Góry nasze góry,czyli wapienie, granity, marmury

Przemierzając górskie szlaki nikt z nas tak naprawdę nie myśli o tym, jaki wzór chemiczny posiada dana skała. Przecież w góry jeździmy przede wszystkim, aby podziwiać widoki, a fakt, że Śnieżka zbudowana jest z granitu wypiętrzonego w karbonie 300 mln lat temu umyka nam mimowolnie. Na szczęście (???) istnieje taka instytucja oświatowa - zwana szkołą, która czy tego chcemy, czy też nie, ciekawość tę rozbudza.
Zacznę może od ogólnego przybliżenia wymienionych w temacie naturalnie powstałych zbiorów minerałów - skał. Otóż głównym składnikiem wapieni i marmurów jest popularnie zwany kalcyt - węglan wapnia (CaCo3), stąd też nazwa skały wapienne. Różnica między nimi polega na tym, że wapienie są skałami osadowymi, powstałymi na dnie mórz i oceanów, natomiast marmury są jakby ich „wariacją”, czyli przekształconymi pod wpływem temperatury i ciśnienia skałami metamorficznymi. Inaczej sprawa przedstawia się z granitami. Powstały w głębi skorupy ziemskiej przez powolne krzepnięcie magmy. Od tego procesu pochodzi określenie – skały magmowe. Budowę granitów w znacznym stopniu stanowi kwarc (SiO2). Podsumowując, wyróżniamy trzy rodzaje skał: osadowe, metamorficzne oraz magmowe, co ciekawe przedstawiciele wszystkich ww. grup występują w naszym kraju.

Najwięcej wapieni możemy oglądać w Górach Świętokrzyskich i na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Właśnie te kamienie tzw. jurajskie (od nazwy epoki i morza jurajskiego sprzed 150 mln lat) wykorzystywano w budowie i umiejscowieniu zamków na szlaku „Orlich Gniazd” – na przykład spozierające z wysoka na zwiedzających fortyfikacje w Ogrodzieńcu i Tęczynie. W okolicach Ojcowa i Pieskowej Skały naszym oczom ukazują się popularne ostańce osiągające wysokość nawet 200m. Atrakcje turystyczne takie jak „Igła Deotymy” czy „Maczuga Herkulesa” to najlepsze przykłady pięknych polskich wapieni. Najczęściej przybierają koloryt biały, jasnożółty lub jasnoszary. Nieliczne trafiają się również w Tatrach, ale tam głównym składnikiem gór jest granit. Buduje on znaczne części Tatr Wysokich i Zachodnich. Po granitach stąpamy podróżując Doliną Mięguszowiecką, Orlą Percią, a także w okolicach Morskiego Oka, Czarnego Stawu i Rys. Pośród innych skał wyróżnia się niesamowitą trwałością i twardością oraz bardzo ciemnym odcieniem. Do najsłynniejszych marmurów zaliczamy: kieleckie (brązowo-czerwone) oraz małopolskie (czarne i ciemnoszare), tudzież spotykamy: białe, różowe czy zielonkawe. Ze względu na duże pole działania na marmurze typu: szlifowanie, polerowanie, piłowanie oraz pokaźną paletę barw jest szeroko stosowany już od starożytności jako cenny materiał rzeźbiarski i dekoracyjny. Najznamienitszymi ozdobami marmurowymi możemy zachwycać się na Wawelu oraz w klasztorze na Jasnej Górze. Wszystkie omawiane skały używane są jako materiał do produkcji… płytek podłogowych, a co z tego wynika, że prędzej czy później i tak każdy z nas będzie je deptał. ;-)

O wapieniach, granitach i marmurach trzeba pamiętać, że są surowcami nieodnawialnymi. Należy je traktować z odpowiednim szacunkiem (oczywiście jak na skupiska minerałów przystało), gospodarować rozważnie i oszczędnie. Bo komu by się później chciało czekać kilkaset milionów lat…