Demokracja ateńska

Pełne prawa mieli wyłącznie obywatele ateńscy ,dorośli mężczyźni ,urodzeni z matki i ojca Ateńczyków.Ateny były państwem demokratycznym .Podwaliny demokracji stworzyły reformy wybitnego ateńskiego męża stanu Klejstenesa,polegający na zwiększeniu uprawnień Zgromadzenia Ludowego i uszczupleniu politycznych przywilejów arystokracji.Swój rozkwit osiągnęła demokracja za czasów Peryklesa (463-429p.n.e).Ateńczycy byli dumni ze swojego ustroju ,o czym świadczą słowa wypowiedziane przez Peryklesa :”Nasz ustrój polityczny nie jest naśladowaniem obcych praw ,a my sami raczej jesteśmy wzorem dla innych niż inni dla nas .Nazywa się ten ustrój demokracją ,ponieważ opiera się na większości obywateli ,a nie na mniejszości .W sprawach prywatnych każdy obywatel jest równy w obliczu prawa ;jeśli zaś chodzi o znaczenie ,to jednostkę ceni się nie ze względu na jej przynależność do pewnej grupy ,lecz ze względu na talent osobisty ,którym się wyróżnia ;nikomu też kto jest zdolny służyć ojczyźnie ,ubóstwo albo nieznane pochodzenie nie przeszkadza w osiągnięciu zaszczytów”
Wszyscy Ateńczycy mieli takie same prawa,ale obowiązki zależały od zamożności .Bogaci obywatele finansowali przedstawienia teatralne ,poselstwa wysyłane w imieniu państwa na uroczystości religijne w innych miastach ,utrzymanie okrętów wojennych .Uznawano za normalne ,że ci ,którzy mają więcej ,mają też większe obowiązki wobec społeczności.Polis ateńska ,co podkreśla Perykles w dalszym ciągu swego przemówienia ,nie wtrąca się w życie prywatne obywateli :

„W naszym życiu państwowym kierujemy się zasadą wolności .W życiu prywatnym nie wglądamy z podejrzliwą ciekawością w zachowanie się naszych współobywateli ,nie odnosimy się z niechęcią do sąsiada ,jeśli zajmuje się tym ,co sprawia mu przyjemność .I nie rzucamy w jego stronę owych pogardliwych spojrzeń ,które w prawdzie nie wyrządzają szkody ,ale ranią .Kierując się wyrozumiałością w życiu prywatnym ,szanujemy prawa w życiu prywatnym ;jesteśmy posłuszni każdoczesnej władzy i prawom ,zwłaszcza tym niepisanym ,które bronią pokrzywdzonych i których przekroczenie przynosi powszechną hańbę”.

Wychowanie dzieci ,sprawy rodzinne ,zainteresowania ,sposób życia ,zajęcia Ateńczyków były ich prywatnych sprawą .Od obywatela oczekiwano spełnienia obowiązków wobec polis (wojskowych ,a w przypadku bogatych także finansowych ),udziału w świętach i ofiarach ku czci bóstw opiekuńczych miasta .Utratą praw groziło zaniedbywanie rodzinnych grobów ,nieudzielanie rodzicom opieki na starość, także uprawianie nierządu .

Ustrój państwowy
Naczelną zasadą demokracji ateńskiej była równość obywateli .Głos każdego Ateńczyka znaczył tyle samo co na Zgromadzeni Ludowym.Cztery razy w miesiącu kilka tysięcy obywateli zjawiało się na niewysokim wzgórzu o nazwie Pnyks,gdzie odbywały się posiedzenia Zgromadzenia.Właśnie przez udział w Zgromadzeniu Ateńczycy uczestniczyli rządach,zgłaszając wnioski ,dyskutując,głosując .Na posiedzenie mógł przyjść każdy ,kto chciał ,choć z różnych względów życiowych nigdy nie zjawiali się wszyscy obywatele .Kierowanie przez Zgromadzenie państwo mogło działać sprawnie ,gdyż obywatele ,mimo dzielących ich różnic majątkowych ,byli zbiorowością ludzi podobnie myślących ,mających świadomość wspólnych interesów ,odpowiedzialnych za losy swego państwa .
Obrady przygotowywała i załatwiała bieżące sprawy Rada Pięciuset .Dzieliła się na dziesięć 50-osobowych komisji.Poszczególne komisje działały przez jedną dziesiątą roku. Codziennie drogą losowania wybierano przewodniczącego komisji ,który przez 24 godziny był jakby „głową państwa”.Pod jego opieką znajdowała się pieczęć państwowa i klucze do skarbca .Jeśli na dany dzień przypadało posiedzenie zgromadzenia ,przewodniczył jego obradom .
Niezwykle ważnym organem władzy były sądy ,liczące 6000 członków .Rozpatrywały spory prywatne ,nadużycia urzędników ,zgodność z prawem zaskarżonych projektów uchwał zgłoszonych na zgromadzeniu .
Losowanie urzędników

Ateńczycy wyłaniali urzędników drogą losowania .Dlaczego ?Odwołajmy się do opinii wybitnego współczesnego historyka Moseasa Finleya :”Ateńczycy posiadali wysoką świadomość polityczną .Zdawali sobie sprawę ,że nie może być wolności bez równowagi i że ludzie nie są sobie równi pod względem bogactwa i zasobności .Urzeczywistnili więc równość w sposób sztuczny ,dwiema drogami :stanowiska publiczne można było uzyskiwać jedynie drogą losowania i nikt nie mógł ich ponownie pełnić”.

Urzędy obsadzali amatorzy ,stale się przy tym zmieniający,tworząc 10-osobowe kolegia i poddawani stałej kontroli .Raz w miesiącu uczestnicy zgromadzenia odpowiadali na pytanie ,czy urzędnicy właściwie wykonują swe funkcje .Gdy zebrani mieli zastrzeżenia ,odwoływano winnych .Opuszczając po roku swe stanowisko urzędnik musiał złożyć sprawozdanie z działalności przed 500 sędziami ,a każdy obywatel mógł wówczas przyjść i zgłosić zastrzeżenia.

W razie stwierdzenia winy karano urzędnika grzywną –za kradzież lub łapownictwo w wysokości dziesięciokrotnie wyższej od osiągniętego zysku .Gdy stwierdzono że urzędnik wskutek niekompetencji lub niedbalstwa naraził polis na straty finansowe ,kazano mu z własnej kieszeni wyrównać poniesiony przez wspólnotę uszczerbek.Nie wyobrażano sobie sytuacji ,w której następstwa złego zarządzania finansami państwa spadają na obywateli ,a nie na winnego urzędnika .
Mimo losowania urzędników Ateńczycy umiejętnie zabezpieczyli się przed ich nieuczciwością .Zrezygnowali też w ogóle z losowania w przypadku dowódców wojskowych (strategów).Strategów wybierało zgromadzenie .Zdarzało się ,że tego samego obywatela obdarzano zaufaniem wiele lat z rzędu ,np. Peryklesa ,który pełnił tę funkcje kolejno przez 14 lat .

Politycy
Niektórzy obywatele chętniej i częściej od nich zabierali głos na Zgromadzeniu .Starali się osobiście lub poprzez swoich współpracowników wpływać na sprawy publiczne .Zauważmy ,że nie było rzeczą łatwą przekonać do swoich racji (lub zniechęcić do cudzych )kilkutysięczny tłum .Z drugiej strony tacy aktywni politycznie obywatele
-politycy nie podlegali systemowi kontroli ,który obejmował urzędników .Polityk mógł przy tym radzić źle ,a nawet celowo wprowadzać lud w błąd .

Ostracyzm
Ateńczycy znaleźli sposób na pozbywanie się polityków ,których działalność uznawano za szczególnie szkodliwą dla państwa .Raz w roku stawiano obywatelom na Zgromadzeniu pytanie ,czy któryś z polityków zagraża ustrojowi Aten .Gdy zebrani odpowiedzieli twierdząco ,wówczas zwoływano specjalne spotkanie na Agorze .Wskazany przez większość z 6000 obywateli (ważność procederu zależała od obecności co najmniej tylu Ateńczyków) polityk musiał opuścić kraj na dziesięć lat .Skuteczność ostracyzmu wynika z charakteru życia politycznego w Atenach .Po pierwsze ,nie było partii politycznych ,które na miejsce wygnanego mogłyby wsunąć następnego polityka .Po drugie wyroku ludu nie kwestionowano .Opowiadając się przeciwko programowi reprezentowanemu przez wygnanego polityka ,Ateńczycy dawali wyrazy swemu poparciu dla jego przeciwników.

Znaczenie Aten
Ateńczycy są twórcami ustroju demokratycznego i demokratycznego systemu wartości .Równość obywateli wobec prawa ,swoboda wypowiadanie własnych poglądów ,możliwość udziału w życiu politycznym są dziedzictwem ,do którego nawiązują współczesne demokracje ,Ateńczycy jak świadczą o tym słowa Peryklesa ,przywiązali szczególną wagę do wolności jednostki i możliwości kształtowania przez nią swego losu