W XVII w. Rozegrano wiele bitew które bardzo wpłynęły na losy Rzeczypospolitej a ich sukces zawdzięczamy głównie naszym wielkim wodzom oraz wspaniale przygotowanej armii. Rzeczypospolita posiadala najlepsza jazdę konną zwaną Husarią. Husarz był wyposażony w półzbroje, kolczugi, hełmy i karwasze oraz broń zaczepną szable, kopie, koncerz, pistolety. Na swoich plecach miale specjalne skrzydła które robiły taki hałas ,że płoszyły konie nieprzyjaciela. Wielkimi wodzami nie byli tylko Hetmani ale i Królowie i Kanclerze Wielcy Koronni. Byli to ludzie wykształceni i z reguły bardzo majętni. Należy podkreślić fakt ,że Rzeczypospolita XVII w. posiadała największe terytorium swojego państwa w historii. Olbrzymia długość granic i liczne narody wchodzące w skład naszego Państwa powodowały ,że liczne wojny w tamtych czasach były nieuniknione. Polska także jako mocarstwo regionalne starało się kształtować politykę państw ościennych.
Jan Karol Chodkiewicz (1560-1621)
Jan Karol Chodkiewicz (1560-1621). Służył pod rozkazami Żółkiewskiego (przeciwko zbuntowanym Kozakom Nalewajki w 1596 roku) i Jana Zamoyskiego, z którym wziął udział w zwycięskiej wyprawie do Mołdawii (1600). W 1601 roku został hetmanem polnym litewskim, a w 1602 roku objął po Zamoyskim naczelne dowództwo w Inflantach: odebrał Szwedom Dorpat i pobił ich pod Białym Kamieniem (1604). Już jako hetman wielki litewski rozbił Szwedów pod Kircholmem (1605). W 1609 roku, mając tylko 2000 żołnierzy, zdobył Parnawę (miasto i zamek) oraz uwolnił od szwedzkiej blokady Rygę; po drodze zaskoczył eskadrę szwedzką pod Salis - przy pomocy zaimprowizowanej floty spalił dwa okręty, a resztę rozproszył. Następnie pobił Szwedów nad rzeką Gauja i zdobył Dynemunt. Był Chodkiewicz przeciwnikiem interwencji polskiej w Rosji, ale gdy położenie stało się tam niebezpieczne, objął w 1611 roku dowództwo, by ratować sytuację. Dostarczył posiłki i żywność wojsku polskiemu w Moskwie, a w 1612 roku ruszył z odsieczą, jednak po trzydniowych walkach musiał się cofnąć. W 1616 roku został wojewodą wileńskim. W 1621 roku, gdy gotowała się wielka wyprawa turecka przeciwko Polsce, a hetmanów koronnych zabrakło (Żółkiewski poległ pod Cecorą, Koniecpolski zaś znajdował się w niewoli tureckiej) , Chodkiewicz objął naczelne dowództwo i stawił Turkom opór pod Chocimiem. Zmarł na zamku chocimskim, na dwa tygodnie przed odwrotem Turków.
Jan III Sobieski (1629-1696)
Jan III Sobieski (1629-1696). Po matce prawnuk Żółkiewskiego; brat jego, Marek, zginął z rąk Tatarów. Był więc Sobieski, jako pogromca Turków i Tatarów, "mścicielem" i takim kształtowała go historyczna legenda. Ale początki były nieco inne. Chrzest bojowy otrzymał Sobieski w 1649 roku na Ukrainie, w walkach z Kozakami. Jako pułkownik przeszedł w 1655 roku na stronę Karola Gustawa, składając mu przysięgę wierności wraz z całym wojskiem kwarcianym, ale już od końca marca 1656 roku walczył przeciwko Szwedom pod rozkazami Stefana Czarnieckiego, a następnie Jerzego Lubomirskiego. Został chorążym wielkim koronnym, a w trzydniowej bitwie pod Warszawą (1656) dowodził własnym pułkiem i posiłkującymi Polskę Tatarami. W 1665 roku został po rokoszaninie Lubomirskim marszałkiem wielkim koronnym, a w 1666 roku - hetmanem polnym koronnym (po zmarłym Czarnieckim). Jako jeden z przywódców stronnictwa francuskiego i mąż Francuzki, Marii Kazimiery d'Arquien, nie cieszył się Sobieski popularnością wśród mas szlacheckich, ale jego wielkie zwycięstwa na wschodzie zdobywały mu stopniowo sympatię szerokich kręgów społeczeństwa. W 1667 roku pobił Kozaków i Tatarów pod Podhajcami, w następnym roku został hetmanem wielkim koronnym, w 1671 roku rozbił Tatarów pod Bracławiem i Kalnikiem, w rok później poprowadził zwycięską wyprawę na czambuły tatarskie, a w 1673 roku rozgromił Turków pod Chocimiem, zmazując w ten sposób hańbę traktatu buczackiego. W 1674 roku został królem. Pobił Tatarów pod Lwowem (1675) i powstrzymał Turków pod Żórawnem (1676), zmuszając ich do zwrócenia Polsce Białej Cerkwi i Pawołoczy (Kamieńca i Podola nie udało się odzyskać). Zmieniwszy swą orientację polityczną z profrancuskiej na proaustriacką, ruszył w 1683 roku na odsiecz Wiednia, zadając tam Turkom druzgocącą klęskę. Zwyciężył również pod Parkanami, nie wynosząc jednak politycznych korzyści z wyprawy wiedeńskiej. W kraju jego liczne wysiłki w kierunku reformy państwa i aktywizacji na arenie międzynarodowej były sabotowane przez magnatów.
Stanisław Żółkiewski (1547-1620)
Żółkiewski Stanisław (1547-1620), hetman polny koronny od 1585, kasztelan lwowski od 1590, wojewoda kijowski od 1608, hetman wielki koronny od 1613, kanclerz wielki koronny od 1618. Walczył przeciwko zbuntowanym Gdańszczanom, dowodząc rotą husarii w bitwie pod Lubieszowem (1577). 1579-1581 odznaczył się w wyprawach rosyjskich Stefana Batorego, w bitwach pod Wieliżem i Pskowem. 1588 brał udział w bitwie pod Byczyną (po stronie J. Zamoyskiego) oraz 1595 podczas wyprawy mołdawskiej w bitwie pod Cecorą. 1596 tłumił powstanie kozackie S. Nalewajki, 1600 powtórnie wziął udział w wyprawie do Mołdawii.
Zwolennik obozu kanclerskiego, przeciwnik prohabsburskiej i antymoskiewskiej polityki Zygmunta III Wazy, 1607 wystąpił jednak w obronie władcy, przyczyniając się do zwycięstwa wojsk królewskich nad rokoszanami (rokosz sandomierski 1606-1609) pod Guzowem (6 lipca 1607). 1609 wyruszył wraz z Zygmuntem III na wyprawę moskiewską. 4 lipca 1610 w bitwie pod Kłuszynem rozgromił czterokrotnie liczniejsze wojska moskiewsko-szwedzkie, zajął Moskwę i przeprowadził elekcję królewicza Władysława na tron rosyjski. 1617, podpisując traktat pokojowy pod Buszą, zażegnał niebezpieczeństwo wybuchu wojny polsko-tureckiej. 1620 podjął wyprawę do Mołdawii, w celu powstrzymania planowanego ataku sułtana tureckiego Osmana II i udzielenia pomocy hospodarowi G. Grazzianiemu. Pokonany pod Cecorą, zginął w czasie odwrotu pod Mohylewem.
Stefan Czarniecki
Był wybitnym wodzem i strategiem. Szybko piął się po szczeblach kariery. Został kasztelanem kijowskim w 1655 roku, dwa lata później stał się wojewodą ruskim. Zaś już w 1664 roku stal się wojewoda kijowskim, rok później awansował na stanowisko hetmana polnego koronnego. Zaprawiony w bojach Czarniecki uczestniczył w kampanii szwedzkiej 1626 - 1629, powstaniu Chmielnickiego w latach 1648 - 1655. Uczestniczył już w pierwszej bitwie z buntownikami pod Żółtymi Wodami, gdzie po porażce sil polskich dostał się do niewoli. Udało mu się jednak uciec i schronić w twierdzy w Kudaku. Jednak już wkrótce po kapitulacji tej twierdzy dostał się do niewoli po raz drugi. Powrócił z niej w 1649 roku. Kiedy po długiej obronie Zbaraża Jan Kazimierz zawarł niekorzystna dla Polski ugodę Zborowską, Czarniecki uznał ja za zdradę. Bohater hymnu bowiem dążył podobnie jak Jeremi Wiśniowiecki do szybkiej rozprawy z Kozakami. W 1651 r. walczył pod Beresteczkiem. W 1652 roku pod Batohem zginął jego brat (zamordowany wraz z wieloma jeńcami polskimi, m. in. z Markiem Sobieskim, bratem Jana, późniejszego króla). Odwetowa wyprawa polska (1654) swoim okrucieństwem przeraziła nawet Kozaków! Czarniecki słynął z bezwzględności. Ponoć w 1664 roku w Subotowie gdzie złożone były szczątki Bohdana Chmielnickiego kazał je rozrzucić i podeptać.
W pamięci Polaków pozostał jednak dzięki swej służbie królowi podczas potopu szwedzkiego. Bronił Karkowa w 1655 roku. Kiedy odniósł porażkę pod Gołębiem, zastosował taktykę wojny szarpanej, która szybko przyniosła spodziewane efekty, zwłaszcza dzięki masowemu udziałowi chłopów. W 1656 r. odniósł zwycięstwo pod Warką, zajął Bydgoszcz i Tucholę, wyzwolił Warszawę, w 1657 r. zmusił do kapitulacji pod Czarnym Ostrowiem i Międzybożem armię Janusza Rakoczego, sprzymierzeńca Szwedów. W latach 1658-59 dowodził oddziałami polskimi wysłanymi na pomoc Danii (zdobył wyspę Als i twierdzę Kolding). Od 1660 uczestniczył w walkach z Rosją. Tego samego roku odniósł wspaniałe zwycięstwo pod Połonką. Zginął podczas wyprawy przeciwko Kozakom w 1665 roku. Charakterystyczna jest śmierć wielkiego wodza. Przed śmiercią zwyczajem starożytnych pożegnał się ze swoim koniem, orężem i żołnierzami. W tradycji narodowej jest wzorem niezłomnego i ofiarnego żołnierza. Został wspomniany w polskim hymnie państwowym. Wielki patriota kierował się maksymom „Jam nie z roli ani z soli ale z tego co mnie boli”
Jeremi Wiśniowiecki
Jeremi Wiśniowiecki to postać legenda. Opisywany w "Ogniem i mieczem" człowiek był doskonałym wodzem i bohaterem szlachty. Urodził się 1612 roku. Pochodził ze starego ruskiego rodu. Jego matką była Ranina, córkę hospodara mołdawskiego. Jego ojciec, Michał posiadał liczne ziemie na "dzikich polach". Ich stolicą było miasto Łubnie. Michał Wiśniowiecki był wystarczająco potężnym człowiekiem aby wyprawiać się wielokrotnie na Mołdawię. Niestety wkrótce zmarł. Został bowiem otruty przez mnicha który w komunii podał mu truciznę. I w tym czasie kiedy majątkiem zarządzała Ranina, Jeremi odbierał swoje wykształcenie. Uczył się u lwowskich jezuitów, potem przebywał w Rzymie i w Padwie, krótko studiował w Bolonii, swoje wykształcenie zyskał podczas w Niderlandach, gdzie studiował nowoczesną sztukę fortyfikacyjną. Wkrótce po przybyciu ze studiów przeszedł na katolicyzm. Bynajmniej jednak nie z powodów polityczny. Uważał bowiem w porównaniu z "rzymską wiarą" prawosławie wydawało się prymitywną religią "prostego ludu". Po tym akcie przystąpił do rozbudowy swojego majątku. A trzeba przyznać, że posiadał bardzo wielką osobistą armie liczącą około 6 do 7 tysięcy świetnie wyszkolonych żołnierzy. Tutaj dał się poznać jako człowiek który całkowicie ignoruje prawo. Najgłośniejszy był spór o Hadziacz, który odebrał Koniecpolskim. Jarema zjawił się pod grodem z całą swoją potęgą, zbombardował bramy z armat i wziął miasto szturmem. Pozwany w tej sprawie na sejm, udał się do Warszawy na czele 4 tysięcy rębajłów. Na szczęście konflikt zdołali zażegnać nieco przestraszeni senatorowie. I choć wielokrotnie oskarża się tą postać o brak gospodarności, to jednak w świetle obecnych faktów jest to oskarżenie zupełnie bezpodstawne. Kiedy zaczynał swoje urzędowanie w jego majątku przebywało ponad 4500 poddanych. Jednak już w 1646 roku w jego majątku mieszkało 230 tysięcy ludzi! Te bajeczne majątki przynosiły fantastyczny roczny dochód 600 tysięcy złotych (koń kosztował wtedy 6 złotych, wół-20, buty-2 złote). Wyróżniał się podczas "wojny smoleńskiej". Wielokrotnie dając popisy odwagi. Jednak do legendy przeszedł w głównej mierze dzięki Powstaniu Chmielnickiego. Opowiadając się wielokrotnie za stłumieniem buntu już w zarodku walnie przyczynił się do zwycięstwa pod Beresteczkiem. Prowadząc jedna z największych szarż w historii polski. Jeremi Wiśniowiecki zmarł wkrótce potem bo 20 sierpnia 1651 roku w Pawołoczy. Miał zaledwie 39 lat. Sława ojca otwarła drogę do kariery jego synowi Michałowi. Ten jednak nie odziedziczył talentów po ojcu.
Władysław IV Waza (1594-1648)
Urodził się 9 czerwca w Łobzowie. Był synem Anny Habsburżanki i Zygmunta III. Już w 1610 roku został w wyniku wojny polsko-rosyjskiej wybrany na cara Rosji. Lecz w wyniku postawy ojca który sam chciał być panem Rosji utracił tron. Ostatecznie zrzekł się pretensji do tronu w 1635 roku. Brał udział w licznych wojnach toczonych przez ojca. Tak też w chwili wyboru na władcę Polski (1632), posiadał nie małe doświadczenie wojskowe. Jedną z pierwszych ustaw jakie przyjął była reforma wojska polskiego. Podzielił on oddziały na dwie kategorie: tzw. autorament narodowy w którego skład wchodziły jazda husarska, pancerna i lekka tatarska oraz piechota typu polsko-węgierskiego (hajducy). Natomiast autorament cudzoziemski tworzyły: rajtaria, dragonia, arkabuzeria i piechota pikieniersko - muszkieterska, która dysponowała siłą ognia dorównującą szwedzkiemu przeciwnikowi. Za czasów Władysława IV nastąpiło także wzmocnienie polskiej artylerii. Zaczęto odlewać działa o średniej długości lufy, strzelające kulami o ciężarze: 48, 24, 12 i 6 funtów. Obok tego uruchomiono produkcję 3-funtowych dział regimentowych, służących do wspierania piechoty, wzorowanych na podobnym sprzęcie, należącym do armii Gustawa Adolfa. Panowanie Władysława IV to także okres ożywionej działalności fortyfikacyjnej. Podjęto budowę twierdzy Kudak nad Dnieprem, wznoszono umocnienie typu bastionowego wokół miast: Brody, Słuck, Rzeszów, Ujazd, Gdańsk i Elbląg. Obwarowano też klasztor na Jasnej Górze w Częstochowie. Zakończył następnie wojnę z Rosją pokojem w Polanowie (1634). W polityce zagranicznej początkowo zwrócił się w stronę Austrii. Widząc jednak, że ta nie chce mu pomóc. Zmienił tor polityki zagranicznej w stronę Francji. Doprowadził to do uspokojenie wewnętrznego. Zmęczony ciągłymi wojnami kraj zaczął podnosić się z upadku. Skomplikowany problem kozaczyzny próbował rozwiązać przez podtrzymanie unii brzeskiej z 1595 roku. Nie rozwiązał go jednak i tak w chwili śmierci króla wybuchło powstanie Chmielnickiego. W życiu prywatnym nie miał szczęścia. Jego pierwsza żona zmarła przy porodzie. Druga niemłoda acz urodziwa Maria Ludwika, nie dała mu potomka. Władca Polski z czasem otoczył się licznymi kochankami. Zmarł niespodziewanie bez potomka w 1648 roku. Ocena tej postaci jest sprawą trudną. Z jednej strony dokonał ważnych reform dla kraju, z drugiej jednak nie rozwiązanie problemu kozaczyzny spowodowało wybuch powstania które zapoczątkowało szereg wojen niszczących kraj. Dlatego też uznaję tego króla za średniego. Zrobił zarówno wiele dobrego jak i złego.
Jan Zamoyski (1542-1605)
Jan Saryusz Zamoyski urodził się w kwietniu 1542 roku w Sokołówce. Jego ojciec Stanisław był kasztelanem chełmskim. Matka Anna Herburtówna z Miżyńca. Pierwsze nauki Jan odebrał w Krasnymstawie. Następnie został wysłany na studia do Paryża. Po kilku latach przenosi się do Strasburga, a następnie do Włoch. W wieku 20 lat zostaje wybrany rektorem akademii padewskiej (dzieki uwagom prof. Tomasza Schramma wyjaŚniam, iż rektorem był wówczas nazywany przedstawiciel społecznoŚci studenckiej). Tam też napisał po łacinie swe dzieło o senacie rzymskim. W 1565 r. Zamoyski powraca do ojczyzny. Zostaje (jak wcześniej Kochanowski) sekretarzem królewskim. Jeszcze za życia Zygmunta Augusta, Zamoyski doprowadził do uporządkowania archiwum koronnego. Tutaj także objawił polityczny talent. Król wynagrodził Zamoyskiego starostwami: zamechskim i bełzkim. Podczas bezkrólewia Jan Zamoyski wchodził w skład delegacji do Henryka Valois. Między bracią szlachecką zyskał sobie uznanie za obronę "złotej wolności". Stał się "trybunem szlacheckim". Największych względów Zamoyski doznał od Stefana Batorego. Był jego największym sojusznikiem. Głosząc postulaty egzekucyjne, sam dzierżył w swym ręku urzędy wojewody krakowskiego i hetmana. Wchodził w skład Senatu. W 1576 roku otrzymał podkanclerstwo koronne i starostwa: malborskie, międzyrzeckie, krzeszowskie, drepskie. Wkrótce do godności kanclerskiej wyniesiony został. W 1579 r. Brał Zamoyski udział w wojnie z Moskwą. Dowodził oblężeniem Pskowa. Przez kronikarzy ruskich określany był mianem ""dumnego i o złym sercu kanclerza Polaka". W 1584 r. Miało miejsce najbardziej kontrowersyjne wydarzenie. Zamoyski wykonał wyrok śmierci na banicie Samuelu Zborowskim. Umysły szlacheckich warchołów rozpalały się do czerwoności. Pojawia się tu bardzo ciekawa postać Stanisława Stadnickiego zwanego Diabłem Łańcuckim, ale to już inna historia. Liczna familia Zborowskich rządała zemsty na "gardle Zamoyskiego". Sprawę zaogniał fakt, że ludzie Zamoyskiego ścigający Samuela, wtargnęli na ziemie siostrzenicy Zborowskich, Katarzyny Włodek. "Neminen captivabimus nisi iure victum"! krzyczała szlachta krakowska. Mimo ogromnego szumu w okół osoby senatora, Zamoyski nie poniósł uszczerbku. Data 12 grudnia 1586 r. Była tragiczna dla Rzeplitej. W Grodnie umarł Stefan Batory. Zręczny polityk i wyborny strateg. Zamoyski utracił najsilniejszego sojusznika. Podczas elekcji Zamoyski brał "czynny" udział, popierając Zygmunta III. W 1588 r. Rozbił wojska Maksymiliana Habsburga (którego nota bene uwięził w Krasnymstawie, aż do uzyskania gwarancji z Wiednia, że Habsburgowie zrzekną się korony polskiej) pod Byczyną. Niejasne są cele Zamoyskiego. Raczej nie chodziło tu o sympatię do dynastii Wazów, a o zachowanie dotychczasowej pozycji. Do nowego króla, Zamoyski odnosił się wręcz z pogardą. Nazywał go "naszym niemym diablęciem importowanym ze Szwecji". Pod koniec swego życia Zamoyski zaczął prowadzić "prywatną" politykę względem Wołoszczyzny i Mołdawi. Ostatnimi czynami zbrojnymi Zamoyskiego był udział w tłumieniu powstania kozackigo pod Nalewajką (1596) i działania zbrojne w Inflantach. Syty zaszczytów dnia 30 lipca 1605 r. dokonał życia w Zamościu. Był czterokrotnie żonaty (pierwszą żoną była Anna Ossolińska chorążanka lubelska, drugą Krystyna Radziwiłłówna wojewodzianka wileńska, trzecią Gryzelda Batorówna księżniczka siedmiogrodzka, czwartą Barbara Tarnowska kasztelanka sandomierska) lecz tylko z ostatniego małżeństwa miał syna Tomasza. Życie Jana Zamoyskiego skreślił po łacinie Reinhold Heidenstein. Na polski przełożył je Franciszek Bohomolec i w 1775 w Warszawie drukiem ogłosił.
W 1605 Rzeczpospolita straciła wielkiego męża stanu. Jego zasługi dla ojczyzny są niezaprzeczalne. Był bardzo silną osobowością. Wpływał na rządy Batorego. Silna pozycja w Senacie i posłuch wśród szlachty powodował, że z jego zdaniem musiał się każdy liczyć. Zamoyski pozostał w pamięci potomnych.