Obecne, nierównomierne rozmieszczenie ludności na świecie jest wynikiem procesów zaludnienia mającym miejsce w historii, oraz związane z tym przemiany gospodarcze, polityczne, kulturowe.
ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI NA ŚWIECIE
Zmiany liczby ludności na poszczególnych obszarach następują nie tylko w wyniku przyrostu naturalnego , ale również w wyniku migracji, czyli zmiany miejsca pobytu.
PRZYROST RZECZYWISTY = PRZYROST NATURALNY + MIGRACJE
Migracje dzielimy na:
a) wewnętrzne - odbywają się w granicach jednego kraju lub regionu
- miasto - miasto
- wieś - miasto
- miasto - wieś
- wieś - wieś
b) zewnętrzne - odbywają się pomiędzy różnymi krajami
- międzypaństwowe
- międzykontynentalne
Do najważniejszych rodzajów migracji wewnętrznych należą migracje ze wsi do miast.
W migracjach zewnętrznych biorą udział:
imigranci - osoby przebywające za granicą na stałe
emigranci - osoby wyjeżdżające za granicę
reemigranci - to emigranci powracający do kraju ojczystego
Powrót osób poprzednio deportowanych, uchodźców i przesiedleńców, mających formę zorganizowanej akcji nazywamy repatriacją.
Migracje mogą być dobrowolne lub przymusowe, mogą też odbywać się na stałe lub na pewien czas jako okresowe. Najczęstszą przyczyną ruchów migracyjnych jest dążenie do poprawy warunków bytu.
PRZYCZYNY MIGRACJI
- ekonomiczne
- polityczne (wojny, konflikty zbrojne, ustrój)
- religijne
- rodzinne
- turystyczno-pielgrzymkowe
W czasach nowożytnych największym obszarem imigracyjnym były Ameryka Północna i Południowa co wiązało się z odkryciem obu kontynentów. Na te obszary emigrowali głównie Europejczycy oraz przywożeni byli niewolnicy murzyńscy. Szacuje się że z Afryki i Europy przybyło do Ameryki ok. 60 mln osób.
Wielkie ruchy migracyjne były wywołane II wojną światową: Niemcy przymusowo wysiedlili podczas wojny ok. 8 mln osób, a po jej zakończeniu w wyniku zmiany granic, ruchy migracyjne objęły ok. 25 mln Europejczyków. Współczesne migracje nie maleją i uczestniczy w nich ok. 2% całej populacji globu ziemskiego.
Obecnie przyczyną emigracji są klęski demograficzne i ekologiczne. Szacuje się że przeludnienie, głód, degradacja środowiska w najbiedniejszych krajach świata wypędza każdego roku ze wsi do miast 20-30 mln ludzi. Współcześnie zachodzi również emigracja ku wybrzeżom, gdyż leżą tam wielkie miasta i jest możliwość znalezienia pracy.
Migracje ludzi młodych powodują niższy przyrost naturalny w kraju emigracyjnym, wyższy w kraju imigracyjnym. Jeżeli emigrują głównie kobiety lub mężczyźni, zakłóceniu ulega struktura płci. Regiony imigracyjne otrzymują z reguły ludność zdrowsza fizycznie. Młody wiek, wyższe kwalifikacje, lepsze zdrowie imigrantów dają korzyści ekonomiczne krajowi imigracyjnemu, powodując uszczuplenie cennych zasobów ludzkich w krajach emigracyjnych tzw. "drenaż mózgów".
Czynniki decydujące o rozmieszczeniu ludności na świecie można podzielić na takie które sprzyjają osadnictwu i te, które stanowią bariery.
BARIERY ROZWOJU OSADNICTWA
Bariera świetlna - ogranicza warunki życia przez deficyt lub nadmiar światła. Deficyt światła występuje w wysokich szerokościach geog. W których panuje zjawisko dni i nocy polarnych. Ograniczona ilość światła występuje w niektórych porach roku także w strefie umiarkowanej, ma to wpływ na samopoczucie człowieka, jego stan psychiczny, zdolność do koncentracji i wysiłku. W sposób pośredni światło oddziałuje na życie człowieka poprzez wpływ na rośliny służące jako pożywienie lub surowiec.
Bariera termiczna - utrudnia zaludnienie niektórych obszarów w sposób pośredni poprzez ograniczoną wegetację roślin i warunki hodowli, co warunkuje wyżywienie ludności. Życie na obszarach polarnych i subpolarnych jest możliwe przy niewielkiej gęstości zaludnienia, bądź przy dostawach żywności. Optymalne warunki termiczne zapewnia strefa umiarkowana i podzwrotnikowa, co przyczyniło się do skupienia w nich wielkiej części ludności świata. Pomiędzy Zwrotnikiem Raka i równoleżnikiem 700N zamieszkuje ¾ ludności świata.
Bariera wodna - ludność od zarania dziejów skupiała się wokół miejsc zasobnych w wodę, gdyż jest ona niezbędnym elementem w życiu człowieka. Tam gdzie występuje deficyt wody gęstość zaludnienia jest niewielka. Również nadmiar wody, występujący w klimatach gorących i wilgotnych, ogranicza możliwość ludzkiego bytowania. Duża ilość wilgoci wdychana wraz z powietrzem powoduje dodatkowe obciążenia mięśnia sercowego, wywołuje zmęczenie i obniża wydolność organizmu. Ponadto w strefie gorącej nadmiar wilgoci powoduje wypieranie upraw przez dziką, bujną roślinność, różnorodność gadów, owadów, płazów zagrażających zdrowiu i życiu człowieka, przyspieszeniu erozji gleb, trudności w przechowywaniu żywności.
Bariera wysokości (grawitacji) - jest spowodowana spadkiem ciśnienia atmosferycznego wraz z wysokością, wywołującym rozrzedzenie powietrza oraz zmniejszenie ilości tlenu. Nachylenie stoków w górach utrudnia działalność gospodarczą poprzez ruchy masowe, erozję gleby.
CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE ZALUDNIANIU OBSZARÓW
Źródło utrzymania (praca):
- Praca w rolnictwie - ludność skupia się w miejscach gdzie są dogodne warunki glebowe, klimatyczne i hydrauliczne do uprawy ziemi. Przykładem tego typu zaludnienia jest koncentracja ludności w deltach i dolinach rzek: Nilu, Gangesu, Jangcy, La Platy. Przyczyniło się do tego wykorzystanie w rolnictwie żyznych gleb, wylewów rzek i budowa systemów irygacyjnych. Żyzne gleby szczególnie czarnoziemy na lessach, zdecydowały w przeszłości o rozprzestrzenianiu się rolnictwa na Niżu Europejskim aż po Ural oraz na preriach północnoamerykańskich. Ważnym czynnikiem kształtującym rozmieszczenie ludności utrzymującej się z rolnictwa jest ukształtowanie powierzchni oraz dostęp do wody.
- Przemysł - w I fazie rozwoju przemysłu, gdzie niezbędne było drewno, siła spadku wody, oraz wełna jako surowiec, ludność skupiała się na terenach podgórskich np. w Bawarii, Sudetach, Appalachach, na Uralu. W wyniku rozwoju przemysłu ciężkiego, opartego na eksploatacji złóż węgla kamiennego i rud żelaza, doszło do koncentracji ludności w miejscach występowania surowców, np. W Środkowej Anglii, Westfalii, Lotaryngii, na Górnym Śląsku, w Zagłębiu Donieckim. Obecna faza rozwoju przemysłu przetwórczego sprzyja koncentracji ludności w wielkich miastach, sprzyja temu rozwój usług, rynków zbytu oraz handlu. Wielkie miasta zapewniają nie tylko źródło utrzymania, ale przyciągają bogatą ofertę usług kulturalnych, naukowych, rozwojowych, podnoszących tzw. "jakość życia".
- Brzegi mórz - koncentracja ludności w tych rejonach wiąże się z transportem morskim i lokalizacją zakładów przemysłowych w portach, przetwarzających importowane drogą morską surowce. Ważnym czynnikiem przyciągającym ludność są także walory rekreacyjne o czym świadczy rozwój osadnictwa wypoczynkowego w basenie Morza Śródziemnego, Florydzie, Kalifornii. Tereny nadmorskie sprzyjały osadnictwu ze względu na występujące tam żyzne gleby aluwialne i mady w ujściach rzek, łagodny, wilgotny klimat. Przykładem może być Niź. Nadatlantycka i Niź. Chińska. Obecnie w skali całego świata, ponad połowa ludności 52% mieszka w pasie 200 km od wybrzeża, które stanowi zaledwie 21% powierzchni wszystkich zamieszkałych kontynentów.
Ustrój społeczno-polityczny i gospodarczy - prześladowanie grup społecznych w jednym kraju powodowało emigrację do innych miejsc. Przykładem takiej sytuacji był w okresie średniowiecza napływ do Polski prześladowanych na Zachodzie Żydów. Po zakończeniu II wojny emigranci polityczni z Europy Wschodniej osiedlali się w Europie Zachodniej, Ameryce. Obecnie brak bezpieczeństwa zmusza do ucieczki narody byłej Jugosławii, liczne plemiona afrykańskie.
Bezpieczeństwo społecznego bytu - czynnik ten odgrywał w przeszłości bardzo duża rolę. Mieszkańcy południowej Afryki - Buszmeni pod naporem Hotentotów wycofali się na pustynne obszary Kalahari. Niektóre ludy Eurazji i Ameryki Północnej zostały zepchnięte w głąb Arktyki pod naporem kolonizatorów z Europy. W ten sposób doszło do zasiedlenia obszarów o niesprzyjających warunkach przyrodniczych.
Nierównomierne rozmieszczenie ludności jest łącznym efektem działania wszystkich czynników: naturalnych, gospodarczych, społecznych.