Literatura XX wieku - kryzys wartości i zguba człowieka

Kryzys wartości i zagubienie człowieka we współczesnym świecie ukazane w literaturze XX wieku.

Kryzys wartości bardzo często dosięgał bohaterów literackich różnych epok: romantyzmu, baroku czy pozytywizmu. Natomiast w literaturze XX wieku jest prawie wszechobecny. Począwszy od "Mistrza i Małgorzaty", a skończywszy na "Roku 1984" w prawie wszystkich utworach można zauważyć zagubienie człowieka współczesnego.

We współczesnej literaturze bardzo rzadko można znaleźć szczęśliwe zakończenie akcji czy radosnych bohaterów. Więcej w niej smutku, grozy, przerażenia. Wiek XX przyniósł ludziom wiele tragicznych doświadczeń jak dwie wojny światowe czy system, który po nich zapanował w Polsce.

Jeszcze przed wybuchem I wojny światowej zaczął być zauważalny kryzys wartości. Za przykład może tu służyć "Mistrz i Małgorzata" Bułhakowa. Utwór ten, uznawany przez wielu za najciekawszą książkę XX wieku ukazuje bardzo wiele ówczesnych problemów stalinowskiej Rosji. Można powiedzieć, że Rosjanie są zagubieni w świecie, w którym przyszło im żyć, w świecie, w którym rządzi pieniądz, a świat jest całkowicie zdemoralizowany. Bułhakow ukazuje w swej powieści winę i karę, jaką poniosą ludzie za stworzenie takiego świata.

Inny kryzys wartości przedstawiony jest w utworach ukazujących życie w trakcie II wojny światowej. W "Rozmowach z katem" Moczarskiego autor przedstawia relację ze swoich rozmów z tytułowym "katem". Ukazuje kryzys wartości Niemców, którzy nie widzieli nic złego mordowaniu Żydów. Byli przekonani, że Żydzi nie powinni istnieć. Nie czuli żadnej skruchy. Mordowanie Żydów to była dla nich codzienność.

Kryzys wartości dotknął także Polaków. Na przykład w "Pożegnaniu z Marią" przechodzi go główny bohater. Z wrażliwego, zakochanego człowieka staje się obojętny na krzywdę innych, na mordowanie Żydów, a wręcz stara się jeszcze ich wyzyskiwać. Czeka na transporty Żydów, bo można znaleźć przy nich coś do jedzenia.

Omawiając utwory opisujące życie podczas II wojny światowej należy wspomnieć również o "Innym Świecie" Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Dla ludzi żyjących w rosyjskich łagrach również najważniejsze staje się przeżycie następnego dnia, nie ważne jakim kosztem. Obozowicze również przestają zwracać uwagę na krzywdę innych, dzięki temu mają większe szanse na przeżycie.

Kryzys wartości przedstawiony w utworach Borowskiego czy Moczarskiego jest bardzo wyraźny. Wynika on z tortur, jakie prowadzili na Polakach Niemcy czy Rosjanie, a także z głodu, jaki doskwierał niemalże wszystkim. Człowiek, mimo że starał się nie poddawać, z góry skazany był na porażkę. Kryzys wartości, jaki dosięgnął niemalże wszystkich, długo jeszcze po zakończeniu wojny oddziaływał na psychikę, głównie tych, którzy przebywali w Oświęcimiu czy Treblince.

Wielu bohaterów jest zagubionych w świecie, w którym przyszło im żyć po zakończeniu II wojny światowej. Starają się buntować przeciwko niemu, ale rzadko udaje im się odnieść sukces. W "Tangu" Mrożka Artur stara się zmienić świat, w którym przyszło mu żyć, jednak nie jest to takie proste. Zagubiony jest również bohater "Kartoteki".

Kryzys wartości bardzo dobrze ukazany jest w utworach George’a Orwella. W "Folwarku zwierzęcym" życie zwierząt na fermie jest symbolem ludzi żyjących pod totalitarnymi rządami. Dla świń przestaje być ważne jak rządzą, ważne jest tylko żeby utrzymać władzę i mieć jak największe wpływy, jak najbardziej wyzyskiwać mieszkańców folwarku. Dla świń przestają być ważne wartości moralne. Dążą do swojego celu, nie bacząc na drogę, po jakiej idą. Podobnie rzecz ma się w "Roku 1984". Można powiedzieć, że bohaterowie tam przedstawieni są puści, nic nie czują, nie rozumieją. Ich życie jest bardzo monotonne, co oczywiście jest spowodowane systemem władzy, która tuszuje to, co jest dla niej niekorzystne. W świecie przedstawionym przez Orwella nie ma szans na istnienie prawdziwej miłości, bo stwarzałaby ona zagrożenie dla władzy. Ludzie są ciągle obserwowani, więc nie mogą robić tego, czego chcą, a z czasem przestają o tym myśleć i robią to, co chce partia.

W wieku XX człowiek przechodzi bardzo głęboki kryzys. Są tego dwa główne powody: II wojna światowa i system, jaki panował po jej zakończeniu. Człowiek XX wieku nie jest jednak bierny. Mimo cenzury pisarze starali się w symboliczny sposób przedstawić sytuację, która panowała. Ich bohaterowie niejednokrotnie nie godzili się ze światem, w którym przyszło im żyć, ale niestety często nie posiadali aż takiej siły, by móc go zmienić. W dzisiejszym świecie człowiek może czuć się zagubiony, gdyż światem powoli zaczynają rządzić całkiem inne wartości. To pieniądz rządzi światem, coraz powszechniejszy staje się terroryzm, ale o tym przeczytamy dopiero w literaturze XXI wieku.