Mezozoik

Trias Trias był pierwszym okresem mezozoiku zwanego Erą Dinozaurów. Wszystkie lądy tworzyły wówczas jeden wielki superkontynent - Pangeę. Później w wyniku trwających miliony lat przeobrażeń Pangea podzieliła się na część północną (Laurazja) i południową (Gondwana). W triasie wszędzie panował łagodny, ciepły, nawet gorący klimat. Terenów polarnych nie pokrywały lody, a część lądu zajmowały pustynie. Roślin kwiatowych jeszcze nie było; na terenach wilgotnych rosły drzewa szpilkowe, sagowce i paprocie. Życie na lądzie zdominowały gady przystosowane do suchych warunków. Gady zasiedliły również powietrze i morze. Pod koniec triasu wiele z nich wyginęło, ale ich miejsce zajęły nowe gatunki. Wśród nich największy sukces osiągnęły dinozaury. Lądy Laurazja obejmowała Amerykę Północną, Europę i większość współczesnej Azji. Na Gondwanę składały się tereny obecnej Afryki, Arabii, Indii, Antarktydy i Ameryki Południowej. Biegun południowy znajdował się na oceanie. Cała Pangea jako jedna wielka całość dryfowała na północ. W drugiej połowie triasu na superkontynencie zaczęły pokazywać się pierwsze oznaki przyszłego podziału. W miejscach położonych dziś na wschodzie Ameryki Północnej, w zachodniej i środkowej Europie, a także w północno-zachodniej Afryce zaczęły pojawiać się pęknięcia.

Roślinność W Laurazji najbujniej rozwijały się rośliny przystosowane do suchego klimatu, takie jak miłorzęby, paprocie nasienne i sagowce. Największymi roślinami były drzewa szpilkowe. Miłorzęby należały do drzew średniej wielkości, a wśród sagowców występowały rozmaite formy - od małych do wielkich. Podszycie lasów tworzyły paprocie drzewiaste, zaś niskie paprocie na bardziej suchych terenach, które obecnie porastałaby trawa, formowały odpowiednik współczesnej sawanny. Na wilgotnych otwartych przestrzeniach rozrastały się skrzypy. Blisko równika i na bardziej suchych terenach dominowały lasy szpilkowe i sagowcowe. Wysokie paprocie nasienne tworzyły lasy Gondwany. Później w triasie paprocie stopniowo ustępowały miejsca sagowcom i drzewom szpilkowym.

Zwierzęta W triasie na lądzie panowały gady. Do roślinożerców należały podobne do hipopotamów Dicynodontia, przysadzisty, przypominający świnię Rhynchosaurus. Wyglądem zbliżone do ssaków Cynodontia były mięsożerne. Większość tych zwierząt wymarła w pierwszej z dwóch tajemniczych fal masowej zagłady. Ich miejsce zajęły Thecodontia (podgrupa gadów, która w późnym triasie dała początek dinozaurom), ale one również wyginęły w drugiej fali masowego wymierania. Przeżyły m. in. żółwie, krokodyle, dinozaury oraz małe ssaki. Główne grupy dinozaurów pojawiły się w późnym triasie. Wśród nich znalazły się drapieżne teropody (Theropoda), roślinożerne zauropodomorfy (Sauropodomorpha) oraz, również roślinożerne, dinozaury ptasiomiedniczne (Ornithischia). Nie mając przeszkód w postaci mórz, dinozaury szybko opanowały świat.
Małe gady o skrzydłach ze skóry lub łusek latały lotem ślizgowym z drzewa na drzewo. Te "skrzydła" mogły być wzmocnione przez długie żebra, mogły mieć postać pióropodobnych łusek wyrastających z ramion i nóg albo płatów skórnych łączących przednią i tylną kończynę. Niewykluczone, że tego typu zwierzęta z późnego triasu dały początek stałocieplnym gadom latającym, pterozaurom (Pterosauria), których ciało pokrywały włosy. Pterozaury miały duże głowy, krótkie ciało i długie skrzydła skórne, podtrzymywane przez wydłużone kości czwartego palca. W odróżnieniu od swoich przodków nie poruszały się lotem ślizgowym, lecz były zdolne do czynnego lotu.

Płytkie triasowe morza zasiedliły różne grupy gadów. Rybożerne, ostrozębne Nothosauria z długim ogonem osiągały do 4 m długości. Miały małą głowę i podobne do wioseł kończyny. Przypominające foki Placodontia miażdżyły skorupiaki między szerokimi, płaskimi zębami. Ichthyosauria dochodziły nawet do 15 m długości. Ichtiozaury były gadami świetnie przystosowanymi do życia w morzu. Ich łupem padały duże, pływające mięczaki, m. in. amonity.

Jura Jura była środkowym okresem ery mezozoicznej. Superkontynent Pangea powoli się rozpadał. Rozszerzające się pęknięcia płyty kontynentalnej stopniowo tworzyły Ocean Atlantycki. Afryka zaczęła oddzielać się od Ameryki Południowej, a Indie - dryfować w kierunku Azji. Na całym świecie panował ciepły klimat, a wilgotne wiatry znad powstających mórz przynosiły deszcze na śródlądowe pustynie. Na dawnych pustkowiach rozprzestrzeniły się rośliny, zapewniając pożywienie licznym i powszechnym dinozaurom. Ponad lądami latały małe ptaki, które wyewoluowały z dinozaurów. W morzach żyły obok siebie nowe grupy wielkich pływających gadów oraz ryby kostnoszkieletowe, zbudowane podobnie do współczesnych. Lądy Na początku jury stare łańcuchy górskie były już zniszczone, ale gdy Pangea zaczęła się rozpadać, wypiętrzały się nowe góry. Strumienie lawy wydostawały się z rowów tektonicznych, biegnących wzdłuż południowej Afryki przez Antarktydę do Tasmanii. Wypiętrzające się góry zmieniły obraz Ameryki Północnej, zaś w Andach powstały wulkany. W jurze Tybet połączył Eurazję, a pod koniec tego okresu Afryka otarła się o południową Europę, gubiąc przy tym części lądu, które potem utworzyły Arabię i Półwysep Iberyjski. Roślinność Lądy porastała bujniejsza i bardziej zielona roślinność niż w triasie. Typy roślinności na całym świecie były do siebie zbliżone. W wysokich lasach iglastych rosły drzewa spokrewnione ze współczesnymi potężnymi sekwojami, a także sosny i araukarie. Pospolite były też miłorzęby i sagowce, dominujące wśród małych drzew i krzewów. W lasach szpilkowych podszycie często tworzyły wysokie paprocie drzewiaste. W runie leśnym przeważnie występowały paprocie i skrzypy.

Zwierzęta Na początku jury głównymi roślinożercami były tzw. prozauropody. Pod koniec tego okresu dominowały ogromne Sauropoda, mogące zjadać zarówno niską, jak i wysoką roślinność. Rozdrabniały pokarm za pomocą gastrolitów (kamieni żołądkowych). Drugim co do liczebności roślinożercą był Stegosaurus, mający bezzębny dziób i słabe zęby policzkowe. Żyło również wiele ornitopodów (najliczebniejsze były hipsylofodony), pojawiły się też pierwsze ankylozaury - dinozaury pancerne. Potężni przedstawiciele teropodów zabijali i zjadali roślinożerców, podczas gdy małe teropody polowały na drobne zwierzęta lub odżywiały się padliną.
Życie w powietrzu zdominowały Pterosauria. Pojawiły się również pierwsze ptaki. Najlepiej znany Archaeopteryx ogon, zęby i pazury, w czym był podobny do małego teropoda, natomiast pióra upodabniały go do ptaka.
Na początku jury wymarły Nothosauria oraz Placodontia. Ichthyosauria żyły w płytkich morzach, podobnie jak grupa krokodyli morskich, których kończyny przekształciły się w płetwy. Gady dzieliły morskie przestrzenie z rybami kostnoszkieletowymi (Teleostei). Do stworzeń morskich należały też krępe, długoszyje Plesiosauria oraz krótkoszyje Pliosauria, mające dużą głowę i silne szczęki o ostrych zębach. Pod koniec jury ichtiozaury i krokodyle morskie były na granicy wymarcia.

Kreda Kreda była ostatnim okresem ery mezozoicznej i zarazem szczytowym okresem Ery Dinozaurów. Grube pokłady kredy tworzyły dna płytkich mórz, które rozciągały się na terenie dzisiejszej Ameryki Północnej i Europy. Laurazja i Gondwana podzieliły się na fragmenty odpowiadające współczesnym kontynentom. Zderzenia i przesunięcia płyt tektonicznych doprowadziły do wypiętrzenia Gór Skalistych oraz innych łańcuchów górskich. W pobliżu równika klimat nadal pozostawał ciepły, ale nieco mniej wilgotny. Przerzedziły się lasy. W pozostałych rejonach kuli ziemskiej wyraźnie zaznaczyły się pory roku. Pojawiły się rośliny kwiatowe. Zwierzęta na oddzielonych, oblewanych oceanami kontynentach zaczęły ewoluować niezależnie od siebie. Dlatego też w kredzie pojawiło się więcej różnorodnych gatunków dinozaurów niż w jakimkolwiek innym okresie. Lądy We wczesnej kredzie wschodnią Azję i zachodnią Amerykę Północną łączył pomost lądowy. Amerykę Północną stopniowo zaczęło rozdzielać na dwie części płytkie morze. Zachodnia część stała się wyspą, na której rozwinęły się specyficzne dla niej gatunki dinozaurów. Płytkie morze oddzieliło także Azję od kontynentu obejmującego obecny wschód Ameryki Północnej, Europę i Grenlandię. Również lądy południowe: Afryka, Antarktyda, Indie, Ameryka Południowa i Australia stopniowo odsuwały się od siebie. Na tych południowych lądach występowały te same "stare" typy dinozaurów, co w Ameryce Północnej i Europie. Roślinność Na początku kredy na lądach wciąż jeszcze panowały rośliny mezozoiczne, takie jak sagowce, drzewa szpilkowe i paprocie. Zaczęły się już jednak pojawiać rośliny okrytozalążkowe. Niektóre z tych roślin, rozprzestrzeniając się z tropików na tereny chłodniejsze, ewoluowały, aż przekształciły się w krzewy i małe drzewa. Pod koniec kredy dęby, klony, orzechy i inne drzewa konkurowały z nadal pospolitymi drzewami szpilkowymi.

Zwierzęta W późnej kredzie szybko różnicowały się małe ssaki, pojawiły się też węże, a na lądach wciąż dominowały dinozaury. Rozwinęły się nowe rodziny roślinożernych dinozaurów ptasiomiednicznych, o zębach i szczękach przystosowanych do żucia roślin (Hadrosauroidea). Więcej było żywiących się niskimi roślinami dinozaurów pancernych (Ankylosauria). Słabiej przystosowane Stegosauria wymarły. Liczebność dużych, długoszyich zauropodów zaczęła się zmniejszać na północy, chociaż wciąż dominowały na południu. Theropoda w kredzie znacznie się zróżnicowały, od dziwacznego Mononykusa po wielkiego tyranozaura.

Skrzydlate stworzenia kredy były różnorodne, od maleńkich ciem, żyjących w rojach pszczół do największych latających zwierząt - ogromnych pterozaurów. Wśród nich największe rozmiary osiągnął Quetzalcoatlus. Opisy znalezisk z lat 90. zeszłego wieku wykazują, że ptaki również ulegały zróżnicowaniu. Już we wczesnej kredzie dwa gatunki ptaków, mały Sinornis z Chin i Concornis z Hiszpanii miały mostek z grzebieniem, tak jak współczesne ptaki latające. Później pojawiły się nielotne ptaki nurkujące.

Duża część stworzeń wodnych żyjących w kredzie była spokrewniona z żyjącymi dzisiaj kręgowcami. Największe ówczesne słodkowodne gatunki to krokodyle. Żółw morski Archelon przerastał rozmiarami największe żyjące obecnie żółwie skórne. Mozazaury, pływające w morzu jaszczurki z płetwami, mierzyły do 10 m dł., a poruszały się w wodzie za pomocą wężowatych ruchów spłaszczonego ogona. Wyposażone w płetwy gigantyczne pływające w morzach plezjozaury miały długie, podobne do wioseł kończyny. Plesiosauria obejmowało zarówno formy z krótką szyją, takie jak ogromny Kronosaurus o trzymetrowej głowie, jak i odżywiające się rybami gady z długą szyją, jak np. Elasmosaurus, który miał conajmniej 70 kręgów szyjnych. W tym czasie wymarły ichtiozaury.