Władza świecka i duchowa - spór o dominację w średniowiecznej Europie.

Średniowiecze (koniec V w.- XV w.) stało się areną walk o dominację w Europie pomiędzy tzw. krzyżem i mieczem, czyli władzą świecką (królem lub cesarzem) i duchową (papieżem). Początkowa współpraca (utworzenie Patrimonium Sancti Petri, koronacje na cesarzy) zamieniła się z czasem w rywalizację o wpływy i pierwszeństwo we wprowadzeniu uniwersalizmu cesarskiego bądź papieskiego. Spór o dominację w średniowiecznej Europie rozpoczął się już w X w. i trwał z małymi przerwami aż do początku XV wieku. W mojej pracy prześledzę historię rywalizacji papiesko- cesarskiej o panowanie w Europie.

Uniwersalistyczne dążenia Ottona I, władcy Niemiec z dynastii Ludolfingów, musiały w końcu doprowadzić do spięcia na linii Akwizgran- Rzym. Aby zaistniała możliwość odbudowy cesarstwa rzymskiego, Otton I musiał podporządkować sobie papieża. W 962 r., w Rzymie papież Jan XII dokonał uroczystej koronacji Ottona I na cesarza rzymskiego oraz podpisał pakt nazywany od imienia władcy Niemiec Pactum Ottonianum. Od tej chwili cesarz miał być zwierzchnikiem nie tylko swojego państwa, miał także czuwać nad całym światem schrystianizowanym. Poza tym uzyskał możliwość kontroli nowo wybieranego papieża, który musiał dodatkowo składać cesarzowi przysięgę na wierność. Otton I, kiedy w końcu udało mu się osiągnąć korzystne do tego warunki, rozpoczął proces podporządkowywania cesarstwu rzymsko- niemieckiemu innych państw i władców europejskich. Wywołało to liczne konflikty w Europie i doprowadziło po V wiekach do załamania koncepcji uniwersalizmu cesarskiego, co miało swój wyraz w zmianie oficjalnej nazwy I Rzeszy Niemieckiej na Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego.

W nieco ponad sto lat później, gdy na tronie Niemiec zasiadali już nie Ludolfingowie a dynastia salicka, wybuchł spór pomiędzy Henrykiem IV a papieżem Grzegorzem VII. Gdy w 1075 r. papież wydał dekret zakazujący przyjmowania inwestytury (majątku i stanowisk nadawanych osobie duchownej przez świecką), co miało być wyrazem uniezależnienia się biskupów od władców, Henryk IV ostentacyjnie zignorował zarządzenie synodu i papieża. Pozornie niewielki konflikt o inwestyturę stał się przyczyną kolejnej fali rywalizacji o podział władzy w Europie. W roku następnym (1076 r.) król Niemiec zwołał do Wormacji synod biskupów ze swojego kraju i przekonywał ich, że wybór Grzegorza VII na papieża jest nieważny. W odpowiedzi papież nałożył na Henryka IV klątwę, co doprowadziło do jego detronizacji i uaktywnienia się opozycji, która zwołała sejm do Augsburga. Miał on zdecydować o wyborze nowego bądź przywróceniu starego króla. Mediatorem w sporze miał być papież Grzegorz VII, który zatrzymał w Cannosie. Tam też udał się zdetronizowany Henryk IV, gdzie otrzymał rozgrzeszenie i zdjęcie klątwy. Po wojnie domowej w Niemczech, która wybuchła po wyborze nowego króla Rudolfa ze Szwabsji, zwycięzca Henryk IV w 1080r. zwołał synod w Brixen i dokonał elekcji antypapieża Klemensa III oraz koronował się na cesarza (1084 r.). Zaogniający się spór o inwestyturę zakończył ostatecznie jego następca Henryk V, który w 1122 r. podpisał (wraz z papieżem Kalikstem II) konkordat w Wormacji, pozbawiający go możliwości nadawania inwestytury opatów i biskupów i wpływu na wybór biskupów. Cesarz zatrzymał jednak prawo nadawania ziemi i nadal obowiązywał nakaz składania u przysięgi na wierność przez dostojników duchownych.

Kolejnym etapem walki o dominację w Europie była tzw. spór o Dominium Mundi, który rozpoczął Fryderyk I Barbarossa organizując w 1158 r. wyprawę na Włochy w celu podporządkowania sobie papiestwa, a w przyszłości zdobycia hegemonii w całej Europie. Fryderyk I natrafił jednak na opór tzw. Ligi Lombardzkiej- związku miast lombardzkich, które uniezależniły się od Cesarstwa. Walki i wyprawy do Włoch trwały jednakże dwadzieścia pięć lat i doprowadziły do wielu sporów miedzy papieżem Hadrianem IV a antypapieżami, miały także miejsce próby obalenia rządów Fryderyka I. Ostatecznie w 1183r. w Konstancji zawarto kompromis, królowie niemieccy nie przestali jednakże marzyć o uniwersalistycznej koncepcji cesarstwa i podporządkowaniu Kościoła władzy świeckiej. Ta ambitne plany miał już następca Fryderyka I- Henryk VI, których nie udało mu się jednakże wprowadzić w życie, gdyż jego trwające tylko siedem lat rządy zakończyła tragiczna śmierć króla. Młody wiek jego następcy Fryderyka II ułatwił papieżowi Innocentemu III próbę przejęcia dominacji w Europie. Papież był zwolennikiem wyższości władzy duchowej nad świecką, czyli tzw. uniwersalizmu papieskiego. Zmusił nawet do uznania go seniorem wielu krajów europejskich. Jego plany także nie udały się, gdyż został zatrzymany przez Ottona IV.

Nie tylko władcy niemieccy walczyli o podporządkowanie sobie władzy duchowej- robili to także królowie francuscy. Filip IV Piękny nałożył na kler podatki i zatrzymał opłaty, które Kościół francuski uiszczał kurii papieskiej. W odpowiedzi papież Bonifacy VIII wydał bullę Clericis laicos, która zabraniała władcom narzucania podatków na Kościół i płacenia danin przez biskupów władcom bez zgody papieża. W wyniku porwania papieża (1303 r.) przez zwolenników króla, Bonifacy VIII zmarł i dokonano wyboru nowego papieża Klemensa V. Gdy rozpoczęte w 1303 r. powstanie Dolcina zaczęło zagrażać nowemu papieżowi, przeniósł się on do francuskiego Awinionu, do którego w 1309r. przeniesiono stolicę apostolską (początek niewoli awiniońskiej). Było to na rękę Filipowi IV, który w końcu podporządkował sobie papieża. Tzw. niewola awiniońska zakończyła się dopiero w 1377 r., gdy papież Grzegorz XI przeniósł się ponownie do Rzymu. Nie rozwiązało to jednak problemu, gdyż po jego śmierci (1378 r.) zostało wybranych dwóch papieży: Urban VI przez kardynałów i Klemens VII przez władców francuskich. Zapoczątkowana tym samym Schizma Zachodnia doprowadziła do podziału Europy na zwolenników Urbana VI (Niemcy, Anglia, Portugalia, Węgry, Polska) i Klemensa VII (Francja, Szkocja, Aragonia). Dopiero zwołany w 1414 r. sobór w Konstancji uregulował tę trudną sytuację- wybrał nowego papieża Marcina V i zakończył Schizmę Zachodnią. Kościół jeszcze raz nie dał się podporządkować uniwersalistycznym ambicjom władców świeckich.

Mimo wielu prób przejęcia dominacji przez władzę duchową bądź świecką, udało się zachować względną równowagę w średniowiecznej Europie. Moim zdaniem taki złoty środek jest najlepszym rozwiązaniem- władza świecka nie powinna ingerować w sprawy Kościoła i wiary, a władza duchowa nie powinna mieć wpływu na politykę, metodę rządzenia. Taka rywalizacja, jaka miała miejsce w Średniowieczu, tylko kompromitowała obie strony, pokazując ich zachłanność i chore ambicje władania całą Europą. Na szczęście taka sytuacja we współczesnym świecie nie ma żadnej racji bytu i na pewno nigdy nie nastąpi.

Paulina Stępień
kl. IV„a”
nr 20