Przedstaw cechy i odmiany dziewiętnastowiecznej powieści.

W epoce pozytywizmu było wiele popularnych gatunków piśmiennictwa. Jednym z nich była powieść. Pierwsze formy powieściowe pojawiły się już w starożytnej Grecji i znosiły one dystans świata przedstawionego od teraźniejszych odbiorców. Początki nowożytnej powieści sięgają późnego średniowiecza oraz czasów renesansu. Wiek XVIII był czasem rozkwitu powieści epistolarnej, a także powieści grozy. Mimo to nadal pozostawała ona umieszczona na marginesie literatury. Dopiero w XIX wieku stała się ona gatunkiem dominującym, natomiast pozytywiści traktowali ją jako skuteczne narzędzie realizacji programu społecznego.

Pierwsza odmiana powieści jest powieść realistyczna. Powstała ona z powodu braku wartości artystycznych w utworach propagandowych. Pogłębiono psychologiczne portrety bohaterów i nałożono je (portrety) na krytyczną analizę zjawisk społecznych. Miała ona być formą poznania i przedstawiać rzeczywistość. Odtworzyła dawny układ łączących epikę ze słuchaczami. Źródłem wypowiedzi stały się kontakt z czasem teraźniejszym oraz indywidualne doświadczenie. Powieść zwana mieszczańską epopeją, skodyfikowała system wartości mieszczańskich, autor wraz z czytelnikami wyznawali ten sam kodeks moralny. W świecie przedstawionym królował wszechwiedzący narrator, który osadzał czyny bohaterów. Za zadanie miał jednoznaczne potępienie występku lub pochwałę cnoty. Układ ten zmieniła dopiero powieść polifoniczna tzn. wielogłosowa. Jest to komplement dla kompozycji powieści, bowiem oznacza jej głębie, wyjście poza prosty schemat. Taka powieść to kłąb dialogów - nie tylko pomiędzy postaciami, również pomiędzy wewnętrznymi głosami w psychice bohatera. Wiele głosów ściera się w przedstawieniu danego tematu - są dodatkowo wyzwaniem dla odbiorcy. Np. \"Zbrodnia i kara\". Innym przykładem powieści może być powieść tendencyjna (hasło programowe pozytywizmu warszawskiego, które pomóc może w ukazaniu ducha współczesnego czytelnika). Powieść taka uczy. Przedstawia i popularyzuje aktualne w danym czasie założenia ideologiczne lub polityczne przez podporządkowanie im świata przedstawionego i sposobu narracji. Jej bohaterowie są przeważnie schematyczni, dzielą się na dobrych i złych, a ich zachowanie stanowi przykład konkretnych postaw. Narrator lub bohaterzy bezpośrednio wygłaszają poglądy autora. Wiele takich powieści ma w swoim dorobku Eliza Orzeszkowa. Wyróżniamy także powieść historyczną. Jej fabuła rozgrywa się w przeszłości, respektuje prawdę historyczną (m.in. przez oddanie charakteru i klimatu epoki), wysterują autentycznie postacie oraz losy bohaterów fikcyjnych są wkomponowane w tok wydarzeń dziejowych. Przykładem może tu być „Potop” Henryka Sienkiewicza. Mamy również powieść naturalistyczną, która realizuje założenia naturalizmu (koncepcja walki o byt, przedstawianie świata bez oceny i interpretacji, twórcą był Emil Zola) oraz powieść psychologiczną dążącą do przedstawienia wewnętrznego życia bohaterów, koncentrując się nie na fabule, ale na przeżyciach postaci, jej świecie wewnętrznym i procesie odczuwania. Istnieje także powieść epistolarna. Na jej narrację składają się tworzące całość listy jednej lub wielu postaci, prezentujące przeżywanie wydarzeń przez bohaterów oraz ich percepcje świata. Ostatnia odmiana jest powieść kryminalna o wyraźnie zarysowanej, dynamicznej akcji i zaskakującym zakończeniu, tematycznie skoncentrowana wokół zagadki przestępstwa lub działań przestępczych.

Powieść była jedna z najpopularniejszych odmian. Wielu pisarzy ją tworzyło. Jej popularność nie znikła aż do dzisiejszych czasów. Spowodował to rozwój prasy i wzrost wykształcenia społeczeństwa, w którym to czytelnicy w bohaterach doszukiwali się podobieństw w zachowaniu, czy postrzeganiu świata. Na potwierdzenie mamy tu przykłady wielu sławnych i współczesnych pisarzy, takich jak Agata Christi, Jerzy Plich, Małgorzata Grochola czy Zygmunt Kubiak, których dzieła są na nowo wydawane, co roku.