Uzupełniające pojęcia ze średniowiecza.

Ostrogoci - lud germański, który w IV w. przybyłznad Morza Czarnego do rzymskiej prowincji Panonii. Tam Założył swoje państwo podległe Konstantynopolowi. W VI w. państwo Ostrogotów zlikwidował cesarz bizantyjski, Justynian Wielki.

Latufundium - wielka posiadłość ziemska, zwłaszcza w starożytnym Rzymie lub średniowieczu.

Diecezja - kościelna jednostka administracyjna pod rządem biskupa: w późnym okresie cesarstwa rzymskiego była również państwową jednostką administracyjną.

Monastycyzam - klasztor - ruch zakonny mający na celu dążenie do samorealizacji w czystości duchowej, ubóstwie, umartwianiu się, modlitwie i kontenplacji prowadzących do zbawienia.

Majordom - starszy domu - w państwie frnkońskim w VII i VIII w. określenie dostojnika zarządzającego dworem królewskim.

Kalif - nastepca, namiestnik - tytul świeckiego i duchownego przywódcy muzułmanów, uważanego za nastepce Mahometa.

Bazyleus - 1.cesarz bizantyjski: 2. jeden z trzech archontów w starozytnych Atenach mający pieczę nad sprawami religijnymi.

Patriarcha - praojciec - we wczesnym chrześcijaństwie tytul biskupów najważniejszych miast: Antiochii, Aleksandrii, Rzymu, Jerozolimy i Konstantynopola; obecnie najwyższa godność w Kościele wschodnim.

Ikonoklazm - obraz+klan -łamać; - oficjalna doktryna państwa i Kościoła bizantyjskiego, sformowana w VIII w. przeciwko czcicielom świętych obrazów (ikon).

Opat - przłożony klasztoru, mający część uprawnień biskupich, obierany dożywotnio lub na określoną kadencję.

Marchia - w państwie frankijskim
i w sredniowiecznych Niemczech zorganizowany wojskowo okręg pograniczny, zarządzany przez margrabiego.

Hrabstwo - wczesnosredniowieczny okręg administracyjny w zachodniej Europie, zarządzany przez hrabiego.

Monarchia Patrymonialna - forma państwa, w której władca traktuje podległy mu kraj jako własność i swobodnie nim dysponuje, sprawowaną dożtwotnio władzę przekazując potomstwu.

Minuskuta karolińska - okreslenie kroju pisma, charakteryzującego się okrągłymi, kształtnymi i prostymi literami.

Oficjalista - osoba zatrudniona przy zarządzaniu majątkiem ziemskim.

Siedem sztuk wyzwolonych - to program szkól we wczesnym średniowieczu, przejęty ze starożytnych szkół rzymskich; obejmował stopień nizszy (trivium) - gramatyka, retoryka i dialektyka oraz stopień wyzszy (quadrivium) - arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka.

Ottoński Kościół państwowy - Otton I powiazal wyzsze stanowiska duchowne z władzą swiecką, powierzając stanowiska państwowe biskupom niemieckim, przez co uczynil z nich z czasem zwykłych feudatów.

Kongregacja kluniacka - zjednoczenie - wspólnota opactw rozsianych po całej Europie i funkcjonyjących według zreformowanych w opactwie Cluny reguły świętego Benedykta; opactwa kongregacji kluniackiej zlezne były tylko od papiezy, których wspierały przy wprowadzeniu wielkiej reformy kościola; między X a XII w. istniało około 1200 opactw.

Kardynał - w hierarchii Koscioła katolickiego - najwyzszy po papierzu dostojnik koscielny, należący do konklawe - kolegium wybierającego papierza.

Konkordat - uzgodniony - układ zawarty miedzy papierzem jako zwierzchnikiem Kościoła rzymskiego a władzą państową, regulujący stosunki państwo - Kościół.

Emirat - dowódzca - kraj podległy władzy emira, czyli muzułmańskiego księcia.

Kalifat - nastepca - urząd, władza kalifa; obszar podległy kalifowi.

Etos - charakter, zwyczaj, ojczyzna - ogólna orientacja kultury, styl życi społeczności i przyjeta przez nia hierarchia wartości pojawiających się w ludzkich zachowaniach; termin, który stosuje się do grup.

Chevaller - rycerz walczący na koniu.

Hospicjum - dawna nazwa schroniska, gospody albi stancji.

Albigensi - sekta w Kościele łacińskim działająca w południowej Francji (Tuluza, Albi - stąd nazwa) w XI-XII w. cieszyli się początkowo poparciem miejscowych baronów i hrabiego Tuluzy Rajmunda V. Po zamordowaniu legata papieskiego, Piotra z Castelnau, Innocenty III ogłosił w 1209r. przeciw nimkrucjatę którą do swej smierci w 1218r. dowodził Szymon z Montfort.

Normanowie - "ludzie Północy", ogólne określenie społeczeństw skandynawskich, które we wczesnym średniowieczu tworzyły cztery grupy plemienne; Szwedzi, Goci, Duńczycy i Norwegowie.

Kataster - wykaz pogłównego - urzędowy spis lub zbiór, sporządzany dla celów podatkowych.

Monarchia stanowa - system współrzędów monarchy i reprezentantów poszczególnych stanów ( w średniowiecznej Europie zachodniej szlachty, duchowieństwa i zamoznego mieszczaństwa).

Ile de France - dist. francuska wyspa, obecnie Ile de la Cit w zabytkowej części Paryża; wyspa na Sekwanie, gdzie ongiś mieściła się celtycka osada plemienna Patryzjów; w czasach rzymskich, od 52 r.p.n.e., przekształcona została w miasto Luetia Parisorium; w połowie V w. zdobył je Chlodwig, ustanawiając tu jedną ze stolic państwa Franków; przodkowie Hugona Capeta nabyli ją pod koniec IX w.

Głagolica - cerkiewno - słowiański - słowo - alfabet słowiański, który w IX w. przeniesiony został do Bułgarii i Macedonii, a następnie Ruś, gdzie zyskał nazwę cyrylica, jako że Cyryla uważano za pomysłodawce alfabetu; w kolejnych stuleciach alfabet ten upowrzechnił się w tych krajach słowiańskich, w których dominuje prawosławie.

Hołd trybutarny - uroczystość uznania się za podległego wobec władcy innego kraju; wyrazem zleżności było płacenie trybutu.

Car - cesarz - tytuł najwyższego władcy u Słowian południowych i wschodnich, zapożyczony z Bizancjum; Symeon, przyjmijąc go, chciał podkreślic swą niezależność wobec cesarzy bizantyjskich.

Orda - wojsko, obóz wojskowy - obóz, koczowisko Tatarów; wojsko, państwo tatarskie.

Tumeń - jednostka (oddział) wojsk tatarskich.

Arpad - wódz węgierski w latach 890--907, założyciel dynastii Arpadów; postać na poły legendarna, syn Almosa, wodza plemienia Madzirów; około 890 r. zdbył kierownictwo nad plemionami madziarskimi, walczacymi z Pieczyngami i Bułgarami, pod naporem których madziarowie wczesniej opuścili swoje dotychczasowe siedziby.

Ordyniec - członek ordy tatarskiej.

Palatyn - pałacowy - zwany również wojewodą, był do początków XIV w. zastępcą panującego władcy w monarchii Piastów; podlegały mu zwłaszcza sprawy związane z dowodzeniem wojskiem.

Trybut - danina - danina składana przez jednego władce innemu jako wyraz zależności politycznej w zamian za pokój.

Jałmużna - datek ofiarowany jako uczynek miłosierny, zapomaga, wsparcie.

Kapituła katedralny - wspólnota dostojników kościelnych przy katedrzy biskupiej, pełniąca zarówno funkcie religijne, jak i administracyjne.

Kapituła - kolegium kanoników przy katedrze; zgromadzenie przełożonych zakonu.

Kontemplacja - przypatrywanie się, rozważanie - pogrążanie się w myślach, rozpamiętywanie, medytacja.

Dżuma - bardzo zarażliwa, gwałtowna, grozna dla życia epidemiczna choroba, wywyoływana przezpałeczke dżumy; przenoszona na ludzi ze zwierząt (głównie szczurów) przez pchły.

Apanaże - zaopatrzenie - ziemie, nieruchomości, uposażenie, dochody członków domu panującego, przyznane im przez monarchę.

Legiści - prawo - znawcy prawa (zwłaszcza rzymskiego); tu profesorowie Uniwerytetu Paryskiego, znawcy i wykładowcy prawa, którzy odegrali znaczącą rolę w kwestii sukcesji korony francuskiej w I połowie XIV w .

Żakeria - nazwa ta pochodzi od żatobliwego przezwiska chłopów, nazywanych wówczas we Francji "Kubusiami".

Żołnierze zaciężni - żołnieze najemni (również z krajów niebiorących udziału w wojnie), opłacani według ustalonej w kontrakcie stawki żołdu.

Lollardowie - dosłownie; nucący pieśni pogrzebowe.

Herezje - wybór - poglądy religijne uznane za błędne przez Kościół panujący.

Sobór w Konstancji - (1414-1418) - zdominowany przez sopór kurialistów (zwolenników zwierzchności papieża) z koncyliarystami (zwolennikami wyższości władzy soboru); po stronie koncyliarystów wystąpiła delegacja polska z arcybiskupem.

Jurysdykcja - sądzenie - uprawnienia władzy do rozstrzygania spornych spraw; termin ten oznaczał również obszar, na który uprawnienia władzy do rozstrzygania spornych spraw; termin ten oznaczał również obszar, na który uprawnienia te były rozciagniete.

Cech - organizacja zrzeszająca rzemieślników jednego zawodu lub kilku bliskich specjalniości. Do zadań cechu nalezały: obrona interesów członków cechu, kontrola jakościowa produktów, regulacja cen.

Gildie - związek - wśród średniowiecznego kupiectwa były to organizacje o charakterze obronnym , samopomocowym, towarzyskim i religijnym. Zwykle zrzeszały kupców handlujących jednym asortymentem towarów.

Asceza - dobrowolne wyrzeczenie się przyjemnosci i ograniczenie potrzeb życiowych w celu osiągnięcia doskonałości duchowej.

Doża - najwyższy urzędnik e Republice Weneckiej, wybierany dożywotnio przez Wielką Radę.

Ptolemeusz Klaudiusz - (ok.100-168r.n.e) - grecki astronom, matematyk, geograf, teoretyk muzyki, działający w Aleksandrii; jego Geografia zawiera zasady konstruowania map, spis nazw geograficznych oraz mapę świata.

Lama - gatunek zwierzęcia z rodziny wielbłądów; udomowiona przez Inków, do dzisiaj hodowana w Peru i Boliwii, dotarcza wełny, miesa i mleka; samce są uzywane jako zwierzęta juczne.

Przyprawy korzenne - pieprz, imbir, gałka muszkatałowa, cynamon; dodawane wówczas do solonej wody, w której konserwowano mięso, znacznie poprawiały jego smak.

Ameryka - nazwy tej użył po raz pierwszy w 1507r. niemiecki uczony Martin Waldsemller, a upowrzechnił wielki kartograf (rysownik map) Gerhard Mercator.

Annaty - rok - jednoczesne wpłaty pieniężne na rzecz Stolicy apostolskiej, na utrzymanie misjonarzy świadczone za pierwszy rok ze świeżo obsadzonych beneficjów. Obecnie płacone są tylko we Włoszech.

Szlachta - pojecie to pochodzi prawdopodobnie od niemieckiego słowa Geschlecht (ród).

Małopolska - nazwa ta powstała prawdopodobnie w XV w . dla odróznienia od Wielkopolski; granice tej dzielnicy rozciagały się od Karpat na południu po Pilicę na północ i od granic Śląska na zachodzie po Ruś w okolicach Wisłoka i Bugu.

Juda Machabeusz - przywódca żydowski w wojnie przeciw panowaniu Seleucydów.

Jonatan, syn Saula - wódz Żydów w wojnie z Filistynami.

Kserkses I - król perski, który w 480r.p.n.e zorganizował wyprawę przeciw Grecji, zakończoną klęską.

Prawo zwyczajowe - system norm prawnych na danym terenie, traktowany jako odwieczny i niezmienny.

Czarna legenda - propagowanie w okresie średniowiecza i czasach późniejszych opowieści o mordowaniu chrześcijan przez Żydów.

Marcin Baryczka - zarzucił królowi rozwiązłe życie; 13 grudnia 1349r. został, z rozkazu króla uwięziony, a nastepnego dnia utopiony w Wisle.

Andegawendowie - dynastia wywodząca się z Francji, młodsza linia Kapetyngów.

Przywilej szlachecki - to prawo zwalniające szlachtę od pewnych obowiązków, lub nadajace jej szczególnie uprawnienia ekonomiczne, osobiste, sądownicze.

Litwa właściwa - obejmowała Żmudź (obszar nad dolnym Niemnem); ważną miejscowością było Wilno, będące siedzibą wielkiego księcia, a także Kowno i Troki.

Paweł Włodkowic - rektor Akademii Krakowskiej, autor tratatu " o władzy papieża i cesarza nad niewiernym", przedstawionego w 1415 r. na soborze w Konstancji, głosił prawo do swobodnego życia zarówno ludów chrześcijańskich, jak i niechrześcijańskich.

Legat papieski - pełnomocnik papierza na okreslonym terytorium.

Mietsław - tak nazywał Jan Długosz Mieszka I.

Folwark - duże gospodarstwo rolne lub rolno-handlowe produkujace na zbyt. Pierwsze folwarki powstały w dobrach kościelnych i klasztornych w XIV w.

Konfederacja - związek, przymierze - związek zwiazany na zasadzie dobrowolnosci dola realizacji określonych celów (np. walka z przestepczoscią lub wymuszenie ustepstw na panującym), w konfederacji podejmowano decyzje wiekszością głosów .

Konstytucja - ustanowione - zespół postanowień wydanych przez sejm i ogłoszonych drukiem; od końca XVIII w. nazwa ta zaczeła oznaczać ustawę zasadniczą, normującą podstawy ustrojowe państwa.

Doktor obojga praw - tak okreslano uczonych, którzy ukończyli pogłębine (doktorat) studia uniwersyteckie w zakresie prawa rzymskiego (cywilnego) i prawa kanonicznego (koscielnego).

Szynkwas - sprzedawać beczki - lada przy której kupowano alkohol w karczmie.

Ogrody - w średniowieczu były uważane za szczególny dar boży; miały symbolizować raj, a umieszczena zazwyczaj pośrodku fontanna- wodę życia; uprawiano w nim rośliny nie tylko za względu na lecznicze właściwości i zapach ale i piękno.