Cezary Baryka - "Młody gniewny", nowy typ bohatera w twórczości Stefana Żeromskiego.

Cezary Baryka jest głównym bohaterem powieści Stefana Żeromskiego – „Przedwiośnie”. Zrozumienie jego postawy wymaga poddania analizie dziejów tego bohatera. Urodził się w Baku w rodzinie polskich emigrantów. Rodzice jego tęsknili za ojczyzną i czuli się obco wśród Rosjan, lecz w Baku znaleźli lepsze niż w Polsce warunki egzystencji. Ojciec Cezarego pieczołowicie przechowywał pamiętnik swego dziadka, uczestnika powstania listopadowego i później zesłańca. Czaruś rósł w patriotycznej atmosferze domu rodzinnego i miłość do Polski zawarł później w gorącym pragnieniu, aby jego ojczyzna stała się krajem, o jakim marzyli rodzice. Wrażliwość na krzywdę ludzi wyraził poparciem dla rewolucji. Ufał prawdziwości haseł rewolucjonistów głoszących powszechną równość obywateli. Brzydził się wszystkim. Nawet po śmierci matki starał się rozpaczliwie zachować wiarę w szlachetne pobudki rewolucjonistów. Stojąc nad grobem matki tłumaczył się: „O matko! Nie chce już pić drogiego wina, bo ono zmieszane jest z potem męczenników. Nie chce stąpać po puszystych dywanach, bo stopy moje chodziłyby po charczących piersiach suchotników”.

Wrażliwość na krzywdę i niesprawiedliwość kazała Cezaremu poszukiwać sposobu na ulepszenie świata. Uwierzył rewolucjonistom i sądził, że właśnie oni stworzą świat oparty na sprawiedliwości społecznej. Cezary stał się idealistą, potrzeba mu była idea, której podporządkowałby swoje działanie. Rewolucja zawiodła jego oczekiwania, poczuł się oszukany. Człowiek musi mieć cel w życiu, mieć idee, której ufa i dla jej realizacji będzie gotów poświęcić wszystko. Baryka był młodym człowiekiem i – jak większość młodych ludzi – nie uznawał kompromisów. Drażniły go wywody rewolucjonistów na temat konieczności ofiar. Zbyt wiele zła i nienawiści, łamania godności ludzkiej niósł ze sobą ten zbrojny przewrót w Rosji. Jak uwierzyć, że na tym ogromie zła można wybudować dobro? Okłamany, rozgoryczony Cezary poszukiwał nadal idei celu życia. Był nieufny i dlatego z niedowierzaniem słuchał opowieści ojca o szklanych domach w Polsce. Ten mit odpowiadał wewnętrznej tęsknocie młodego człowieka, pragnieniu życia wśród ludzi wolnych i szczęśliwych. Uwierzył, więc jeszcze raz i jeszcze raz musiał się rozczarować. Zrodziło się w nim uczucie gniewu, buntu przeciwko kłamstwu, niesprawiedliwości, nędzy i upokorzeniu człowieka. Polska między wojenna okazała się krajem ostrych kontrastów, z którymi nie mógł pogodzić się. Był „młodym gniewnym”, gdyż wyśniony i wymarzony kraj rodziców nie spełnił oczekiwań, jakie w nim pokładał. Komuniści chcieli dokonać rewolucyjnego przewrotu, więc musiał powiedzieć im „nie”. Elity rządowej młodej Polski opracowały program powolnych reform i im także Cezary mówi „nie”. Program miałby być wdrażany przez wiele lat, zaś robotnicy i chłopi żyjący w nędzy żądali zmian radykalnych. Częściowe lub połowiczne rozwiązania nie mogły zadowolić człowieka tak wrażliwego na wszelkie przejawy niesprawiedliwości. Czy przymierającemu głodem bezrolnemu chłopu lub wycieńczonemu morderczą pracą robotnikowi można było powiedzieć, że ma być cierpliwy, że za kilkanaście lat otrzyma wynagrodzenie pozwalające mu na skromne życie? Cezary jest młodym i niecierpliwy, nie uznaje półśrodków, nie chce kolejny raz przeżyć zawodu. Nie można wątpić w szlachetność tego bohatera. Dał dowody oddania ideom, walczył o wolną Polskę narażając dla niej własne życie. Miał prawo oczekiwać, że ojczyzna stanie się godna ofiary. Dla tej Polski umarli jego rodzice, dla niej on sam walczył w okopach, chciał pracować. Tymczasem ta Polska to zbytek, przepych posiadaczy fortun i nieopisana nędza chłopów, upokorzenie robotników. Polska jest krajem Nawłoci, Chłodków, robotniczych dzielnic miasta. Zbuntowany, niepokorny, taki właśnie był Cezary Baryka – szlachetny idealista.

Postawa buntu jest charakterystyczna dla młodego wieku człowieka. Powstanie listopadowe w Polsce również było dziełem młodych zapaleńców. Walczyli oni o wolną Polskę przeciwko potężnej Rosji, nie analizowali trzeźwo sytuacji wiedząc, że walczą o słuszną idee. Spadkobiercą tamtych „młodych gniewnych” stał się w „Przedwiośniu” Cezary Baryka. Szlachetność tego bohatera stała się drogowskazem czynów następnych pokoleń Polaków. Walczący za kraj młodzi żołnierze II wojny światowej, powstańcy warszawscy, potomkowie zesłańców, wstępujący do wojska polskiego to także Barykowie. Na ich rozwoju zaciążyła postać bohatera „Przedwiośnia”.

Cezary Baryka ma wiele cech wspólnych z bohaterami wcześniejszego utworu Stefana Żeromskiego - Tomaszem Judynem z „Ludzi bezdomnych”. Podobnie jak on nie godzi się z niesprawiedliwością, nędzą i upokorzeniem najuboższych. Jest jednak dojrzalszy od niego, gdyż wie, że tych „ran” nie wyleczy sam, szuka grupy ludzi o takich samych przekonaniach i gotowości do walki. Ostatnia scena powieści ukazuje nam Cezarego kroczącego na czele demonstracji robotniczej. Cezary przyłącza się do robotników, gdyż zawiodły go idee. Scena ta poprzedzona jest zerwaniem znajomości z Laurą. Bohater jest rozgoryczony zawodem miłosnym, nie może wiązać swej przyszłości z ukochaną kobietą, nie znajdzie też zapomnienia w pracy dla ojczyzny, wciąż towarzyszyć mu będą obrazy nędzy. Czemu więc ma poświęcać swoje życie? Nie wierzy w nic, życie jego traci sens. Demonstranci idą wprost na oddział policji konnej, co musi skończyć się rozlewem krwi. Cezary ma tę świadomość i co robi w takiej chwili? Ostatnie zdanie powieści brzmi:

„Baryka wyszedł z szeregów robotników i parł oddzielnie, wprost na ten szary mur żołnierzy – na czele zbiedzonego ludu.”
Cezary odciął się, więc od metody walki zbrojnej, był przeciwny rozlewowi krwi. Dlatego „wyszedł z szeregów”, „parł oddzielnie”. Podobnie jak robotnicy uważał, że taki układ stosunków społecznych nie może trwać dłużej, lecz brak mu było wiary w skuteczność innych działań. Nie chciał żyć w takim państwie, nie chciał też ponownie patrzeć na rozlew krwi. Podjął samobójczą decyzję.