Człowiek

Człowiek: Zagadnienia związane z rozmaitymi koncepcjami człowieka i człowieczeństwa, wizjami ludzkiej kondycji i naszego losu NAJCZĘŚCIEJ występują na maturach. Dlatego też jest to motyw nie do ominięcia...
Biblia
- Księga Rodzaju: stworzenie człowieka jako władcy natury - na Boże podobieństwo, grzech pierworodny - idea wolnej woli
- Księga Wyjścia: przymierze człowieka z Bogiem
- Księga Hioba: cierpienie - jego rola w ludzkim życiu
- Księga Koheleta: marność ludzkiej kondycji, przemijanie
- Ewangelie: miłość treścią ludzkiego życia
Antyk
- Mit o stworzeniu świata: człowiek jako jeden z wielu elementów świata
- Mit o Prometeuszu: poświęcenie Prometeusza dla ludzkości, konflikt interesów między ludźmi a bogami
- Sofokles: "Antygona", "Król Edyp" - tragizm ludzkich wyborów, ograniczoność ludzkiej kondycji, zależność od przeznaczenia
- Homer: "Iliada" - heroizm jako ludzka droga ku wielkości
Średniowiecze
- Filozofia św. Augustyna - człowiek otoczony Bożą łaską, teoria predestynacji
- Filozofia św. Tomasza - rozumowe dochodzenie do wiary, teoria drabiny bytów
- Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią - przemijalność ludzkiego życia, nicość w obliczu śmierci.
- Francois Villon: "Wielki Testament" - wolność, nieskrępowanie jednostki, indywidualizm
Renesans
- Jan Kochanowski: "Pieśni", "Fraszki" - humanistyczna koncepcja człowieka, kult ciała i doczesnych przyjemności, stoicyzm, epikureizm, "zasada złotego środka"
- Jan Kochanowski: "Treny" - humanizm tragiczny, zwątpienie, świadomość tajemnicy istnienia
- William Szekspir: "Makbet" - Człowiek - istota błądząca, wewnętrznie sprzeczna
Barok
- Poezja metafizyczna - Mikołaj Sęp-Szarzyński, Sebastian Grabowiecki, Daniel Naborowski: dwoista natura człowieka, konflikt miedzy cielesnością i duchowością.
- Lęk przed niedoskonałością, grzechem i Bożym potępieniem
- Filozofia Blaise’a Pascala: Człowiek - "myśląca trzcina" - zawieszenie między Bogiem i materią, kruchością i wielkością
Oświecenie
- Filozofia Diderota: Człowiek jest jednością, ma prawo i obowiązek dążyć do szczęścia
- Daniel Defoe: "Przypadki Robinsona Cruzoe" - Człowiek w sytuacji ekstremalnej, wartości, religia a także kulturowe nawyki obroną przed upadkiem
- Ignacy Krasicki: "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" - rola wychowania i edukacji w kształtowaniu człowieka.
- Filozofia Jana Jakuba Rousseau: człowiek - istota naturalna - poddana opresji cywilizacji i kultury
- Johann Wolfgang Goethe : "Faust" - Dążenie do doskonałości i przekroczenia granic ludzkich możliwości
Romantyzm
- Johann Wolfgang Goethe: "Cierpienia młodego Wertera" - Ból istnienia, wieczne wątpliwości jako podstawowe elementy ludzkiej kondycji
- George Byron: "Giaur" - romantyczny indywidualista na granicy szaleństwa, pragnienie przełamania barier kultury
- Adam Mickiewicz: "Romantyczność" - Prymat uczuciowości nad racjonalizmem
- Adam Mickiewicz: "Dziady cz. III" - skrajny indywidualizm romantyczny, bunt jednostki przeciwko Bogu (Konrad), ale także pokora (Ksiądz Piotr)
- Juliusz Słowacki: "Kordian" - złożoność ludzkiej natury - jednoczesna wielkość i słabość, rozdarcie między pragnieniami, a możliwościami
Pozytywizm i realizm
- Program pozytywizmu warszawskiego - Człowiek jako element organizmu społecznego
- Bolesław Prus: "Lalka": "Opowieść o ludziach przegranych" - indywidualne marzenia i dążenia bohaterów rozbijają się pod presją społeczności i kultury
- Gustaw Flaubert: "Pani Bovary" - bowaryzm czyli ludzkie niespełnienie, tęsknota za lepszym życiem
- Fiodor Dostojewski: "Zbrodnia i kara" - Wewnętrzna sprzeczność bohatera, huśtawka między dobrem i złem.
Modernizm
- Filozofia Nietzschego: Idea nadczłowieka - rozdźwięk między biernym ogółem a jednostkami wybitnymi
- Stefan Żeromski: "Ludzie bezdomni" - Człowiek w kontekście społeczeństwa, kontrasty, rozwarstwienie społeczne
- Stanisław Przybyszewski: "Confiteor": antynomia - artysta - filister, wywyższenie tego pierwszego
Wiek XX
- Stefan Żeromski: "Przedwiośnie"
- Albert Camus: "Dżuma" - Ludzkość jako cel "etyki bez Boga"
- Gustaw Herling-Grudziński