Średniowiecze.

Przedmiotem niniejszego referatu jest literatura, kultura i filozofia średniowiecza.

Średniowiecze jest to epoka w historii Europy między V i XV stuleciem. Za datę jej początku uznaje się upadek starożytnego Rzymu w 476r. n.e., a za koniec zdobycie Konstantynopola przez Turków w 1453r. Nazwę tego okresu wymyślili pisarze XV i XVI w., którzy uważali, że po upadku cywilizacji starożytnej nastąpił mroczny okres głębokiego kryzysu, z którego Europa podniosła się dopiero w ich epoce. W ich mniemaniu wieki te nie zasługiwały nawet na własną nazwę, były to po prostu okresem pośrednim (z łac. media aetas lub medium aevum). Dziś wiemy już, że jest to koncepcja płytka i niesprawiedliwa w stosunku do osiągnięć kultury europejskiej blisko dziesięciu stuleci.

Cechami charakterystycznymi średniowiecza były:
- teocentryzm (podstawowa filozofia średniowiecza, polegająca na uznaniu Boga za centrum wszelkich działań historii, człowieka i całego świata)
- uniwersalizm (oznaczał jednolitość epoki, tzn. jedna charakterystyczna warstwa społ.-rycerstwo, język- łacina, władza kościelna-papież)
- anonimowości dzieł (brak danych na temat autora, wynikający ze skromności człowieka i przeznaczenia utworu, sztuki - pochwala Boga)
- dwujęzyczność (utwory zaczęły powstawać nie tylko w jez. łacińskim, ale także w nowopowstałych jez. narodowych)

W okresie chaosu, po rozpadzie cesarstwa zachodnio rzymskiego, wielką rolę zaczął odgrywać Kościół, ponieważ przechowując kulturę starożytnego świata przekształcał ją zarazem w duchu chrześcijaństwa. Nie dziwi więc fakt, że w tym czasie kultura, sztuka, filozofia i literatura opierały się na tej właśnie religii.

Główne nurty filozoficzne w średniowieczu to: augustynizm, tomizm i franciszkanizm. Augustynizm zapoczątkował św. Augustyn żyjący na przełomie IV i V w. Nawiązywał on do nauki Platona, dzielił świat na dwie strefy: materialną i duchową. Twierdził, że wszystko co stworzył Bóg jest dobre, stąd zło nie istnieje - jest nicością wynikającą z wolności człowieka. Tomizm to nauka św. Tomasz z Akwinu żyjącego w XIII w. Nawiązywał on do nauki Arystotelesa. Uważał, że wszystko co jest, składa się z materii i formy- człowiek to połączenie duszy i ciała, a nie sama dusza. Człowiek poznaje świat dzięki rozumowi lub przez wiarę - te dwa porządki poznania nie są sprzeczne, lecz uzupełniają się nawzajem. Jego najważniejsze dzieło to ?Summa teologiczna? gromadząca całą średniowieczną wiedze o Bogu, człowieku i świecie.

Franciszkanizm była to nauka św. Franciszka z Asyżu, który żył na przełomie XII i XIII w. Głosił miłość do przyrody, świata i wszystkich zwierząt, które nazywał braćmi. Założył klasztor franciszkanów.

W sztuce dominowały dwa style: romański i gotycki. W stylu romańskim (XI ? XIII w.) budowle był ciężkie, masywne, proste, miały małe okna i okrągłe wieże. Budowano je głównie z kamienia, służyły przede wszystkim za opactwa, zamki, kościoły, pełniły funkcje obronną.

Najważniejsze zabytki to: kolegiata w Tumie pod Łęczycą, drzwi gnieźnieńskie i zabudowa miasta Carcassonne. Styl gotycki panował od XIII do XV w., a jego budowle były smukłe, strzeliste, ostrołukowe, miały wysokie wieże i piękne witraże. Wyrażały one pragnienie sięgnięcia nieba. Najważniejsze dzieła architektoniczne tego okresu to: katedra na Wawelu, kościół Mariacki w Krakowie i katedra Notre Dame w Paryżu.

Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że w tym czasie zaczęto wystawiać pierwsze sztuki teatralne zwane misteriami. Były one oparte na wątkach biblijnych. Początkowo odbywały się w kościołach, a potem na placach miejskich.

Średniowieczna literatura cechowała się dydaktyzmem i moralizatorstwem. Powstała duża ilość nowych gatunków literackich, np. epos rycerski, pieśni religijne, żywoty św. (hagiografia), dzieła historiograficzne, plankt, kazania i romanse rycerskie. Najważniejsze utwory z tego okresu to: ?Pieśń o Roladzie? (epos rycer. opisujący śmierć idealnego rycerza ? Rolada, który zginął bohatersko walcząc do końca z Saracenami), ?Tristan i Izolda? (romans rycer. opisujący miłość rycerza i królowej, którzy za sprawą eliksiru miłości zakochują się w sobie, co kończy się śmiercią obu kochanków), ?Legendy Okrągłego Stołu? (epos rycer. opowiadający rycerzach króla Artura, ich wielkich czynach i walce w obronie ojczyzny i honoru).

Polska literatura średniowieczna charakteryzuje się dużą ilością dzieł, zwanych zabytkami jęz. polskiego. Było ich wiele, ale najważniejsze to: ?Bogurodzica?, ?Kronika Polska? Galla Anonima, ?Roczniki? Jana Długosza, ?Legenda o św. Aleksym? i ?Księga Henrykowska?. "Bogurodzica" to najstarsza pol. pieśń powstała ok. XIII w. Modlitwa ta oparta jest na idei pośrednictwa ? wierni zwracają się u Maryi o wstawiennictwo u Jej Syna oraz do samego Jezusa, aby zesłał na modlących się szczęście na ziemi i po śmierci. Jest ona zabytkiem pol. literatury z tego okresy, ponieważ pokazuje procesy jakie zachodziły w średniowiecznej polszczyźnie. Warto zauważyć, że była ona zapisana w dopiero co rozwijającym się w literaturze jęz. polskim. ?Kronika? Galla Anonima jest to kronika do czasów Bolesława Krzywoustego.

Napisana została w jęz. łacińskim, prawdopodobnie w latach 1113-1116. Opiewa dzieje Piastów, przodków Bolesława Krzywoustego, ale głównym bohaterem jest sam Krzywousty, stawiany za przykład idealnego władcy. ?Roczniki? Jana Długosza jest to kronika składająca się z 12 ksiąg i opisująca historię Polski od czasów najdawniejszych do niemal ostatnich dni życia autora. Napisana po łacinie, powstała w latach 1455 do 1480. ?Legenda o św. Aleksym? to anonimowy tekst opisujący żywot tego św. Powstał on w XV w., został napisany w języku polskim. ?Księga Henrykowska? jest to historia klasztoru cystersów na Dolnym Śląsku. Powstała w XIII w. i napisana po łacinie. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że znajduje się tam pierwsze zdanie w języku polskim: ?Daj ać ja pobruszę, a ty poczywaj? (Daj niech ja pomielę żarna, a ty odpoczywaj).

Powyższe argumenty pokazują, że średniowiecze wcale nie było wiekami ciemnymi, ale czasem rozwoju europejskiej i polskiej literatury i kultury, która dała solidne podstawy do dalszego kształtowania świadomości narodowej i religijnej wielu narodom, a w szczególności Polakom.