Czy Księstwo Warszawskie było państwem suwerennym

Kwestia polska była jednym z najważniejszych zagadnień polityki w epoce napoleońskiej. Dla trzech zaborców ważna była jako czynnik ich dążeń do stabilizacji granic i układu sił w tej części Europy. Dążenie to wynikało nie tylko z chęci zatrzymania nowo zdobytych obszarów, ale także, a właściwie przede wszystkim spowodowane było akceptacją układu sił między trzema mocarstwami, który utrwalił się, a nawet powstał dzięki rozbiorom Polski. Układ ten stawał się szczególnie istotny, korzystny i potrzebny każdemu z zaborców, gdy na scenie polityki europejskiej pojawił się Napoleon Bonaparte. Epoka wojen napoleońskich stwarzała polskim dążeniom narodowowyzwoleńczym nieporównanie lepszą koniunkturę międzynarodową niż w jakimkolwiek innym okresie porozbiorowym. Własna inicjatywa i siła polskiego społeczeństwa odgrywała w tym czasie ogromną rolę, gdyż żadne z mocarstw nie popierało zdecydowanie i konsekwentnie polskich wysiłków do odzyskania niepodległości.

W 1806 r. armia pruska zajęła Saksonię, a król wystosował ultimatum do Napoleona. Cesarz miał wycofać francuskie wojska za linię Renu. Napoleon nie tylko nie zastosował się do żądań Fryderyka Wilhelma, ale wkroczył do Saksonii i pobił stacjonującą tam armię. Od całkowitego załamania uchroniła Prusy pomoc Rosji. Interwencja ta sprawiła, że wojna nie była jeszcze rozstrzygnięta, a zapowiadała się na skomplikowany i przewlekły konflikt. W listopadzie wojska Napoleona wkroczyły na ziemie polskie. Cesarz uznał, że umiejętne podjęcie sprawy polskiej może mu ułatwić przyszłe działania ze względów wojskowych (zaopatrzenie i rekrutacja) oraz politycznych jako karta przetargowa w dyplomatycznych przetargach z Rosją i Prusami. Przed wkroczeniem armii napoleońskiej do Poznania, Dąbrowski i Wybicki wydali na polecenie cesarza proklamację wzywającą Polaków do walki. Napoleon unikał oficjalnych deklaracji i obietnic, bowiem nie chciał utrudniać sobie przyszłych rozmów pokojowych. W tej sytuacji ziemiaństwo zaboru pruskiego przyjęło postawę wyczekującą, natomiast Dąbrowski z Wybickim prowadzili politykę faktów dokonanych obsadzając urzędy Polakami i tworząc zaczątki armii polskiej. W styczniu 1807 r. Napoleon utworzył w Warszawie Komisję Rządzącą. Komisja stanowić miała tymczasowy organ wykonawczy i prawodawczy. W jej skład wchodzili umiarkowani działacze Sejmu Czteroletniego, przeważnie arystokraci. Komisji podlegali dyrektorzy poszczególnych resortów (sprawiedliwości, spraw wewnętrznych, skarbu, wojny i policji) oraz administracja terenowa. Dyrektorem wojny został książę Józef Poniatowski. Kampania zimowa 1806/1807 nie przyniosła rezultatu. Dopiero czerwcowa klęska wojsk rosyjskich pod Friedlandem doprowadziła do zakończenia wojny. Podpisany w lipcu 1807 r. w Tylży traktat pokojowy ustanawiał Księstwo Warszawskie. Ta namiastka państwa polskiego utworzona została z ziem drugiego i trzeciego zaboru pruskiego (oprócz okręgu białostockiego, który dostał się Rosji), liczyła sobie zaledwie 140 tys. km² powierzchni z 2,6 mln ludności. Księstwo zostało powiększone w 1809 r. w wyniku wojny z Austrią. 22 lipca 1807 r.

Od samego początku zalążek państwa polskiego nie był suwerenny. Całkowicie podległ władzy i wpływom Napoleona. Przemawia za tym bardzo wiele argumentów. Postaram się przedstawić większość z nich i moje zdanie na ten temat.

Napoleon podpisał konstytucję Księstwa Warszawskiego. Wzmocniła ona pozycję monarchy. Królowi przysługiwała pełnia władzy wykonawczej i inicjatywa ustawodawcza, on mianował ministrów i przed nim mieli oni odpowiadać. Dwuizbowy sejm obradować miał co dwa lata przez dwa tygodnie. System napoleoński wprowadził pojęcie cenzusu majątkowego- za zdolnych do współudziału we władzy uznawano wszystkich odpowiednio zamożnych.

Cesarz wprowadził w Księstwie swój kodeks cywilny (podobnie jak w innych krajach od niego uzależnionych), który stał się podstawą porządku prawnego. Głównymi założeniami Kodeksu Napoleona były wolność osobista i równość wobec prawa. Jednolitemu dla wszystkich systemowi prawnemu, zniesieniu zróżnicowania sądowego i podatkowego towarzyszyło wprowadzenie powszechnego obowiązku służby wojskowej oraz usunięcie stanowych ograniczeń w dostępie do urzędów. Administracja Księstwa zorganizowana została na sposób francuski. Ziemiaństwo ostro ją krytykowało, gdyż widziało w niej przede wszystkim zerwanie z polską tradycją. Nowe struktury administracyjne cechował układ hierarchiczny i silnie scentralizowany, podział resortowy, ograniczenie uprawnień instytucji samorządowych. Ten typ administracji wymagał wykwalifikowanych urzędników , których po długiej niewoli pod zaborami było dość mało. Konflikty rodziły się także na podłożu kulturalnym i religijnym. W 1808 r. władze Księstwa na polecenie Napoleona zawiesiły prawa obywatelskie Żydów , narzucając na nich dodatkowe ciężary fiskalne. Bezpośredni kontakt z systemem napoleońskim rozbudził i zaostrzył spory o „swojskość” i „cudzoziemszczyznę”. Sprzeciw wobec „cudzoziemszczyzny” narastał, jednak wielu zwolenników modernizacji starało się przyswajać społeczeństwu nowe wzorce cywilizacyjne, zachowując jednocześnie własną narodową tożsamość. Napoleońska blokada kontynentalna doprowadziła do upadku wielu polskich folwarków. Opodatkowanie społeczeństwa było bardzo duże , przynajmniej dwukrotnie takie , jak za czasów przedrozbiorowych. Widocznymi wyrazami niesuwerenności państwa było to , iż Księstwo formalnie pozostawało w przymierzu z Francją, ale w rzeczywistości było całkowicie od niej zależne, szczególnie w kwestii polityki zagranicznej i spraw wojskowych. W Warszawie interesy francuskie reprezentował rezydent , który przekazywał polskiemu rządowi wole Napoleona. Polacy musieli wystawiać ogromną armię oraz płacić Francji olbrzymie kwoty z tytułu rozliczeń długów pruskich (tzw. bajońskie sumy).Specyficzną formą obciążenia gospodarki i dochodów Księstwa było rozdanie przez Cesarza znacznej części dóbr narodowych marszałkom i generałom francuskim. Nie uznawali oni obowiązków podatkowych wobec państwa i uważali się za bezpośrednio zależnych od cesarza co spowodowało 20 % zmniejszenia dochodu z dóbr narodowych. Największe kwoty pociągało utrzymanie i rozbudowa wojska. Od początku swojego istnienia Księstwo Warszawskie musiało dzielić swe losy z potężną Francją. W 1808 r. oddziały polskie wzięły udział w walkach z powstaniem hiszpańskim. W 1812 roku wojska polskie wzięły udział w wyprawie francuskiej przeciw Rosji. Klęska Napoleona pociągnęła za sobą upadek Księstwa, które zostało zajęte przez wojska rosyjskie. Armia Księstwa Warszawskiego była jedyną, która pozostała przy boku Napoleona, wtedy, gdy odstąpili go wszyscy sprzymierzeńcy. Jego upadek był także upadkiem nadziei na odbudowę niepodległej Polski. Polacy do końca wierzyli, iż odzyskają niepodległość przy boku Napoleona. Nastroje panujące w Polsce najlepiej opisuje Adam Mickiewicz w „Panu Tadeuszu”. Jednak polskie nadzieje na odzyskanie niepodległości były tylko pobożnymi nadziejami. Uważano, iż Napoleon po pokonaniu zaborców przywróci suwerenne państwo Polskie, jednak Napoleon tereny polskie traktował bardziej jako bazę przerzutową dla wojsk francuskich na front rosyjski.

Trudno jest powiedzieć czy Napoleon dotrzymałby obietnic danych Polakom, ale te kilka lat nadziei dało czas na podtrzymanie polskiej kultury i narodowości. Księstwo Warszawskie na pewno także wiele zyskało. Reformy przeprowadzone przez Napoleona były bardzo korzystne i przynoszące duże dochody. Niestety przeważające uzależnienie państwa od Francji zepsuło jego samodzielność i uczyniło je niesuwerennym.