Używki - uprawa kawy, herbaty, tytoniu i kakao.

UŻYWKI – to produkty spożywcze pozbawione na ogół wartości odżywczych, oddziałujące na system nerwowy człowieka ze względu na zawartość związków chemicznych np. kofeiny czy nikotyny.

• KAWA – palone ziarna drzewa (krzewu – zimozielonego) kawowego. Klimat gorący, wilgotny, żyzna gleby, wrażliwość na bezpośrednie nasłonecznienie. Uprawiana w krajach o odpowiednim klimacie i dostatecznym zasobie taniej siły roboczej (ręczne zbiory, pracochłonny proces obróbki – suszenie, palenie). W stanie dzikim rośnie na Wyżynie Abisyńskiej. Kawa zawiera 1,5% kofeiny.
o Rejony występowania: Ameryka Środkowa, wschodnia i południowa część Wyżyny Brazylijskiej, Wybrzeże Kości Słoniowej, południowe Indie, Afryka Równikowa;
o Producenci:
W tys. ton 1996 1998 2001
Świat 5698 100% 6400 100% 7300 100%
Brazylia 1160 20,4% 1549 24,2% 1772 24,3%
Kolumbia 750 13,2% 717 11,2% 700 9,6%
Indonezja 348 6,1% 454 7,1% 390 5,3%
Meksyk 325 5,7% 330 4,5%
Uganda 238 4,2% 192 2,6%
Etiopia 230 4% 115 1,6%

o Eksport: obejmuje ok. 75% zbiorów
Eksporterzy (1997r.) W tys. ton W %
Świat 3739 100
Brazylia 800 21
Kolumbia 700 18
Wybrzeże Kości Słoniowej 200 5

o Import:
Importerzy (1997r.) W tys. ton W %
Świat 3789 100
USA 1137 30
Niemcy 493 13
Francja 303 8

• HERBATA – w Chinach uprawiana już od 2 tys. lat p.n.e. – Najbardziej popularna używka na świecie. Uprawiana w sferze klimatu zwrotnikowego i podzwrotnikowego, wymaga dużo ciepła i regularnych, niezbyt wysokich opadów. Krzew zimozielony, w stanie dzikim rośnie w południowo-wschodniej Azji, nie wymaga żyznych gleb. Nasiona zawierają do 35% tłuszczu. Napar z wysuszonych liści daje herbatę zieloną, ze sfermentowanych i wysuszonych – czarną. Liście zawierają 2-4% teiny. Pracochłonne zbiory.
o Rejony występowania: wschodnie wybrzeże Morza Czarnego, południowo-wschodnia Azja, wschodnie wybrzeże jeziora Wiktorii;
o Producenci:
W tys. ton 1997 1998 2001
Świat 2675 100% 2800 100% 3107 100%
Indie 754 28,2% 798 28,5% 855 27,5%
Chiny 623 23,2% 638 22,8% 721 23,2%
Sri Lanka 265 9,9% 266 9,5% 306 9,9%
Kenia 220 8,25 277 9,9% 239 7,7%
Indonezja 169 6,3% 172 5,5%
Turcja 121 4,5% 178 5,7%
o Eksport: obejmuje ok. 50% zbiorów
Eksporterzy (1997r.) W tys. ton W %
Świat 947 100
Indie 240 24
Sri Lanka 190 20
Chiny 140 14
o Import:
Importerzy (1997r.) W tys. ton W %
Świat 917 100
Wlk. Brytania 210 23
USA 90 9.8
ZSSR 80 8,7

• KAKAO – to drzewo lub krzew o podobnych jak drzewo kawowe wymaganiach, nie toleruje jedynie nadmiaru wody. Drzewo cieniolubne lasów równikowych (temp. ok. 24-28ºC, opady – 2000mm, gleby żyzna, przepuszczalne, w stanie dzikim rośnie w dorzeczu Amazonki, z pnia wyrastają kwiaty (kaulifloria), a z nich rozwijają się strąki, a w nich ziarna zawierające ok. 50% tłuszczu, z którego wyrabia się masło kakaowe. Odtłuszczone nasiona miele się w celu otrzymania proszku, z którego robi się napój. Ziarna kakaowca zawierają do 1,5% teobrominy (środek pobudzający).
o Rejony występowania: wschodnia część Wyżyny Brazylijskiej, okolice Zatoki Gwinejskiej, Indonezja;
o Producenci:
W tys. ton 1997 1998
Świat 2961 100 2900 100
Wybrzeże Kości Słoniowej 1070 36,1 1128 38,9
Indonezja 450 15,2 371 12,8
Ghana 350 11,8 383 13,2
Brazylia 282 9,5 273 9,4

• TYTOŃ – roślina jednoroczna, nieznana w stanie dzikim, niezwykle popularna używka, do Europy sprowadzona w epoce Wielkich Odkryć Geograficznych, prawdopodobnie pochodzi z Ameryki Południowej. Jest rośliną o dużych zdolnościach adaptacyjnych, jednak warunki klimatyczno-glebowe mają decydujący wpływ na jakość uzyskanego surowca. Lubi klimat ciepły i umiarkowanie wilgotny. Ogromna popularność tej rośliny sprzyja stałemu zwiększaniu areału upraw (mimo szkodliwego wpływu palenia tytoniu na zdrowie). Tytoń uprawiany jest na całym świecie, z wyłączeniem obszarów polarnych i pustynnych. Liście zawierają nikotynę. Po przefermentowaniu, suszeniu i kruszeniu używane do palenia (papierosy, cygara, fajki), z liści po sproszkowaniu – tabaka.
o Rejony występowania: strefa klimatów zwrotnikowych, podzwrotnikowych i umiarkowanych.
o Producenci:
W tys. ton 1997 1998 2001
Świat 6969 100 6900 100 6971 100
Chiny 3210 46,1 2512 36,4 2661 38,2
USA 675 9,7 690 10 450 6,5
Brazylia 623 8,9 504 7,3 569 8,2
Indie 563 8,1 628 9,1 702 10,1
Turcja 231 3,3 260 3,7
Polska 40 0,6 34,5 0,5 24 0,3