UKŁAD POKARMOWY BEZKRĘGOWCÓW
Pierwotniaki - liczne pierwot. są samożywne,czyli autotroficzne.Wytwarzają one substancje organiczne w procesie fotosyntezy.Pierwot. cudzożywne,czyli heterotroficzne odżywiają się trzema różnymi sposobami.
1) przez fagocytozę pierwot. może zjadać obiekty stosunkowo duże o złożonej budowie.Napotkany pokarm musi być rozpoznany przez cząsteczkę białka-receptora tkwiącą w błonie komórkowej.Jeżeli identyfikacja wypadnie pomyślnie powierzchnia pierwot. tworzy wklęśnięcie obejmujące pokarm z odrobiną wody.Wklęśnięcie pogłębia się i wreszcie zamyka tworząc pęcherzyk otoczony błoną komórkową-wodniczkę pokarmową.Wodniczka jest przesuwana w głąb cytoplazmy gdzie łączą się z nią lizosomy- zbiorniczki enzymów trawiennych.Następuje trawienie pokarmu i wchłanianie go do cytoplazmy przez błonę wodniczki.Odbywa się proces odwrotny do tworzenia się wodniczki.
2) przez pinocytozę pierwot. pobierają pokarm w postaci pojedynczych cząsteczek substancji. Stadium wstępne polega na ocenie przydatności pokarmu przez receptor błonowy.W tym przypadku błona wpukla się tworząc długi i bardzo cienki kanał przez który cząsteczka zostaje wciągnięta do wnętrza wodniczki pinocytalnej.Tutaj też z wodniczką łączą się lizosomy i powodują rozłożenie cząsteczki pokarmowej.Błona wodniczki pinocytalnej rozpada się i cała treść wodniczki bezpośrednio włącza się w skład cytoplazmy
3) drogą wchłaniania przez błonę komórkową pierwot. pobierają pokarm w postaci roztworów substancji drobnocząsteczkowych .Działają tu białka błony komórkowej zwane przenośnikami.Potrafią one przyłączyć cząsteczki określonych substancji.Przenośnik chwyta cząsteczkę po zewnętrznej stronie błony następnie obraca się w błonie przenosząc chwyconą cząsteczkę do wnętrza komórki i tam ją odczepia.
Jamochłony - jamoch. są drapieżne.Zdobycz schwytana czułkami i zabita parzydełkami zostaje przez otwór gębowy wprowadzona do jamy gastralnej.Tu rozpoczyna się wstępny pozakomórkowy etap trawienia podczas którego pochłonięty organizm rozpada się na zawiesinę cząstek które są następnie fagocytowane,rozpoczyna się drugi etap-trawienie wewnątrzkomórkowe i wchłanianie ostateczne strawionego pokarmu z wodniczek pokarmowych.Ruch wici komórek entodermalnych powoduje krążenie płynu w jamie gastralnej .Resztki które nie uległ strawieniu zostają usunięte na zewnątrz przez otwór gębowy.Cały cykl obróbki pokarmu od pobrania go do usunięcia niestrawionych resztek odbywa się w tym samym miejscu.Wobec tego cały ten cykl musi zostać zakończony zanim zwierzę będzie mogło ponownie pobrać pokarm.
Płazińce - układ pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym i ma postać prostej lub rozgałęzionej ślepo zakończonej rurki.Brak otworu odbytowego.Liczne wśród płazińców formy pasożytnicze często w ogóle nie mają przewodu pokarmowego-pożywienie chłoną całą powierzchnią ciała.
Obleńce - przewód pokarmowy ma postać prostej rurki rozpoczynającej się otworem gębowym na przodzie ciała i kończącej otworem odbytowym położonym z tyłu.Jelito złożone jest z trzech odcinków:przedniego środkowego i tylnego kończącego się otworem odbytowym.Odcinki przedni i tylni utworzone są z ektodermy środkowy jest pochodzenia endodermalnego.W układzie tego typu obróbka pokarmu odbywa się systemem przepływowym.potokowym.Możliwe staje się również częstsze pobieranie pokarmu bo gdy jedna jego porcja znajduje się w fazie wchłaniania inna może być właśnie trawiona a tymczasem zwierzę może już pobierać trzecią porcję.
Pierścienice - ukł.pokar. pierści. jest przewód rozpoczynający się otworem gębowym i kończący otworem odbytowym.Jelito składa się z trzech odcinków zróżnicowanych morfologicznie i funkcjonalnie podobnie jak u obleńców.
Stawonogi - ukł.pokar.stawon. ma postać przewodu z otworem gębowym i odbytowym.Jelito składa się z odcinków:przedniego środkowego i tylnego.Jelito przednie i tylne jest pochodzenia ektodermalnego i wysłane jest chitynowym oskórkiem.Jelito środkowe rozwija się z endodermy.
Mięczaki - ukł.pokar. składa się z kulistej gardzieli,przełyku,żołądka i długiego jelita.Gardziel mięczaków jest wyposażony w rogową szczękę oraz w tarkę-cięką rogową płytkę,pokrytą wieloma szeregami również rogowych ząbków(wyjątek małże).Uchodzi do niej jedna lub dwie pary gruczołów ślinowych,do żołądka zaś duży gruczoł trawienny,zwany wątrobą,chociaż funkcjami różni się on znacznie od wątroby kręgowców.
UKŁAD POKARMOWY KRĘGOWCÓW
Ryby - Przewód pokarmowy ryb odpowiada budową rodzajowi pobieranego pokarmu. Widać to po kształcie i uzbrojeniu pyska, w długości jelita i w budowie jego ścian. Umownie dzieli się układ pokarmowy na trzy odcinki przedni, środkowy i końcowy. U większości ryb granica pomiędzy dwoma pierwszymi odcinkami rysuje się od zewnątrz wyraźnie, natomiast pomiędzy środkowym i końcowym jest na ogół nieznaczna. Wnętrze rury jelitowej tworzy błona śluzowa, od zewnątrz obejmuje ją rura mięśniowa zbudowana z mięśni gładkich. Tylko w przełyku mogą występować mięśnie prążkowane. Mięśnie grupują się w dwu warstwach, różniących się układem włókien mięśniowych. W jednej leżą okrężnie, w drugiej wzdłużnie. Skurcz mięśni okrężnych wywołuje ruchy robaczkowe i przesuwa pokarm ku tyłowi, skurcze wzdłużnych wyginają jelito na boki, co ułatwia mieszanie trawionego pokarmu.
Pobrany pokarm, drobny czy duży, przechodzi przez pysk nierozdrobniony i nie przerobiony ze śliną, ponieważ śluzówka jamy gębowej nie wytwarza jej. Bezmięśniowy język ryb nie nadaje się do przesuwania pokarmu przez odcinek skrzelowy do przełyku. Sam przełyk różnej długości, u niektórych ryb bardzo krótki, przechodzi w żołądek, będący rozszerzeniem rury jelitowej o najrozmaitszych kształtach; kulistym, workowatym lub pętlowatym. Karpiowate żołądka nie posiadają.Pokarm nadtrawiony w żołądku przechodzi jako papka do prostej rury jelita środkowego u ryb mięsożernych (spodouste, łososiowate) lub pętlowato zwiniętego u roślinożernych. Odbywa się tutaj dalsze trawienie pokarmu i chłonięcie przez ściany przyswajalnych składników. Powierzchnię trawienno-chłonną jelita powiększają fałdy śluzówki różnorodnie rozwinięte. Dwa gruczoły trawienne łączą się przewodami z jelitem, mianowicie wątroba i trzustka. Wydzielina wątroby, żółć, gromadzi się w woreczku żółciowym a stamtąd przelewa się do jelita środkowego. Ułatwia trawienie tłuszczy. Sam gruczoł przerabia pokarm strawiony i pochłonięty przez jelito.
Płazy - Dorosłe płazy chwytają pokarm i połykają go bez gryzienia. Drobne zęby na szczękach górnych i sklepieniu obszernej jamy gębowej, w pewnych przypadkach na żuchwie, służą do przytrzymywania łupu. Zęby stożkowate, spiczaste, lub nieco zagięte ku tyłowi nie tkwią w zębodołach, lecz są przyrośnięte do kości; podlegają one wymianie przez całe życie.Do jamy gębowo-gardzielowej otwierają się nozdrza wewnętrzne, trąbki Eustachiusza i szczelina krtani, u niektórych ponadto worki głosowe. Wydzielina gruczołów ślinowych zwilża powierzchnię jamy gębowej. Sklepienie jamy gębowej utworzone jest przez podstawę czaszki pierwotnej, brak jest podniebienia wtórnego; gałki oczne, pokryte błoną śluzową podniebienia, uzupełniają sklepienie jamy gębowej i przy połykaniu, dzięki skurczowi specjalnego mięśnia zostają wciągnięte i – wpuklając się do jamy gębowej – ułatwiają połykanie. Mięsisty język albo jest przyrośnięty do dna jamy gębowej prawie na całej swej długości, albo przyczepiony swym przednim końcem może być przy łapaniu zdobyczy swym tylnym, zwykle rozdwojonym końcem wyrzucany ku przodowi. Do lepkiej wydzieliny gruczołów ślinowych, pokrywających język i jamę gębową, przyklejają się drobne owady i inne zwierzęta będące łupem płazów. Z gardzieli obszerny przełyk prowadzi do żołądka, bardzo słabo lub wcale nie różniącego się zewnętrznie od przełyku. Gruczoły żołądka natomiast w obrazie mikroskopowym bardzo wyraźnie różnią się od gruczołów przełyku. Żołądek jest nieco przesunięty w lewo, ułożony mniej więcej równolegle do głównej osi ciała zwierzęcia. Żołądek przechodzi w dwunastnicę, która tworzy na prawo od żołądka pętlę skierowaną ku przodowi, przechodzącą bez ostrej granicy w dalszą część jelita cienkiego. Jelito proste, końcowe jest zwykle wewnętrznie oddzielone od jelita środkowego specjalnym fałdem. W części początkowej tego odcinka znajduje się u wielu płazów wypuklina, która tworzy jakby słabo zaznaczające się jelito ślepe.Odbytnica otwiera się od steku (cloaca).W pętli utworzonej przez żołądek i dwunastnicę leży trzustka. Woreczek żółciowy występuje.
Gady - przeód pokarmowy rozpoczyna się jamą gębową ze szczękami uzbrojonymi w drobne ząbki służące do przytrzymywania zdobyczy.Język jest długi,cięki i rozwidlony-spełnia rolę organu dotyku i zmysłu chemicznego.Jama gębowa przechodzi w gardziel za którą biegnie długi przełyk prowadzący do żołądka.Z żołądka odchodzi dwunastnica do której otwiera się przewód żółciowy wątroby i przewód trzustki.Dwunastnica przechodzi w jelito cienkie,to zaś w grube zakończone kloaką.Otwór odbytowy ma kształt poprzecznej szczeliny.Na granicy jelita cienkiego i grubego leży niewielkie jelito ślepe.
Ptaki - Przede wszystkim jakość pokarmu oraz różne sposoby jego zdobywania w środowiskach tak przeciwstawnych, jak: ląd, woda i powietrze, przyczyniły się do wielkiego bogactwa zróżnicowań układu trawiennego i doprowadziły do licznych przystosowań i specjalizacji. Różnice w budowie anatomicznej poszczególnych części układu trawiennego pozwalają na wyróżnienie w gromadzie ptaków odrębnych grup. Dzięki wybiórczemu odżywianiu się pokarmem, zawierającym stosunkowo mało materiału niestrawnego, ptaki zdołały uniknąć nadmiernego przeciążenia ciała. Pokarm pobrany bezzębnym dziobem, nierozdrobniony przechodzi szybko przez poszczególne odcinki przewodu pokarmowego i równie szybko, a przy tym wydajnie, ulega strawieniu, zaś jego znikome resztki niestrawne nie zalegają w końcowym odcinku przewodu pokarmowego, lecz są natychmiast wydalane.Ptaki połykają pokarm niejednokrotnie w kęsach, często a zarazem szybko, aby w miarę możności ograniczyć do minimum pobyt w terenach otwartych, w których mogą być łatwo zaskoczone przez drapieżniki. Połknięty pokarm mogą gromadzić w elastycznym, rozciągliwym przełyku. U niektórych ptaków, jak np. u gołębi specjalizacja doprowadziła do trwałego rozszerzenia się górnej części przełyku w tzw. wole. Tutaj połknięty twardy i nierozdrobniony pokarm ulega wstępnemu rozmiękczeniu.
Żołądek składa się z dwu części, mianowicie z żołądka gruczołowego, produkującego soki trawienne oraz żołądka mięśniowego, który spełnia funkcję mechaniczną, miażdżenia i rozcierania pokarmu. Ściany żołądka mięśniowego pokrywa twarda masa, podobna do rogowej, służąca do rozcierania masy pokarmowej. Mechaniczną funkcję żołądka mięśniowego potęgują gastrolity, złożone z żwiru i drobnych kamyków, które ptaki odżywiające się pokarmem twardym połykają. Niektóre ptaki wydalają niestrawne części pożywienia, jak kości, sierść i pióra, przez przełyk w postaci tzw. wypluwek lub zrzutek i tym sposobem odciążają przewód pokarmowy. Końcowy odcinek jelita jest u ptaków krótki i rozszerza się workowato w stek czyli kloakę składającą się z trzech części. Do steku uchodzą moczowody, nasieniowody, a u samic tylko lewy jajowód.
Ssaki - Wysoki poziom metabolizmu związany ze stałocieplnością zmusza ssaki do spożywania i przeróbki dużej ilości pokarmu. Sprzyja temu wysoki stopień rozwoju zębów: podczas gdy u niższych kręgowców służą one przede wszystkim do przytrzymywania połykanych w całości zdobyczy, u ssaków proces przeróbki pożywienia zaczyna się już w jamie ustnej, w czym główną rolę grają zróżnicowane i dostosowane do odpowiednich rodzajów pokarmu zęby. Pomaga przy tym obecność podniebienia oddzielającego całkowicie jamę ustną od nosowej, a także silny rozwój mięśni związanych z żuciem.
Mechaniczna i chemiczna przeróbka pokarmu odbywa się w przewodzie pokarmowym – długim kanale zaczynającym się otworem ustnym, a kończącym odbytem. Otwór ustny otaczają wargi, u stekowców okryte pochwą rogową, u waleni pozbawione umięśnienia, zwykle jednak mięsiste, uczestniczące w chwytaniu pokarmu. Zęby występują u większości ssaków, choć wtórnie mogą zanikać u gatunków odżywiających się drobnym pokarmem, nie wymagającym gryzienia. Zęby ssaków tkwią w zębodołach i składają się zwykle z wyraźnie wyodrębnionego korzenia lub kilku korzeni oraz z korony. U wielu grup ssaków, u których zęby narażone są na silne ścieranie, uzyskały one zdolność stałego wzrostu i nie mają wyraźnie wyodrębnionych korzeni. Zęby ssaków występują zwykle w dwu pokoleniach: jako zęby mleczne i zęby stałe, uzębienie ssaków jest więc difidontyczne. Niekiedy, wtórnie, zęby mleczne mogą zanikać jeszcze przed urodzeniem lub w ogóle się nie pojawiają i wówczas uzębienie jest monofiodontyczne. Charakterystyczną cechą ssaków jest zróżnicowanie zębów na siekacze, kły, przedtrzonowce i trzonowce U niektórych grup, np. u waleni zębowców, u których zęby służą tylko do przytrzymywania pokarmu, wszystkie zęby są podobne, uproszczone. W przeróbce pokarmu w jamie ustnej prócz zębów bierze udział także mięsisty język opatrzony na powierzchni brodawkami nadającymi mu szorstkość. Niektóre typy brodawek zawierają także kubki smakowe będące narządem zmysłu smaku. U ssaków odżywiających się nektarem język jest bardzo długi i pokryty nitkowatymi brodawkami. U gatunków, których pokarmem są mrówki i termity jest on bardzo długi, robakowaty i silnie ruchliwy. Pokryty obficie wydzielaną, lepką śliną służy do chwytania owadów, które przylepiają się do niego i są następnie wciągane do pyska.Jama ustna zawiera liczne drobne gruczoły znajdujące się w błonie śluzowej i wydzielające stale ślinę. Poza nimi istnieją zwykle 3 pary ślinianek, które są dużymi gruczołami złożonymi, opatrzonymi przewodami wyprowadzającymi. Ich wydzielanie rozpoczyna się z chwilą znalezienia się pokarmu w jamie ustnej, lub na zasadzie odruchu warunkowego po zadziałaniu bodźca skojarzonego z pokarmem. U niektórych ssaków owadożernych ślina ma własności jadowe, co pomaga przy obezwładnianiu zdobyczy.Rozdrobniony i zwilżony w jamie ustnej pokarm dostaje się przez gardło do przełyku. Do gardła otwierają się tez nozdrza tylne, a ku tyłowi krtań, tak, że jest to miejsce krzyżowania się przewodu pokarmowego i drogi oddechowej.Przełyk jest długim przewodem łączącym gardło z żołądkiem. Skurcze mięśniówki przełyku powodują ruchy robaczkowe przesuwające pokarm w jego wnętrzu. Żołądek jest zwykle rozciągliwym workiem pozwalającym na zmagazynowanie znacznej ilości pokarmu. W ścianach dna znajdują się gruczoły żołądkowe wydzielające pepsyny i kwas solny. U niektórych ssaków żołądek składa się z kilku komór prowadzących odmienne procesy trawienne. Połknięty, nie przeżuty pokarm dostaje się do żwacza, gdzie podlega fermentacji pod wpływem bakterii beztlenowych. Żyją tu również liczne symbiotyczne orzęski biorące udział w rozkładzie celulozy. Jelito dzieli się na cienkie i grube; u ich styku u wielu ssaków oddziela się jelito ślepe. Początkowy odcinek jelita cienkiego to dwunastnica, do której uchodzą przewody trzustki i wątroby. Wątroba jest największym gruczołem organizmu ssaków. Wytwarza ona żółć biorącą udział w trawieniu, skąd dopiero przepływa do dwunastnicy.Trzustka wydziela do dwunastnicy sok trzustkowy. W jelicie cienkim odbywa się najważniejsza część procesu trawienia i wchłaniania pokarmu. Produkty trawienia wchłaniane są przez ściany jelita, powiększone przez obecność kosmków, w postaci aminokwasów, cukrów prostych, glicerolu i kwasów tłuszczowych.Jelito grube przede wszystkim pochłania wodę z papki pokarmowej i formuje kał.Końcowy jego odcinek to odbytnica.