Skaza moczanowa (dna) jest schorzeniem wynikającym z nadmiernego wytwarzania kwasu moczowego (postać metaboliczna) lub niedostatecznego jego wydalania (postać nerkowa). W skazie pierwotnej nie stwierdza się przyczyn innych niż genetyczne. W skazie wtórnej nadmierne wytwarzanie kwasu moczowego lub jego upośledzone wydalanie są wynikiem innej choroby (białaczka, czerwienica, niedokrwistości hemolityczne, choroba nowotworowa, mocznica) lub objawem ubocznym farmakoterapii lub rentgenoterapii.
W skazie moczanowej stwierdza się zwiększenie kwasu moczowego we krwi (hiperurykemia).
Nagromadzony w ustroju kwas moczowy odkłada się w postaci moczanu sodowego w stawach, chrząstkach i tkankach miękkich z nerkami włącznie, wywołując objawy kliniczne ze strony tych narządów.
Prawidłowy poziom kwasu moczowego we krwi wynosi 200-420 μmol/l u mężczyzn i 150-340 μmol/l u kobiet przed okresem menopauzy (wpływ estrogenów). W warunkach fizjologicznych kobiety po menopauzie mają podobne stężenia kwasu moczowego we krwi jak mężczyźni. Kobiety chorują zwykle dopiero po menopauzie.
U ludzi kwas moczowy jako końcowy produkt przemiany puryn jest wydalany przez nerki.
U większości innych ssaków kwas moczowy przed wydaleniem jest przekształcany w alantoinę. Prawidłowe dobowe wydalanie kwasu moczowego wynosi 10 mg/kg należnej masy ciała. Zmniejsza się ono wskutek defektów cewkowych lub jako wyraz upośledzenia czynności nerek.
Przyczyna skazy moczanowej leży w organizmie chorego, ale u osób z hiperurykemią znamiennie częściej wykazuje się spożywanie potraw bogato komórkowych, obfitujących w kwasy nukleinowe. Podczas trawienia kwasy nukleinowe są początkowo rozszczepiane do nukleotydów przez nukleazy trzustkowe. Następnie w jelicie cienkim wydzielane są nukleotydazy, które hydrolizują nukleotydy do nukleozydów i kwasu fosforowego. Nukleozydy ulegają rozszczepieniu przez jelitowe nukleozydazy do cukrów, puryn i purymidyn wchłanianych w drodze transportu czynnego. Wchłonięte puryny są metabolizowane do kwasu moczowego.
Już w czasach Hipokratesa (460-370 p.n.e.) skazę moczanową wiązano z nadużyciem pokarmów, wina i seksu, traktując ją jako chorobę elit społecznych. Od czasów Galena (131-201 n.e.) znany jest korzystny wpływ diety na przebieg choroby. Dziś już wiadomo, że dieta niskopurynowa zmniejsza stężenie moczanów we krwi oraz zapobiega ostrym atakom i przewlekłym komplikacjom dny.
Kliniczne objawy skazy moczanowej mogą występować także u osób z nietolerancją fruktozy, u których stężenie kwasu moczowego we krwi wzrasta po spożyciu nawet bardzo małych ilości tego cukru. Dane wskazują, że choć rodzaj diety nie przyczynia się do powstania choroby, to jednak może wpływać na jej przebieg, modyfikując stężenie kwasu moczowego we krwi.
Dieta
W skazie moczanowej dieta powinna być niskopurynowa. Źródłem białka w tej diecie są głównie produkty mleczne. Organizmowi należy zapewnić dostatecznej ilości żelaza i witamin. Tłuszcze wydatnie ogranicza się. Zapotrzebowanie energetyczne uzupełnia się węglowodanami. Węglowodany w przeciwieństwie do tłuszczów wzmagają wydalanie moczanów z organizmu. Posiłki należy podawać regularnie, 4-5 dziennie lecz ostatni posiłek należy podać 4-5 godzin przed snem.
Największe stężenie związków sprzyjających rozwoju kamicy nerkowej stwierdza się w moczu w godzinach rannych, kiedy objętość minutowa moczu jest najmniejsza. Z tego powodu chorzy powinni też przyjmować płyny przed pójściem spać. Zagęszczenie moczu wzrasta także po posiłkach, stąd zalecane jest nie przejadanie się, zwłaszcza w porze obiadowej, i przyjmowaniem płynów przy każdym posiłku. Aby podwyższyć pH moczu, zaleca się alkalicznych wód mineralnych, jak np. rozcieńczona woda ze źródła „Zuber” w Krynicy.
Nadmierne spożycie alkoholu może powodować wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi i wywołać ostry atak dny stawowej. Alkohol bowiem nie tylko aktywuje metabolizm puryn, lecz także zwiększa stężenie kwasu mlekowego we krwi, który hamuje wydalanie kwasu moczowego przez nerki. Chorzy powinni więc wystrzegać się spożywania napojów alkoholowych.
