Twórczość Edwarda Muncha

Edward Munch był synem lekarza wojskowego, urodził się 12 grudnia 1863 roku w Loten, a dorastał w Oslo. W 1869 roku jego matka umarła na gruźlicę, wychowaniem małego Edvarda i czworga jego rodzeństwa zajęła się ciotka. Mając 16 lat rozpoczął studia w Wyższej Szkole Nauk Technicznych w Oslo, które po roku przerwał, aby zostać malarzem.

Około 1880 roku powstały pierwsze obrazy olejne, trzy lata później Munch pokazał w Jesiennym Salonie (coroczna wystawa stowarzyszenia artystów o tej nazwie założona w 1903 roku) w Oslo utrzymany w brunatnych odcieniach ziemi obraz „Dziewczynka przy piecu”, który techniką malarską przypomina dzieła francuskich impresjonistów. Gdy w 1886 roku przedstawił w Jesiennym Salonie płótno „Chore dziecko” spotkał się z falą oburzenia. Artysta wziął na warsztat temat spowodowanej gruźlicą śmierci piętnastoletniej siostry. Krytycy zarzucali mu rzekomą szkicowość pracy, której styl daleki był od panującego wówczas naturalizmu. Munch nakładał farbę na płótno kilkoma warstwami, doprowadzając do zlania się ich. W 1889 roku Munch, który większą część roku spędzał we Francji, w tzw. „Manifeście St. Cloud” wyrzekł się publicznie naturalizmu. W tym samym roku odbyła się pierwsza indywidualna wystawa artysty, na którą złożyło się 110 obrazów. Jesienią 1889 roku otrzymał stypendium, które umożliwiło mu wyjazd do Paryża. Uczęszczał tam na kurs rysunku do Leona Bonnata oraz studiował dzieła starych mistrzów. Interesował się także pracami impresjonistów i neoimpresjonistów. Eksperymentował z techniką pointylistyczną (polegająca na kładzeniu obok siebie podobnych w formie, jednakowej wielkości małych plamek czystego koloru, dzięki czemu powierzchnia obrazu stwarza wrażenie barwnej wibracji), np. „Dzień wiosenny na ulicy Karla Johana”, „Promenada w Anglais”. Równocześnie tworzył jednak prace utrzymane w zupełnie odmiennym nastroju np. namalowany w 1890 roku obraz „Noc w St.-Cloud” stworzony wkrótce po śmierci ojca Muncha. Rok później ukończony obraz „Melancholia” nosi coraz wyraźniejsze cechy abstrakcji. Malarz wprowadził linie obrysu, którymi ograniczył kolorowe płaszczyzny. Linie, formy i barwy zostały uproszczone i wystylizowane. Dzieło miało wyrażać stan psychiczny, w jaki popadł przyjaciel artysty nieszczęśliwie zakochany w zamężnej kobiecie.

W 1892 roku Munch po raz pierwszy nie wziął udziału w Jesiennym Salonie w Oslo, odwracając się od norweskiego kręgu artystów. W tym samym roku rozpoczął pracę nad tzw. „Fryzem życia”, do którego za punkt wyjścia posłużyły osobiste spostrzeżenia i przeżycia. Najsłynniejszym i najczęściej interpretowanym dziełem jest „Krzyk”, który symbolizuje lęk przed życiem i samotność współczesnego człowieka. Inspiracją do powstania obrazu było przeżycie artysty podczas spaceru: „Słońce właśnie zachodziło, chmury zabarwiły się na czerwono jak krew. Odczułem to jako krzyk, który wstrząsał przyrodą.” W założeniu artysty miał być „poematem życia, miłości i śmierci”. Najbardziej znane prace z tego cyklu to: wymieniony wcześniej „Krzyk”, „Pocałunek”, „Madonna”, „Taniec życia”, „Popiół”, „Strach”, „Zazdrość” i „Rozpacz”. Pod koniec dekady powstały pierwsze płótna, w których widoczny jest odwrót od lęków i rozpaczy, jakie do tej pory kładły się cieniem na dziełach Norwega. Na obrazie „Płodność” przedstawił współistniejącego z naturą człowieka. Jego pozytywne nastawienie do życia znalazło również wyraz w pracach uwieczniających zimowe noce Północy. Cykl „Fryz życia” artysta ukończył i pierwszy raz pokazał w 1902 roku, składał się on z 22 obrazów. W tym samym czasie malarz walczył z alkoholizmem. Większą część roku artysta spędzał w Berlinie, gdzie cieszył się sławą doskonałego portrecisty. Chwalono zwłaszcza jego umiejętność uchwycenia charakterystycznych cech osobowości osoby portretowanej. Wierny swojej dewizie, że „maluje mózgiem” Munch obserwował swego zleceniodawcę przez długie tygodnie, po czym w przeciągu paru godzin malował portret.

W 1905 roku dokończył jedną z dwunastu wariacji obrazu „Dziewczęta na moście”, z których wszystkie utrzymane są w wesołym nastroju. Dwa lata później oddał na kilku płótnach temat nieudanego związku z Tullą Larsen: w obrazie „Amor i Psyche” mężczyzna i kobieta zostają nieubłaganie rozdzieleni snopem światła, „Śmierć Marata” oddaje kończący się unicestwieniem niszczycielski wpływ kobiety na mężczyznę. Artysta pracował tu ekspresyjnymi, szerokimi pociągnięciami pędzla. Taki eksperymentalny styl wyróżnia również serię „Zielony pokój”.

W 1908 roku artysta powrócił do Norwegii, gdzie wkrótce po wielkiej wystawie swych prac zyskał należną mu sławę. W latach 1910-15 wykonał cykl wielkich obrazów olejnych do auli uniwersytetu w Oslo, symbolizujących trzy „wielkie, odwieczne siły”: Naturę, Naukę i Historię.

W 1916 roku osiadł w Ekely pod Oslo, gdzie spędził resztę swojego życia. W samotności opracował nowe wersje swoich dawnych prac oraz tworzył cykl autoportretów. Wybitne są także osiągnięcia Munch w dziedzinie grafiki. Posługiwał się techniką akwaforty, drzeworytu i litografii. Charakterystyczne dla jego prac graficznych jest dążenie do maksymalnej zwięzłości formy, która mimo to nie ogranicza olbrzymiej siły wyrazu przedstawień. Pomimo iż wiele z nich jest powtórzeniem motywów przedstawionych uprzednio w obrazach, są one dziełami autonomicznymi, nie sposób traktować ich jako reprodukcji, np. drzeworyty: „Pocałunek” i „Agonia”. Wykonywał także ilustracje książkowe, np. do sławnego dzieła Charlesa Baudelaire’a „Kwiaty zła”.

W 1927 roku zostały pokazane w Oslo i Berlinie jego pierwsze retrospektywne wystawy. W 1940 roku Munch, który podczas II wojny światowej unikał wszelkich kontaktów z niemieckimi okupantami namalował swoje ostatnie autoportrety. Artysta zmarł w Ekely 23 stycznia 1944 roku w Ekely.

Munch był jednym z czołowych nowatorów w sztuce przełomu XIX i XX wieku. Jego twórczość była jedną z głównych inspiracji niemieckich ekspresjonistów.