Pierwsza Rzeczpospolita XVI - XVIII wiek - daty:

Reformacja w Polsce:
1562 – 1565 – Trójca Święta  Zbór większy (kalwini), Zbór mniejszy (arianie)
1570 – Sandomierz – ugoda religijna
1573 – Konfederacja Warszawska
1658 – arianie z PL
1596 – Brześć Litewski  Kościół unicki

Szlachecki folwark pańszczyźniany:
1423 – statut warcki (rugowanie krnąbrnych sołtysów)
1520 – Toruń, Bydgoszcz – pańszczyzna

Rozwój parlamentaryzmu XV – XVII:
1493 – Piotrków – izba poselska i senat  sejm walny (3 stany sejmujące – Król, Izba Poselska – posłowie z sejmików ziemskich, 170, senat – biskupi, kasztelani, woejwodowie, urzędnicy – 140)
1505 – Nihil novi (Radom)
1573 – zasada zwoływania sejmu co 2 lata na 6 tygodni – zwyczajny, przed upływem 2 lat na 2 tygodnie – nadzwyczajny
1669 – liberum veto
Sejmiki przedsejmowe, relacyjne, elekcyjne, deputackie (1578), kapturowe (1572)
1506 – 1548 – Zygmunt I Stary
1548 – 1572 – Zygmunt II August
1501 – 1506 – Aleksander Jagiellończyk – stare rody  Królewszczyzny
1537 – Wołoszczyzna (Lwów) – wojna kokosza (podatki duch, zakaz sądów na świec, sekularyzacja, nie wysyłanie opłat do Rzymu)
1562 – program egzekucji dóbr (wojsko kwarciane)
1563 – 1567 – sejmy egzekucyjne
1578 – Trybunał Koronny

Pierwsze bezkrólewia, królowie elekcyjni:
Interrex – Jakub Uchański (Jan Firlej – przysięga)
1573 – sejm konwokacyjny – zasady elekcji (viritim); Kamień – elekcyjny  Henryk Walezy (artykuły henrykowskie – sejm, akceptacja na pospolite ruszenie i podatkiu, współdecydowanie przez Senat o polit. zagr, senatorzy – rezydenci 16, wojsko kwarciane, tolerancja religijna, rokosz)
18/19 VI 1574 – ucieczka Walezego  bezkrólewie (interregnum)
12 XII 1575 – Uchański  Maksymilian II Habsburg
15 XII 1575 – szlachta – Anna Jagiellonka + Stefan Batory (76)

Wojna o Inflanty:
1557 – w Pozwolu – mistrz infalcki + Zygmunt August
1561 – Iwan IV Groźny – Narwa; Wilno – Gotard Kettler (Kurlandia, Semigalia)  dominium Maris Baltici  Flota Kaperska (Mateusz Scharping)
1563 – utrata Połocka i Estonii
1570 – Szczecin
1577 – Dyneburg (Batory) – piechota wybraniecka (wybraniec z 20 łanów)
1579 – Polacy – Połock, atak na Czernichów i Smoleńsk
1580 – Wielkie Łuki
1581 – Psków (Iwan Szujski)
1582 – rozejm w Jamie Zapolskim (nuncjusz Antonio Possevino)
1583 – Szwedzi – Narew
1587 – 1632 – Zygmunt III Waza (1592 – sejm inkwizycyjny – Jan Zamoyski)

Wojna z Moskwą. Problem kozacki w Rzeczypospolitej:
1598 † Fiodor  Borys Godunow, Szujscy
1603 – 1619 – Dymitriady
1603 – 1605 – interwencja Wisniowieckich, Mniszchów  Dymitr I Samozwaniec  Wasyl Szujski  Dymitr II Samozwaniec
1610 – Kłuszyn (St. Żółkiewski) pokonał odsiecz dla Smoleńska (Władysław); powstanie antypolskie – Kuźma Minin i kniaź Dymitr Pożarski)
1611 – Smoleńsk
1613 – Michał Fiodorowicz Romanow
1619 – Dywilin
1632 – 1634 – wojna polsko – moskiewska (Smoleńsk – Władysław IV Waza; Polanów)
1582 – rejestr kozacki (500)
1591 – 1593 – powstanie Krzysztofa Kosińskiego
1594 – 1596 – Semena Nalewajki
1630 – Tarasa Federowicza
1637 – Pawluka
1638 – Ostrzanina
1648 – Bohdana Chmielnickiego (Żółte Wody, Korsu, Piławce)
1648 – 1668 – Jan II Kazimierz Waza
VII – VIII 1649 – Zbaraż – Zborów (Jerzy Ossoliński)  kijowskie, Racławskie, czernichowskie – Chmielnicki, prawosławie, metropolita w senacie, Islam Gerej – 40 tys. talarów okupu i 200 tys. złotych corocznych podarków.
1651 – Aleksander Kostka – Napierski; Beresteczko; ugoda w Białej Cerkwi
1654 – Perejasław (Rada Kozacka zwierzchnictwo cara ros.), Szepielewicze (Janusz Radziwiłł), Smoleńsk
1655 – Grodno i Wilno
1656 – pokój w Niemieży (utrata Litwy i Ukrainy)  Jan Wyhowski
1658 – Hadziacz  Księstwo Ruskie, prawosławie = katolicyzm, szlachectwo dla starszyzny koz, rejestr kozacki – 30 tys.
1661 – Połonka (Stefan Czarniecki); Cudnów (Jerzy Lubomirski)
1667 – Andruszów (Ukraina lewobrzeżna z Zaporożem i Kijowem ROS -2l, Prawobrzeżna – PL)
1686 – pokój Krzysztofa Grzymułtowskiego (Jan III Sobieski)

Wojny polsko – szwedzkie:
1594 - 1599 – Waza królem Szwecji
1600 – inkorporacja Estonii do PL
1604 – Biały Kamień, 1605 Kircholm (Jan Karol Chodkiewicz)
1621 – oblężenie Rygi
1622 – Mittawa
1625 - Kokenhauzen
1626 – 1629 – wojna o ujście Wisły
1627 – pod Hamersztynem (Czarnem), Oliwa
1629 – Trzciana (Albrecht von Wallenstein); Altmark – SZW. Inflanty po Dźwinę, 3,5% cła Gdańsk
1655 – Kurlandia (Karol X Gustaw, Arwin Wittenberg, Magnus de La Gardie) – Ujście, Kiejdany; Żarnowiec – Jan Kazimierz  Głogówek „Uniwersał z Opola”; Mohammed Gierej; Jasna Góra (19 XI – 27 XII); konfederacja w Tyszowcach; Toruń; Fryderyk Wilhelm III; Pilica – Czarniecki
1656 – utrata Warszawy; Wincenty Gosiewski – dywersja; Prostki; Radnot (król szwedzki, elektor brandenburski – książę pruski, Chmielnicki, książę siedmiogrodzki Jerzy Rakoczy i Bogusław Radziwiłł) – podział ziem; Jerzy Lubomirski vs Rakoczy – Czarny Ostrów
1657 – traktaty welawsko – bydgoskie (książę pruski)
1658 – 1659 – Stefan Czarniecki – Alsen, Koldynga, Nyborg
3 V 1660 – Oliwa (Pd.wsch. Inflanty, Kurlandia – PL).

Stosunki polsko – tureckie:
1617 – Busza
1619/20 – lisowczycy w Siedmiogrodzie, 1620 – spalenie Warny; Cecora (Żółkiewski)
1621 – Chocim (Chodkiewicz, Piotr Konaszewicz Sahajdecznny)
1633 – Sasowy Róg (St. Koniecpolski)
1667 – Piotr Doroszenko (Koz.); Podhajce (Jan III Sobieski)
1671 – Bracławszczyzna (Mehmed IV)
1672 – Kamieniec Podolski; Buczacz – utrata Bracł, Podola, kijowskie, lenno, haracz – 22 tys. dukatów
11 XI 1673 – Chocim; 1676 - Żórawno
1674 – 1696 – Jan III Sobieski
1 IV 1683 – Kar Mustafa – Wiedeń 12 IX; 7 i 9 X - Parkany
5 III 1684 - - Liga Święta
1699 – Karłowice (August II)

Rokosz Zebrzydowskiego:
1606 – ograniczony plan reform; Stężyce – Sandomierz (J. Radziwiłł) – popularyści vs regaliści (Żółkiewski); Janowiec
1607 – Guzów

Rokosz Lubomirskiego:
1652 – Władysław Siciński – liberum veto
1665 – rokosz (Związek Święcony) vs Czarniecki (Związek Pobożny); Mątwy, Łęgonice
1669 – 1673 – Michał Korybut Wiśniowiecki

Czasy saskie:
1697 – 1733 – August II Mocny  awulsy
1733- 1763 – August III Sas
1715 – konfederacja tarnogrodzka (Piotr I) – traktat warszawski (XI)
1717 – sejmniemy
1720 – Poczdam porozumienie rosyjsko – pruskie (za lib.veto i elekcją)
1732 – traktat Lwenwolda (trzech czarnych orłów) – Prusy
1733 – Fryderyk August (obiecał Kurlandię Bironowi) – 1734 vs Stanisław Leszczyński
1734 – 1736 – wojna domowa; Dzików (Adam Tarło); VII 1739 – Warszawa – sejm pacyfikacyjny
1738 – Wiedeń
1740 – Stanisław Konarski – Collegium Nobilium
Familia – Czartoryscy, Poniatowscy, Zamojscy
1764 – sejm konwokacyjny – ograniczone reformy
1764 – 1795 – Stanisław August Poniatowski – konferencja króla z ministrami (rząd), komisje dobrego porządku dla maist królewskich. Kanclerz – Andrzej Zamojski
1765 – Szkoła Rycerska w Warszawie (pacta conventa)

Konfederacja barska – I rozbiór Polski:
1767 – Słuck (prawosławni) i Toruniu (protestanci), Radomiu (katolików) – Mikołaj Repnin. Kajetan Sołtyk  Kaługa
1768 – prawa kardynalne (liberum veto, władza nad chłopem, neminem captivabimus, rokosz, unia PL-LIT (Katarzyna II)
29 II 1768 – Bar (Kazimierz Pułaski), upadły Berdyczów i Bar  Mołdawia – do 1772
Kozacy (Iwan Gonta, Maksymilian Żeleźniak) – dwory, rzeź Humania – tłumienie powstanie – koliwszczyzna; Biała – Generalność Konfederacka
1770 – Lanckorona i Tyniec; 18 VIII 1772 – Częstochowa
1769 – Austria – Spisz, starostwa: czorsztyńskie, nowatorskie, sądeckie; Prusy – kordon sanitarny – Prusy Królewskie, cz. Wielkop.
5 VIII 1772 – Petersburg – konwencja rozbiorowa:
- Prusy: Warmia, pomorskie, malborskie, chełmińskie, nadnoteckie 36 tys. km2/ 580 tys.
- Austria: Pd.cz. sandomierskiego, krakowskiego, ruskie, Królestwo Galicji i Lodomerii 83 tyskm2/ 2mln 650 tys.
- Rosja: Inflanty i Białoruś – 92 tys. km2/1mln300 tys.
1773 – ratyfikacja (Rejtan, Korsak)

Pierwsze reformy:
1773 – 1775 – konfederacja. 1775 – rada Nieustająca (departamenty: Interesów Cudzoziemskich, Policji, czyli Dobrego Porządku, Wojska, Sprawiedliwości i Skarbu) – wojsko 30 tys.
1773 – Komisja Edukacji Narodowej; Andrzej Zamojski, Józef Wybicki – Otto von Stackelberg
1786 – Rosja – Krym
Obóz patriotyczny (Czartoryscy, Potoccy), Obóz prorosyjski: stronnictwo hetmańskie (Seweryn Rzewuski, Franciszek Ksawery Branicki, Szczęsny Potocki), stronnictwo dworskie.
1787 – Kaniów (Stan. August i Katarzyna II)

Sejm Wielki 1788 – 1792 i jego postanowienia:
Stanisław Małachowski i Kazimierz Nestor Sapieha
2 XII 1789 – Jan Dekert – 141 miast „czarna procesja”
24 III 1791 – prawo o sejmikach
18 IV 1791 – prawo o maistach królewskich
3 V 1791 – Plac Zamkowy (zniesienie liberum veto, senat – weto zawieszające, brak instrukcji poselskich, co 25 lat sejm konstytucyjny. Władza wykonawcza: król (kontrasygnata) i Straż Praw

Targowica – II rozbiór Polski:
27 IV 1792 – Petersburg – konfederacja targowicka (14 V fałsz); Mir (Józef Poniatowski, Ludwik Wirtenberski); 18 VI – Zieleńce (Virtuti Militari); 18 VII – Dubienka (Kościuszko); 24 VII – król.
23 I 1793 – Petersburg – drugi rozbiór:
- Prusy: Gdańsk, Toruń, Wielkop, Mazowsze 58 tys. km2/ 1 mln
- Rosja: Białoruś po Druję i Pińsk, Ukraina Naddnieprzańska, Podole 280 tys. km2/ 3 mln
VI – XI 1793 – Grodno – ratyfikacja (PL – 227 tys. km2/ 4 mln)

Insurekcja kościuszkowska – III rozbiór Polski:
Antoni Madaliński  Kraków  ambasador ros. Igelstrrm woln.
24 III 1794 – rynek krakowski – T. Kościuszko – akt insurekcji (4 tys. żołn, 2 kosynierów)
4 IV 1794 – Racławice (Tormasow), 17 IV – Warszawa (Jan Kiliński), Litwa (Jakub Jasiński)
7 V 1794 – Połaniec – uniwersał (chłopi – wolność osobista, obniżenie pańszczyzny); 6 VI – Szczekociny; Warszawa – Jan Henryk Dąbrowski; 10 X – Maciejowice, rzeź Pragi
24 X 1795 – Petersburg – III rozbiór Polski:
- Prusy: Mazowsze, Litwa po Niemen 48 tys. km2/ 1 mln
- Rosja: Litwa, Żmudź, Podole 120 tys. km2/1,2 tys.
- Austria: Małopolska między Pilicą i Bugiem, cz. Podlasia i Mazowsza 47 tys. km2/ 1,5 mln
1797 – zlikwidowana nazwa Królestwa Polskiego

Legiony Polskie:
1769 – Galicja – tajny akt „konfederacji” (97 – Centralizacja Lwów)
1796 – Paryż – Jan Henryk Dąbrowski
9 I 1797 – inicj. Napoleona – Dąbrowski – Mediolan – ukąłd z Administracją Generalną Republiki Lombardzkiej legion polski (IV Leoben); Civitta Castellana (I Legia gen. Karola Kniaziewicza); Trebbia, Mantua.
1800 – Legia Naddunajska (Kniaziewicz) – Hohenlinden; 1802 – San Domingo (murzyni)
Józef Pawlikowski „Czy Polacy mogą wybić się na niepodległość?”

Księstwo Warszawskie 1807 – 1813:
3 XI 1806 – odezwa z Berlina
7 VII 1807 – Tylża – ziemie II i III zaboru pruskiego – Księstwo Warszawskie (król saski)
22 VII 1807 – konstytucja (Napoleon) – znosiła niewolę, sejm – izba poselska(100 – 60 sejmiki szlach, 40 – zgrom. gminne) i senat, inicjatywa ustaw. – książę warszawski (król saski)
21 XII 1807 – dekret - chłop nie mógł opuścić wsi
104 tys.km2/2,6 mln  6 departamentów
19 IV 1809 – Raszyn (Ferdynand d’Este – Józef Poniatowski) – 4 depart.  142 tys.km2/4,5mln; obwód tarnopolski – Aleksander I
1808 – Bayonne (43 mln franków