszkodliwione razem 148,4
w tym:
termicznie unieszkodliwione 5,1
kompostowane 2,8
składowane na składowiskach 103,3
unieszkodliwione w inny sposób 37,2


W 2001 roku podobnie jak w roku ubiegłym najwięcej odpadów powstało w grupie 01 (36281,2 tys. Mg) i 10 (7733,7 tys. Mg). Najmniej odpadów powstało w grupach: 13-3,2 tys. Mg, 08 - 2,5 tys. Mg, 06 - 5,9 tys. Mg, 04 - 6,2 tys. Mg. Pod względem ilości wytworzonych odpadów domino-wały następujące rodzaje odpadów:
*odpady przeróbcze ze wzbogacania węgla - 32090,6 tys. Mg (spadek o ok. 0,5% w odniesieniu do ilości
odpadów wytworzonych w roku 2000),
*żużle i popioły z elektrowni, elektrociepłowni - 4316,8 tys. Mg (spadek o ok. 5% w odniesieniu do ilości od-padów wytworzonych w 2000 roku),
*odpady z hutnictwa żelaza i stali - 3002,6 tys. Mg (spadek o ok. 10% w odniesieniu do ilości odpadów
wytworzonych w 2000 roku),
*odpady z hutnictwa cynku - 150,0 tys. Mg (wzrost o 14 % w odniesieniu do 2000 roku),
*odpady żelaza i jego stopów - 262,7 tys. Mg (spadek o 4% w odniesieniu do 2000 roku),
*odpady z uzdatniania wody pitnej i przemysłowej -328,0 tys. Mg (wzrost o 22% w odniesieniu do 2000
roku),
*odpady z przemysłu cukrowniczego - 167,0 tys. Mg (spadek o 43 % w odniesieniu do 2000 roku),
*odpady z hutnictwa szkła - 73,1 tys. Mg (wzrost o ok. 24% w odniesieniu do odpadów wytworzonych w roku 2000).
Jak wynika z wyżej przedstawionych danych statysty-cznych obserwuje się generalnie spadek ilości wytworzo-nych odpadów przemysłowych w rodzajach dominują-cych pod względem ilości wytworzonych w ciągu roku. Wzrost ilości odpadów odnotowano natomiast w grupach w których wytworzono mniejsze ilości odpadów w ciągu roku.

Wykorzystywanie odpadów
W województwie śląskim wykorzystano 41,04 mln Mg odpadów przemysłowych, co stanowi ok. 90% ogólnej ilości wytworzonych odpadów w województwie, w tym na cele przemysłowe 12,40 min Mg (tj. ok. 30 %).
W stosunku do roku ubiegłego nastąpił wzrost wyko-rzystanych odpadów ogółem o ok. 3 %.
Branżami przemysłowymi, w których wykorzystano ponad 90 % odpadów wytworzonych są:
*produkcja maszyn i urządzeń,
*produkcja metali i produktów z metali,
*produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych,
*produkcja artykułów spożywczych,
*górnictwo i kopalnictwo.
W ponad 80 % wykorzystywane są odpady pocho-dzące między innymi z:
*energetyki,
*produkcji sprzętu transportowego,
*przemysłu chemicznego.
Natomiast odpady z pozostałych branż są wyko-rzystywane w ok. 50% i poniżej.
Główne kierunki wykorzystania odpadów:
*żużle hutnicze w budownictwie drogowym,
*pyły i szlamy żelazonośne zawracane ponownie do procesów technologicznych,
*odpady energetyczne w górnictwie między innymi ja-ko komponent podsadzki hydraulicznej oraz w budo-
wnictwie do produkcji kruszyw, cementu, ceramiki bu-dowlanej,
*odpady górnicze wykorzystywane głównie do niwelacji i rekultywacji terenów zdegradowanych (wyrobiskai zapadliska terenu, zwałowiska odpadów), w budo-wnictwie inżynieryjnym, do produkcji materiałów bu-dowlanych (produkcja ceramiki budowlanej i cemen-tu) oraz odzysk surowca (węgla).

Systematycznie zmniejsza się ilość wykorzystywa-nych odpadów górniczych w technologiach górniczych (zatłaczanie odpadów do wyrobisk). Obecnie odpady górnicze wykorzystywane są głównie na powierzchni ja-ko materiał do niwelacji i rekultywacji terenów prze-kształconych oraz w budownictwie drogowym.

Składowanie odpadów
Odpady poprodukcyjne i technologiczne, które nie zo-stały wykorzystane, są deponowane na składowiskach. Składowiska niezależnie od rodzaju składowanych odpa-dów, są obiektami uciążliwymi dla środowiska. Dlatego też, bardzo istotna jest prawidłowa lokalizacja i konstruk-cja, a przede wszystkim zabezpieczenie składowiska przed ujemnym oddziaływaniem odpadów na środowisko.
W roku 2001 w województwie śląskim zeskładowano 4080,4 tys. Mg odpadów, co stanowi ok. 9% wytworzo-nych odpadów, natomiast w roku 2000 zeskładowano 5752,9 tys. Mg odpadów przemysłowych, co stanowiło ok. 13% wytworzonych odpadów.
Odnotowany spadek odpadów skierowanych na skła-dowiska związany jest między innymi z:
*ponownym zastosowaniem odpadów w procesach te-chnologicznych,
coraz szerszym wykorzystaniem żużli hutniczych głównie w drogownictwie,
*wykorzystaniem odpadów nieorganicznych z procesów termicznych w budownictwie drogowym, górnictwie (między innymi do prac podsadzkowych, profilaktyk pożarowej) oraz do produkcji materiałów budowlanych.
*wykorzystaniem odpadów górniczych do niwelacji i rekultywacji terenów zdegradowanych oraz w budownic- twie drogowym.

Udział branż przemysłu w ilości składowanych odpadów wyniósł odpowiednio:
*górnictwo - 3218,1 tys. Mg, co stanowi ok. 79% odpa-dów ogółem składowanych,
*energetyka - 685,2 tys. Mg, co stanowi ok. 16% odpa-dów ogółem składowanych,
*hutnictwo metali i wyrobów z metali - 95,3 tys. Mg co stanowi ok. 2 % odpadów ogółem składowanych,
*pozostałe branże przemysłu zeskładowały w sumie ok. 3% wszystkich składowanych odpadów.

Jak wynika z wyżej przedstawionego bilansu naj-większą ilość odpadów składowanych stanowią odpady górnicze (skała płonna i odpady z przeróbki mechanicz-nej węgla).
W górnictwie zmniejszyły się ilości odpadów podle-gających składowaniu (o ok. 45% w porównaniu do roku ubiegłego). Odnotowany spadek ilości odpadów składo-wanych jest związany ze zwiększoną ilością odpadów zakwalifikowanych jako wykorzystane do prac na po-wierzchni ziemi.
Z roku na rok obserwuje się spadek ilości odpadów podlegających składowaniu. Związane to jest przede wszystkim z wykorzystaniem odpadów we własnych pro-cesach technologicznych oraz przekazywaniem odpa-dów do wykorzystania odbiorcom zewnętrznym.
Według danych Urzędu Statystycznego w wojewódz-twie śląskim na koniec roku 2001 nagromadzono 781810,4 tys. Mg odpadów przemysłowych co stanowi ok. 40% odpadów nagromadzonych w kraju.

Na terenie województwa zlokalizowanych jest 61 składowisk odpadów niebezpiecznych, w tym 17 czynnych. Największe zagrożenia dla środowiska stwarzają nieczynne składowiska Zakładów Chemicznych "Tarnowskie Góry", gdzie zgromadzono około 1335 tys. m3 odpadów poprodukcyjnych. Składowiska te zlokalizowane są nad zbiornikiem wód podziemnych będącym źródłem wody pitnej dla około jednej trzeciej Aglomeracji Górnośląskiej.
Wśród toksycznych metali ciężkich zawartych w odpadach szczególny problem ekologiczny stanowi łatwo wymywalny bor, który z odpadów składowych przedostaje się do zbiornika wód podziemnych. W niektórych studniach głębinowych w okolicach Tarnowskich Gór pojawił się bor w ilościach zagrażających zdrowiu i zostały one wyłączone z eksploatacji.
Od 1999 roku obserwuje się spadek ilości odpadów wytwarzanych w przemyśle wydobywczym z równoczesną poprawą gospodarki odpadami, tj. spadek ilości składowanych odpadów oraz wzrost wykorzystania odpadów nagromadzonych.
Na terenie województwa większość składowisk odpadów przemysłowych (około 60%) jest nadpoziomowa (np. zwałowiska odpadów pogórniczych, hałdy odpadów pohutnicznych). Odpady nagromadzone na składowiskach, które nie posiadają właściwego zabezpieczenia powodują zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych, skażenie gleby oraz zanieczyszczenie powietrza.
Odpady komunalne powstają w wyniku działalności bytowej człowieka oraz utrzymania czystości i porządku w miejscach publicznych. Ich ilość na terenie województwa szacowana jest na ponad 35 mln ton.
Podstawową metodą ich unieszkodliwiania jest składowanie. W 1998 roku na terenie województwa czynnych było około 50 składowisk odpadów komunalnych.
Nowoczesna gospodarka odpadami powinna być ukierunkowana na maksymalny rozwój recyklingu, co jest zgodne zarówno z polskimi regulacjami prawnymi, jak i dyrektywami Unii Europejskiej.
W Województwie Śląskim zaledwie 2,2 % odpadów objętych jest kompostowaniem. Aktualnie funkcjonują trzy kompostownie: w Katowicach, Żywcu i Zabrzu. W ostatnich latach obserwuje się narastający problem odpadów niebezpiecznych w odpadach komunalnych. Odpady te stanowią poważne zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzi.
Wielkość oczyszczanych systematycznie ścieków przemysłowych i komunalnych wzrasta ze względu na powstawanie nowych oczyszczalni. W Województwie Śląskim działa 379 oczyszczalni ścieków (w tym 235 przemysłowych i 144 komunalne), z których 260 to obiekty oczyszczające chemicznie, biologicznie i z podwyższonym usuwaniem biogenów. Taka ilość oczyszczalni stawia województwo powyżej średniej krajowej.


4. OPADY PRZEMYSŁOWE
Zanieczyszczenia pyłowe i gazowe emitowane do powietrza atmosferycznego podlegają zmianom fizycznym i chemicznym, zwłaszcza łączą się z parą wodną nasycającą atmosferę. Zanieczyszczenia pyłowe są jądrami kondensacji pary wodnej. Zanieczyszczenia gazowe zwłaszcza tlenki siarki, węgla i azotu wchodzą w reakcje z parą wodną dając kwasy: siarkowy, azotowy i węglowy. Poniższy schemat przedstawia klasyfikację opadów kwaśnych.(schemat1.)


Od ilości tych kwasów zależy odczyn opadów. W warunkach wysokiego zanieczyszczenia kwasowość wód opadowych może obniżyć się bardzo i osiągnąć pH=1.Kwasowość wód opadowych jest brana za miernik zanieczyszczenia atmosfery. Schemat poniżej przedstawia skale kwasowości pH.(schemat2.)



Opady przemysłowe to przede wszystkim opad z zawartością pyłów. Dzięki unowocześnianiu urządzeń poprzez montowanie neutralizatorów poziom pyłów wyrzucanych do atmosfery spadł bardzo gwałtownie. Poniższa tabela przedstawia średni opad pyłu w wybranych gminach w roku 1990 i 1998. Wartości podane są w g/m2/rok.. (Tabela 4)

Tabela5. Średni opad pyłu w wybranych gminach
Gmina 1990 1998
Bytom 192 70,3
Chorzów 208 73,6
Dąbrowa Górnicza 108 55,9
Gliwice 85 48,2
Piekary Śląskie 162 64,0
Siemianowice Śląskie 229 59,8
Tarnowskie Góry 82 50,2
Zabrze 106 55,0
Źródło: „Goniec Górnośląski”

Analizując tabele 5. zauważyć można, że największy spadek opadu pyłu do atmosfery wciągu 8 lat nastąpił w Siemianowicach Śląskich. Spadek ten wynosił 169,2 g/m2/rok. Spowodowane to było m.in. zamknięciem wielu emitorów zanieczyszczeń, a także wprowadzaniem ograniczników na czynne emitory. Jednak nie tylko Siemianowice zanotowały tak wielki spadek emisji pyłu do atmosfery. Również Chorzów, Piekary Śląskie i Świętochłowice odnotowały znacznie niższy średni opad pyłu, co przedstawia poniższy wykres.(wykres 3)


Kwaśne opady przyczyniają się do zakwaszenia gleby i wód powierzchniowych; wywierają szkodliwy wpływ na szatę roślinną , w tym również na lasy będące jej ważnym składnikiem. Oddziaływanie to ma charakter bezpośredni , gdy uszkadzane są nadziemne części roślin (igły, liście) , lub pośredni , gdy szkody w lasach powstają w wyniku zanieczyszczenia gleby .

5.ŚCIEKI PRZEMYSŁOWE
W Województwie Śląskim jakość wód jest zła, jedynie niewielka ich część nadaje się do gospodarczego wykorzystania. Na jakość wód powierzchniowych oprócz zanieczyszczeń powietrza ma również wpływ niewłaściwe składowanie odpadów, odprowadzanie ścieków komunalnych i przemysłowych do zbiorników i cieków wodnych.
Ścieki przemysłowe oczyszczane są w 235 oczyszczalniach, w tym 115 mechanicznych, 40 chemicznych, 78 biologicznych i w 2 oczyszczalniach z podwyższonym usuwaniem biogenów (Rocznik Statystyczny woj. śląskiego, 2000). Stopień oczyszczenia ścieków przemysłowych przedstawiono w tabeli nr.5


Ścieki wymagające oczyszczenia
256,5 hm3 (100%) Ścieki oczyszczone228,2 hm3 (89%) Mechanicznie195,8 hm3 (86%)
Chemicznie 18,7 hm3 (8%)
Biologicznie 13,5 hm3 (6%)
Z podwyższonym usuwaniem biogenu 0 hm3 (0%)
Ścieki nie oczyszczone65,7 hm3 (11%)

Tab.5. Stopień oczyszczenia ścieków przemysłowych w 1999 r. (dane: Rocznik Statystyczny woj. śląskiego, wyd. 2000

Największe zagrożenia ekologiczne w Województwie Śląskim dotyczą wód powierzchniowych. Najbardziej zanieczyszczone są rzeki obszaru Aglomeracji Górnośląskiej, gdzie występuje wiele problemów z gospodarowaniem i zachowaniem lokalnych zasobów wodnych. Zniekształcenie stosunków wodnych na tym obszarze jest m.in. wynikiem przeobrażenia powierzchni terenu i koryt rzecznych, przerzutów wody między zlewniami oraz odprowadzaniem do wód płynących znacznej ilości ścieków przemysłowych i komunalnych (Województwo Śląskie zajmuje pierwsze miejsce w kraju pod względem ilości wytwarzanych ścieków przemysłowych i komunalnych) oraz wód kopalnianych.
Zaniedbania dotyczące utrzymania stosunków wodnych w glebie powodują okresowe przesuszania gleb, co powoduje straty w planowaniu płodów rolnych oraz ograniczenia w gospodarce leśnej.
W 1997 roku z obszaru Aglomeracji Górnośląskiej odprowadzono do wód powierzchniowych 327,9 hm3 ścieków przemysłowych i komunalnych, z czego 280 hm3 to ścieki oczyszczone, a 47,9 hm3 nieoczyszczone. Największa ilość ścieków pochodziła z Bytomia, Katowic oraz Sosnowca.
W 1999 roku jakość wód Wisły uległa poprawie.




Tabela. 6. Łączna ocena jakości wód zlewni Wisły i Odry w 1999.
Nazwa zlewni Wymiar Klasyfikacja według wskaźników Klasyfikacja ogólna
fizyko-chemicznych bakteriologicznycha
I II III non I II III non I II III non
Odra Km - 34,5 112,5 891,5 - 128,3 63,4 795,7 - 20,6 33,3 933,5
% - 3,32 10,84 85,84 - 12,99 6,42 80,59 - 2,09 3,37 94,54
Wisła Km 65,5 181,2 208,5 707,1 - - 136,5 573,8 - - 110,9 599,4
% 5,72 15,58 17,92 60,78 - - 19,22 80,78 - - 15,62 84,43
Razem Km 66,5 215,7 321 1598,6 - 128,3 199,9 1369,5 - 20,6 144,2 1532,9
% 3,02 9,8 14,58 72,6 - 7,56 11,77 80,67 - 1,21 8,5 90,29

W roku 1999 na terenie województwa śląskiego badanych było 2 201,8 km rzek, w tym w zlewni Odry 1038,5 km a w zlewni Wisły 1163,3 km.
W klasyfikacji ogólnej 90,29% długości badanych cieków prowadziło wody pozaklasowe, 8,50% wody III klasy czystości a 1,21% wody II klasy czystości. Wód I klasy czystości nie stwierdzono. Jakość wód powierzchniowych w województwie śląskim wg klasyfikacji ogólnej (w 1999 r.) przedstawia rysunek3.9.

Rys. Łączna ocena jakości wód zlewni Wisły i Odry

Najbardziej zanieczyszczonymi rzekami zlewni Odry są: Odra, dopływy Olzy, Psina, Ruda z dopływami, Bierawka, Kłodnica wraz z dopływami oraz dopływ małej Panwi - Stoła. Najmniej zanieczyszczoną rzeką tej zlewni jest Wiercica.
Najbardziej zanieczyszczonymi rzekami zlewni Wisły są: Mała Wisła poniżej zbiornika w Goczałkowicach, Wisła, Pszczynka, Gostynia i Przemsza - z dopływami. Na całej długości prowadzą one wody pozaklasowe wg klasyfikacji ogólnej. Najmniej zanieczyszczonymi rzekami w zlewni Wisły są - partie źródłowe Wisły, w górnym biegu Wapienica, Potok Mitręga, Potok Centuria, Ponikwia, Wielka Puszcza, Pilica poniżej Koniecpola oraz jej dopływy - Żebrówka, Krztynia i Biała.

Mapa. Jakość wód powierzchniowych w województwie śląskim w 1999 roku, wg klasyfikacji ogólnej (wg ŚWIOŚ )

Rewitalizacja Rawy w Katowicach - fot. Mirosław Grzegrzółka

Zanieczyszczenia obszarowe
Oprócz zanieczyszczeń wprowadzanych punktowo do wód powierzchniowych, znaczący ładunek zanieczyszczeń pochodzi ze źródeł obszarowych. Zanieczyszczenia obszarowe stanowią głównie ścieki bytowo-gospodarcze z terenów wiejskich, odprowadzane w sposób niezorganizowany z tak zwanych szczelnych osadników gnilnych (szamb), zanieczyszczenia spłukiwane z obszarów rolnych, leśnych oraz terenów tras komunikacyjnych (drogowych i kolejowych), a także przedostające się do odbiorników z wodami gruntowymi.
Są to głównie zawiesiny, azotany, metale ciężkie i substancje specyficzne emitowane przez samochody. Ładunek zanieczyszczeń wprowadzany przez te źródła zależy od stopnia zurbanizowania, poziomu kultury rolnej i intensywności ruchu komunikacyjnego.

Cechą charakterystyczną Województwa Śląskiego jest dobra dostępność mieszkańców ze zurbanizowanych obszarów do obszarów o walorach turystycznych i rekreacyjnych. Naturalne warunki szczególnie dla krótkiego, rodzinnego wypoczynku stwarza dostęp do zbiorników wodnych i lasów. Na obszarze województwa istnieje kilkadziesiąt naturalnych i sztucznych zbiorników wodnych sprzyjających turystyce, z czego 29 administrowanych jest przez podległą samorządowi województwa jednostkę. Są to zwykle zbiorniki wielofunkcyjne, przy których okoliczni mieszkańcy rozwijają działalność o charakterze handlowym, gastronomicznym i usługowym. Największy potencjał w tym zakresie istnieje na obszarach północnych - szczególnie na terenie Jury Krakowsko - Częstochowskiej. Przy planowanej budowie nowych zbiorników wydaje się celowe uwzględnienie aspektu turystyczno-wypoczynkowego już na etapie planowania i realizacji inwestycji.
W obszarze Bramy Morawskiej znajduje się dział wodny pomiędzy zlewiskami Morza Czarnego i Morza Bałtyckiego. Rzeka Olza będąca dopływem Odry, przepływa w granicach państwa czeskiego, a w dalszej swej części wpływa na teren naszego województwa. Prowadzone badania przepływających wód wskazują na obecność wielu zanieczyszczeń m.in. związków chemicznych, a także zanieczyszczeń bakteryjnych.
Północne tereny województwa, ubogie w wody powierzchniowe, są miejscem występowania zbiorników wód podziemnych, stanowiących obecnie jedyne źródło zaopatrzenia mieszkańców tych terenów w wodę pitną. Tereny te wymagają szczególnej ochrony, ze względu na wysokie parametry jakościowe dostępnych zasobów oraz miejscowe zagrożenie zanieczyszczeniem związkami metali ciężkich i azotanów. Retencja powierzchniowa w tych obszarach, szczególnie budowa zbiorników, umożliwia ciągłe zasilanie infiltracyjne wód podziemnych.
Budowa obiektów małej retencji wodnej nie pozostaje bez wpływu na korzystną zmianę mikroklimatu, rozwój warunków przyrodniczych sprzyjających produkcji rolnej, ze szczególnym uwzględnieniem wysoko specjalistycznej produkcji warzywno-ogrodniczej, a także na rozwój wędkarstwa, sportów wodnych i wypoczynku oraz infrastruktury handlowo-gastronomicznej w obrębie zbiorników wodnych.
Warunkiem uzyskania i utrzymania wysokiej jakości wód powierzchniowych jest budowa systemów gromadzenia i oczyszczania ścieków dopasowanych do przestrzennej struktury zabudowy i układu

6. SPOŁECZNE ASPEKTY OCHRONY ZDROWIA

Obecna sytuacja ekologiczna w regionie śląskim chociaż ulega poprawie, w dalszym ciągu jest najgorsza w skali kraju. Zanieczyszczenia powietrza, ścieki komunalne i przemysłowe, oraz inne aspekty ekologiczne przyczyniają się do wzrostu zachorowań na poszczególne choroby w województwie śląskim.
Sytuacja z roku na rok ulega poprawieniu, jednak pewnych chorób zawodowych nie da się zminimalizować do zera. Poniższe tabele przedstawiają sytuację zachorowań na poszczególne choroby w regionie w latach 1999-2002. (tabela 5 i 6).

Tabela7. Zachorowania w woj. śląskim na 100 tyś. ludności

Wyszczególnienie 1990 2000 2002
Gruźlica 37,8 33,2 31,3
Choroba układu krążenia 1385,5 1527,6 1634,9
Krztusiec 0,6 3,8 3,9
Grypa 7073,1 2709,4 2690,3







Źródło: Stan ochrony środowiska w woj. śląskim .Analizy statystyczne


Tabela 8. Stwierdzone choroby zawodowe na 1000 zatrudnionych
Wyszczególnienie 1999 2000 2002
Ogółem 1,4 1,1 1,0
Pylica płuc 0,2 0,3 0,2
Zapalenia oskrzeli 0,0 0,0 0,0
Alergie 0,0 0,0 0,0
Choroby narządu głosu 0,2 0,1 0,1
Choroby skóry 0,1 0,1 0,0
Nowotwory złośliwe 0,0 0,0 0,0
Uszkodzenia słuchu 0,6 0,4 0,1
Pozostałe 0,3 0,2 0,6

Źródło: Stan ochrony środowiska w woj. śląskim .Analizy statystyczne


Zachorowania, zwłaszcza na grypę spadły, przede wszystkim dzięki szczepionkom, ale przyczyna także leży w ograniczeniu zanieczyszczeń powietrza. Dwutlenek siarki wywołuje u ludzi silne podrażnienie błon śluzowych (kaszel, obrzęk błon śluzowych i skurcze mięśni oskrzelowych); w stężeniu 10–500 µg/m3. Zanieczyszczenia atmosfery po opadnięciu na ziemię oddziałują degradująco na glebę i wody powierzchniowe, powodując skażenie całego łańcucha pokarmowego. Zanieczyszczenia pyłowe stanowią jedno z największych zagrożeń zdrowia na skutek mechanicznego drażnienia błon śluzowych, spojówek i skóry oraz na skutek oddziaływania związków zaadsorbowanych na pyłach. Źródłem utrzymującej się nadal dużej emisji pyłków na terenie województwa śląskiego jest nie zadawalający jeszcze stan urządzeń odpylających pracujących w przemyśle, z których znaczna część eksploatowana jest dłużej niż 10 lat. Na najdrobniejszych cząsteczkach pyłu asocjowana jest większość obecnych w powietrzu wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych i ich pochodnych, których silny, niekorzystny efekt biologiczny na organizmy żywe został udokumentowany w licznych badaniach. Wszechobecną substancją zanieczyszczającą środowisko we współczesnym świecie o intensywnym rozwoju energii jest tlenek węgla. Głównym źródłem tlenku węgla jest niepełne spalanie paliw, szczególnie węgla. Groźba zatruć tym związkiem oraz długofalowe, niekorzystne efekty wdychania powietrza zanieczyszczonego tlenkiem węgla będą istnieć dopóty, dopóki nasza cywilizacja będzie wykorzystywała węgle jako paliwo oraz jako materiał wyjściowy do różnorodnych procesów technologicznych. Tlenek węgla jest szczególnie groźny, gdyż pozbawiony jest zapachu, koloru i smaku, jest przy tym nie drażniący, łatwo miesza się z powietrzem, a jego działanie toksyczne jest wyjątkowo niebezpieczne. Zanieczyszczenia powietrza mogą również powodować zaburzenia reprodukcji oraz alergie
W dużym stopniu zanieczyszczenie powietrza powodują spaliny samochodowe. W Polsce co najmniej 50% pojazdów emituje nadmierną ilość tlenku węgla i charakteryzuje się nadmiernym zadymieniem spalin. Samochody osobowe i motocykle dominują w emisjach: tlenku węgla, węglowodorów i ołowiu nad samochodami dostawczymi, ciężarowymi, ciągnikami i autobusami łącznie W Polsce 25-33% tlenków azotu, 24-43% tlenku węgla, 62-72% węglowodorów, 33% ołowiu emitują do środowiska pojazdy mechaniczne. Zanieczyszczenia motoryzacyjne są groźniejsze niż przemysłowe, gdyż rozprzestrzeniają się w dużych stężeniach na niskich wysokościach w bezpośrednim sąsiedztwie ludzi. Dopiero 150-200 m od ruchliwej drogi można liczyć na zanieczyszczenia zbliżone do dopuszczalny
Innym czynnikiem mającym wpływ na środowisko naturalne jest hałas .Zakłady przemysłowe są źródłami hałasu i wibracji wywołanych pracą maszyn i urządzeń. Według przepisów polskich, dopuszczalny poziom hałasu na terenie chronionym waha się dla pory dziennej w granicach 40-60 dB, a dla pory nocnej 30-50 dB. Na Śląsku granice te są często łamane ze względu na duży ruch samochodowy i kolejowy, a także maszyny pracujące w wielkich przedsiębiorstwach przemysłowych. Wewnątrz hal przemysłowych hałas sięga 80 – 125 dB i w znacznym natężeniu przenosi się na tereny sąsiadujące. W sąsiedztwie zakładów przemysłowych poziomy dźwięku osiągają wartości od 50 dB( mało uciążliwe) do 90 dB (bardzo uciążliwe). Źródłem hałasu jest też hałas kolejowy , lotniczy i drogowy .
Powietrze na Wyżynie Śląskiej jest bardzo zanieczyszczone i konieczna jest jego poprawa. Jednak ochrona środowiska jest rzeczą bardzo drogą i pozwolić na nią mogą sobie tylko bogate kraje, do których Polska jeszcze nie należy. Pod względem gospodarki Wyżyna Śląska jest najlepiej rozwiniętą krainą geograficzną w Polsce, natomiast patrząc na zanieczyszczenia gleby, wody i powietrza należy do obszarów gdzie środowisko jest najbardziej zatruwane i niszczone.

CIEKAWOSTKI !!!
„ Jeżeli mieszkasz w dużym mieście przy bocznej ulicy, to obok Twojego domu przejeżdża w ciągu godziny 3400 pojazdów. Oznacza to, że w ciągu dnia przejeżdża ich 34 000, a w ciągu roku 12 milionów samochodów. Pod Twoim oknem znajduje się wielka fabryka zanieczyszczeń, których nawet nie widzisz gołym okiem. Tempo przyrostu liczby samochodów na świecie znacznie przekracza tempo przyrostu ludności. Samochód jest 28-krotnie bardziej energochłonnym pojazdem niż rower. „ ( www.sciaga-online.pl)
„ Budowa drogi rowerowej jest co najmniej 80-krotnie tańsza niż budowa drogi samochodowej. Corocznie ginie w Polsce w wypadkach drogowych 7 000 osób. Oznacza to, że każdego dnia ginie 19 osób, a rannych jest około 120-130 osób.
Otrzeźwiającym wstrząsem stały się Święta Bożego Narodzenia w 1952 roku w Londynie, kiedy to w okresie świątecznym w ciągu pięciu dni zmarło około 4000 osób ponad normalny w tym czasie poziom śmiertelności (około 1000 zgonów). Bezpośrednią przyczyną było zjawisko kondensacji gęstej mgły na cząsteczkach dymu.
Co roku umiera na świecie 49 milionów ludzi. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 75 procent zgonów następuje przedwcześnie wskutek zatrucia środowiska oraz niewłaściwego trybu życia.
Jedna piąta wszystkich zgonów na raka płuc w miastach jest spowodowana drobinkami zanieczyszczeń pochodzących głównie ze spalin samochodowych. Właśnie te mikroskopijne cząsteczki, odkładając się głęboko w płucach, mogą mieć zabójcze działanie. „ (www.przyroda.abc.pl)

7.ZAKOŃCZENIE
Podsumowując, znacznym stopniem przeobrażenia środowiska przyrodniczego odznacza się przede wszystkim centralna cześć województwa śląskiego. Okres intensywnej presji człowieka na środowisko trwa tu ponad 200 lat i mimo podjętych działań proekologicznych nie jest jeszcze zamknięty. Obszary położone poza centrami przemysłowymi, w powszechnej świadomości o nieskażonym środowisku, także borykają się z różnymi problemami jego dewastacji.
Poważnym problemem są tu dzikie wysypiska śmieci, często w źródłowych odcinkach rzek, wypalanie traw, kłusownictwo, wykopywanie rzadkich roślin na stanowiskach chronionych, a nawet celowe podpalanie lasów. W obszarach wiejskich, rolniczym problemem są ścieki bytowe odprowadzane do rzek oraz zanieczyszczanie wód i gleb poprzez nadmierne stosowanie pestycydów. Przykładem dewastacji środowiska może być zniszczenie szaty naciekowej jaskiń na Wyżynie Częstochowskiej podczas eksploatacji szpatu i przez tzw.pseudoturystów.



8.LITERATURA
 Rocznik statystyczny woj. śląskiego 2001
 Stan ochrony środowiska w woj.śląskim Katowice,2001.Analizy statystyczne
 H.Zimny, „Czym na prawdę oddychamy”
 Dulias R.,Hibszer A.,2004:Województwo Śląskie. Wyd. Kubajak, Kraków
 www.dabrowa.pl
 www. zchtg.top.pl
 www.sciaga-online.pl
 www.przyroda.abc.pl
 www.silesia-region.pl
 www.tnz.most.org.pl