Czy zgodzisz się z oceną średniowiecza jako „wieków ciemnych”?

Czy zgodzisz się z oceną średniowiecza jako „wieków ciemnych”, w których dominowała ignorancja, przemoc i pogarda dla spraw doczesnych? Co, twoim zdaniem, stanowi trwały wkład średniowiecza w dorobek cywilizacji europejskiej?

Nazwa średniowiecze oznacza „wieki średnie”, którym to mianem twórcy renesansu określali okres między starożytnością, a swoją epoką. Średniowiecze jest epoką dominacji Kościoła, którego ideologia wywiera olbrzymi wpływ na mentalność odczucia i działalności człowieka tamtych czasów- Ten oto pogląd na epokę średniowiecza jest głęboko wyznawany przez współczesnych nam ludzi. Sama muzę przyznać, że dopóki się nad tym naprawdę nie zastanowiłam również myślałam podobnie. Tymczasem wbrew wszelkiego rodzaju zarzutom średniowiecze to nie poczekalnia między dwoma różnymi światami, to nie ciemna luka w historii ludzkości, lecz to okres tworzący nowy świat, ten sam, z którego się wywodzimy z całą naszą kulturą i do którego w sposób nieunikniony ciągle musimy wracać.

W mojej pracy chciałabym przełamać stereotyp dotyczący tzw. „wieków ciemnych” i udowodnić , że był to w rzeczywistości jeden z najbardziej barwnych i niezwykłych okresów historii, wspaniałej sztuki, architektury i literatury.

Niektórzy mogą twierdzić, że nauka w okresie średniowiecza pozostawała pod pełną kontrolą Kościoła i dostosowana była do potrzeb religii. Toteż rozwijały się tylko pewne nauki, np. teologia, filozofia, natomiast inne, jak medycyna, przyrodoznawstwo, miały niewielkie możliwości rozwoju. Zupełnie nie zgadzam się z tym poglądem. Przeciwnie , przecież na Uniwersytecie Krakowskim, który był jedną z najświetniejszych uczelni europejskich, gdzie rozkwitały różne nauki, kwitła nie tylko teologia i filozofa lecz również matematyka , astronomia, filozofia przyrody, logika, teologia, prawo międzynarodowe, historia i filologia.

Należy także zauważyć, że to przecież nie w okresie odrodzenia, lecz właśnie w średniowieczu powołano do istnienia niezliczone szkoły i ok. czterdziestu pierwszych uniwersytetów. Są to min. uniwersytety w Bolonii, Oksfordzie, Cambridge, Padwie. To średniowiecze stworzyło szkolnictwo dostępne dla wszystkich stanów. Na synodzie w Voison (529) zdecydowano, że każdy kapłan miejskiej parafii powinien zatrudnić u siebie lektora, który będzie nauczał młodzież. Ta słynna uchwała traktowana jest jako akt powołania do życia szkolnictwa powszechnego. Szkolnictwo powszechne, tworzone i utrzymywane przez Kościół, wspierał także Karol Wielki , który wydał w roku 797 nakaz, na mocy którego zarządził otwarcie przy każdym kościele szkoły, w której mieli się kształcić chłopcy pragnący podjąć naukę.

Szkoły przyklasztorne kształciły chłopców i dziewczynki! Kobieta miała więcej do powiedzenia niż nie jedna dziś. Niewiele osób wie, że kobiety średniowiecza miały dużo większą swobodę polityczną i prawną ( mogły np. posiadać i sprzedawać ) niż w wiekach "oświeconych". Oczywiście kobiety nie miały takich samych praw jak mężczyźni ale i tak jest to duży krok w kierunku równości , krok który został powtórnie zahamowany w epoce odrodzenia. Zakłamaniem i kompletną ignorancją jest wychwalanie renesansu, epoki ,w której tak dyskryminowano kobiety. A średniowiecze, w którym panowały o wiele korzystniejsze i bardziej sprawiedliwe poglądy , nazywać „wiekami ciemnymi”.

Kolejnym argumentem na poparcie mojej tezy jest to, że pesymizm wielu autorów średniowiecznych w ocenie życia doczesnego oraz niechęć do ludzkiej miłości i przekonanie o znikomości ciała ludzkiego nie były tak dominujące w mentalności ludzi tej epoki, jak to próbują w nas wmówić różni jej krytycy. Średniowiecze to czasy skrajności. Żyją wówczas asceci praktykujący tzw. dziką ascezę, biczownicy, pokutnicy, pustelnicy, ale także weseli, aż ponad miarę, goliardzi, trubadurzy sławiący ziemską miłość i rozpowszechniający poezję miłosną. To przecież średniowiecze wytwarza wiele nieśmiertelnych historii miłosnych, z opowieścią o Tristanie i Izoldzie na czele.
Celem literatury średniowiecza było pouczenie, wychowanie, tworzenie odpowiednich postaw moralnych, stąd częstym motywem jest popieranie dobra i potępianie zła.

Literatura średniowiecza utworzyła dwa wzorce osobowe – świętego i idealnego rycerza. „Legenda o Św. Aleksym” prezentuje wzór świętego. Postać świętego zachęca do pomagania biednym, dzielenia się dobrami materialnymi, po prostu do miłości do drugiego człowieka. Drugi wzorzec osobowy – to średniowieczny, nieskazitelny rycerz, którego dewizą życiową są słowa „Bóg, honor, ojczyzna”. „Pieśni o Rolandzie” prezentuje taki wzór. Wizerunek Rolanda stanowi przykład osobowy średniowiecznego rycerza, który służy wiernie Ojczyźnie, królowi i Bogu. Wysoko ceni honor i prezentuje wiele cnót rycerskich.

Wiele osób uważa , że średniowieczni ludzie byli brudni, brzydcy i okropni. Wyczytałam jednak , że ówcześni ludzie nosili bieliznę, kąpali się co tydzień lub dwa. Bardzo im zależało na wyglądzie zewnętrznym. Nie tylko my mamy zmysł powonienia . i w średniowieczu istniały publiczne łaźnie. Ludzie załatwiali swe potrzeby w wygódkach, a nie gdzie popadnie, używano pachnideł i chodzono w czystych ubraniach. Kąpiel była przyjemnością i dlatego niektórzy mnisi niestety jej nie zażywali, jednak nadal się myli. Oczywiście nie mogli oni dorównać ludziom współczesnym ale myślę , że dbałość o higienę intymną i ogólny wygląd jest dowodem , iż byli to ludzie estetyczni, kochający piękno i porządek.

Następnym dowodem na potwierdzenie słuszności mojej tezy jest ogromny rozwój architektury. W rzeźbie, gotyk wprowadził po raz pierwszy od czasów starożytnych, postać ludzką naturalnej wielkości . Tworzono liczne posągi Chrystusa , świętych i postaci biblijnych . Powstało też wiele pięknych rzeźb Matki Boskiej (Madonny) .Ołtarz Wita Stwosza należy do najważniejszych polskich zabytków średniowiecznych , wykonany w XV wieku dla Kościoła Mariackiego w Krakowie przez Wita Stwosza , mistrza z Norymbergii , jest arcydziełem rzeźby. To właśnie w „epoce zacofania” powstały tak fascynujące i piękne zabytki , którymi obecnie wszyscy bez wyjątku się zachwycamy. Są to min.Saint-Chapelle oraz Bazylika Notre-Dame w Paryżu, katedra Santa Maria del Fiore we Florencji, Pałac Dożów w Wenecji, Kaplica Sykstyńska.

Dowodem na potwierdzenie słuszności mojej tezy może być ogromne i ciekawe życie dworskie jakie prowadzili ówcześni ludzie. Przysposobienie do stanu rycerskiego zaczynało się w wieku 7 lat. Chłopiec zostawał wówczas paziem na dworze króla (seniora) . Paziowie uczyli się zasad służby rycerskiej i posługiwania się bronią. W wieku 15/16 lat paź zostawał giermkiem (osobistym sługą swego pana). W tym czasie zdobywał umiejętności niezbędne do walki konno . Po 5 latach giermek mógł być pasowany na rycerza przez władcę. Wstępując w szeregi rycerskie musiał przestrzegać pewnych norm : prawdomówności , dotrzymywania słowa, kodeksu honorowego , bronił słabszych , wdów i sierot .Życie rycerzy skupiało się na zamkach. Na dworach władców wykształciła się swoista kultura dworska : przebywało tam wielu rycerzy i giermków, na dwory przybywali trubadurzy, kupcy przywozili egzotyczne towary, a wraz z nimi wiadomości z końca świata. Odbywały się uczty, podczas których słuchano pieśni i opowieści o czynach sławnych rycerzy walczących w obronie wiary chrześcijańskiej; na dziedzińcach odbywały się turnieje rycerskie.

Nie tylko bogaci i wysoko urodzeni mieli jakiś wkład w naszą kulturę, tradycję i całą cywilizację, ale również tak prości i biedni ludzie jak chłopi. Przeważająca kultura ludowa u schyłku średniowiecza była zróżnicowana , gdyż tworzyły ją tradycje i obyczaje ludności wiejskiej poszczególnych krajów (wywodzących się z czasów przedchrześcijańskich ). W Polsce przykładem tradycji pogańskiej połączonej z kulturą chrześcijańską jest widoczny do dziś , choć już rzadszy , zwyczaj chodzenia kolędników po domach w okresie świat Bożego Narodzenia ; bądź tez stara tradycja obchodzenia jesienią święta zbiorów – dożynki oraz w czasie Wielkanocy lany poniedziałek zwany śmingusem- dyngusem . Standardowy jest również zwyczaj topienia Marzanny , symbolizujący nadejście wiosny . Bogata też była twórczość ludowa widoczna m.in. w budownictwie , tkactwie , garncarstwie , kowalstwie a także stroju ludowym.

Jako ciekawostki mogę podać kilka „mało istotnych” wynalazków powstałych w omawianej tu epoce . Są to na pierwszy rzut oka mało znaczące rzeczy , ale jak trudne, mało ciekawe i nudne prowadzilibyśmy dzisiaj życie bez nich. Są to okulary, ruchoma trzcionka, gra w szachy, w warcaby. W Anglii wybudowano pierwszy tor wyścigowy dla koni, wystawiono pierwszy pokaz baletu.

Na zakończenie pragnę dodać, że dziedzictwo kultur starożytnych przetrwało do naszych czasów w dużej mierze tylko dzięki średniowieczu, gdzie w skryptoriach całej europy kopiowano rękopisy i przekazywano ideały piękna we wspaniałych ilustracjach i inicjałach początkowych.

Myślę, że przedstawione powyżej argumenty wystarczą do przekonania o słuszności mojego stanowiska. Muszę zaznaczyć, że nie zamierzałam poświęcić tego opracowania na obronę średniowiecza bo podobnie jak inne epoki naznaczona była wojnami, głodem, cierpieniem, ludzką słabością i zbrodnią. Chodzi mi wyłącznie o prawdę historyczną. Chodzi o to, aby pokazać, że myli się ten, kto twierdzi, iż właśnie wtedy nastąpiła wyjątkowa koncentracja zła, okrucieństwa, ciemnoty i fanatyzmu. Tak jak inne epoki, średniowiecze ma nie tylko same cienie, lecz także swoje blaski, które w niejednym przypadku są jaśniejsze niż blaski epoki renesansu, oświecenia, a także naszych czasów.



Źródła:
1. Literatura powszechna według Jana Tomkowskiego
2. Świat Wiedzy
3. Encyklopedia powszechna PWN
4. Tablice historyczne, Lech Bielski, Mariusz Trąba
5. O micie "ciemnego" średniowiecza i "światłej" nowożytności polemiczniej- Ks. Stanisław Wielgus