Wizerunek miasta w literaturze drugiej połowy XIX - "Lalka" B. Prusa.

Temat miasta rzadko pojawiał się w literaturze przed XIX wiekiem. Ostoją był wtedy dworek szlachecki oraz wieś. Pisano o nim raczej niechętnie, a nawet nieprzychylnie przedstawiając je jako zagrożenie dla ziemiańskiego życia. Idea ta przewijała się przez renesans, barok, aż do romantyzmu. Romantycy widzieli w nim siedlisko zła. Było miejscem zdradliwym, kuszącym, rządzonym przez pieniądz (np. Londyn w „Kordianie” Juliusza Słowackiego). Najpełniej wyrażają je w naszej kulturze dwie tradycje myślenia: niebiańska Jeruzalem oraz występny Babilon. Wedle pierwszej miasto jest obrazem kosmosu, boskiego ładu i harmonii. Centrum miasta to zarazem centrum świata, poza jego murami panuje chaos i zło. W tradycji tej mieszczą się utopijne projekty miast. Tworzono je w różnych epokach. Równolegle do niego rozwijała się tradycja miasta występnego - siedliska zła i grzechu. Pozytywiści natomiast stworzyli jego nowy obraz.

Pozytywistyczne miasto zostało przedstawione jako miejsce zmian społecznych i postępowych cywilizacji, które przeobraziły styl życia mieszkańców oraz sam jego wygląd. Przedstawione jako nowoczesne, było zarazem zapowiedzią przyszłości (jak np. Paryż w „Lalce” Bolesława Prusa). Było ono również tematem wypowiedzi publicystycznych i dziennikarskich (przykładem mogą być tu felietony Prusa). Pisarze zaczęli zwracać coraz większą uwagę na konflikty społeczne, wynikające z biedy i bezrobocia. Odwołując się do nauk przyrodniczych przedstawia życie w nim jako nieustanną walkę o byt.

W końcu XIX wieku przestaje być ono symbolem cywilizacyjnego postępu. Jego powstające jednolite obrazy miały niejednolita tonację. Rozpięte były między pochwałą a krytyką. Odwoływały się do dawnych wyobrażeń, które i dzisiaj znajdują swoje odzwierciedlenie. Przykładem utopijnego miasta może być wyżej wymieniony Paryż. Jest on przez Prusa postrzegany jako wynik wielowiekowych wysiłków i pracy dawnych pokoleń. Miasto to według niego rozpięte jest między przeszłością i teraźniejszością. Natomiast na inna cechę miasta zwrócił on uwagę portretując Warszawę.

W „Lalce” jest ona nie tylko scenerią zdarzeń, lecz jednym z bohaterów powieści. Przedstawiona jest jako żywy, zbiorowy organizm – wielonarodową i wielokulturową wspólnotę. W swoich reportażach ukazał on także obraz Nowego Jorku („ Listy z podróży do Afryki”), jako nowoczesnej metropolii bez przeszłości, nastawionego jedynie na robienie biznesu, który pochłania całą aktywność energię nowojorczyków.

Motyw miasta spotykany jest aż po dziś dzień, także we współczesnej sztuce. Dzisiaj jest ono szczególnie widoczne w kulturze masowej, zwłaszcza w kinach. W latach XX powstało wiele filmów np. „Metropolia” Fritza Langa (wizja miasta molocha), a także komiksów np. popularny „Batman” gdzie w mrocznym Gotham zło odradza się nieustannie (przedstawienie jego ciemnej tonacji). Kolejne filmy także go zawierają. Jest bardzo popularny, gdyż ludzie mogą się utożsamiać z bohaterami swoich ulubionych produkcji, co może dać im poczucie ulgi bądź zmienić pogląd na otoczenie.