Polskie ugrupowania socjalistyczne, narodowe i ludowe wobec idei niepodległości Polski na przełomie XIX i XX wieku – dokonaj analizy porównawczej treści programów politycznych i metod działania.

Jak wiadomo gdy Polska znalazła się pod zaborami próbowano za wszelką cenę odzyskać niepodległość i uwolnić się spod jarzma trzech zaborców. Najciężej jednak mieli Polacy mieszkający w zaborze pruskim i rosyjskim. Na nich to bowiem spływało okrucieństwo takich ludzi jak: Otto von Bismarck (w zaborze pruskim, który ustawicznie prowadził antypolską politykę, godzącą przede wszystkim w oświatę i życie kulturalne społeczeństwa polskiego). Ale również Polacy z zaboru austriackiego nie mieli łatwego życia, choć jakby się zdawało mieli o wiele lepsze warunki.

Pozytywizm polski wyrósł w kręgach burżuazji polskiej na podstawie filozofii Augusta Comte'a i Milla, socjologii Spencera, poglądów historycznych Buckle'a
i estetycznych Taine'a, głosząc program społeczno - narodowy pod hasłami swoiście pojmowanego realizmu politycznego i pracy organicznej, która miała polegać na - przejściowym przynajmniej - pogodzeniu się z utratą niezawisłości narodowej przy równoczesnym rozwijaniu aktywności gospodarczej i kulturalnej.
Przedstawiciele pozytywizmu, ze swym sztandarowym ideologiem A. Świętochowskim na czele, skierowali swój atak przeciw romantyzmowi, zarówno w literaturze, jak i w polityce i ideologii, a więc przeciwko kultowi powstań i idei nieprzerwalności walki o niepodległość, propagowali natomiast hasło „pracy od podstaw”, mającej na celu podniesienie kulturalne społeczeństwa (zwłaszcza chłopów) i wzrost jego potencjału ekonomicznego. Głosili dalej potrzebę demokratyzacji stosunków w sferze społeczno - obyczajowej, ograniczenia wpływu kleru, emancypacji kobiet, równouprawnienia Żydów. Ich podstawowe hasła zmierzały w istocie rzeczy do przyspieszenia przebudowy stosunków społecznych w kierunku umocnienia kapitalizmu i do intensyfikacji jego rozwoju. Nawet najbardziej radykalni pozytywiści nie zalecali likwidacji szlachty jako klasy społecznej, lecz postulowali jej szerokie zaangażowanie na rzecz uprzemysłowienia kraju i przekształcenia dawnego folwarku
w nowoczesne gospodarstwo obszarnicze, stosując najnowsze zdobycze agro- i zootechniczne i intensywnie rozwijające przemysł związany z rolnictwem.

Główny ośrodek pozytywizmu ukształtował się w Warszawie, dlatego zwano go często pozytywizmem warszawskim, przy czym poważną rolę w jego obozie odgrywali wychowankowie Szkoły Głównej (wierząca w postęp, w którym szczególną rolę odegrać miały nauki ścisłe), jak - obok Świętochowskiego - B. Prus, P. Chmielowski, K. Kraushar, J. Obochowicz i W. Smoleński. Silny nacisk kładziono na postulat utylitaryzmu, a atak pozytywistów na tzw. starą prasę, zwłaszcza na łamach "Przeglądu Tygodniowego" (1866-1905), stanowił walkę z obozem konserwatywnym i przywilejami stanowionymi.

W połowie lat 70-tych K. Prószyński (pseudonim Płomyk) podjął się wydawania elementarzy dla samouków. Zaczęła ukazywać się "Gazeta Świąteczna" (1881-1939), tygodnik przeznaczony głównie dla chłopów. Odegrała ona ogromną rolę w rozszerzaniu horyzontów swych czytelników, przeobrażeniu ich świadomości i - mimo trudności cenzuralnych - wychowaniu w duchu patriotycznym.

Na początku lat 80-tych pozytywiści, zwłaszcza A. Świętochowski, kładli nadal nacisk na rozwój kulturalny i gospodarczy, połączony z demokratyzacją społeczeństwa. W warunkach wzrostu ucisku narodowego A. Dygasiński postulował powszechne nauczanie w języku ojczystym, a B. Prus wskazywał na zależność między rozwojem oświaty a wzrostem spożycia i poprawą warunków mieszkaniowych. Pod pojęciem pracy organicznej rozumiano stworzenie warunków do wszechstronnego rozwoju społeczeństwa mimo niewoli narodowej. Walczono na dwa fronty: przeciwko feudalnym przeżytkom, konserwatyzmowi, klerykalizmowi i niektórym objawom systemu kapitalistycznego oraz przeciw socjalistycznej emigracji genewskiej, której przeciwstawiono koncepcję społeczeństwa jako organizmu
z odwołaniem się do Spencera. Społeczeństwo stawiało opór rusyfikacji. Zarówno na wsi, jak
i w mieście rozwijała się akcja tajnego nauczania. Najwyższym jej szczeblem od roku 1885 tajne kursy naukowe dla kobiet Jadwigi Dawidowej, zwane potem "Uniwersytetem Latającym".

W sierpniu 1877 r. w Genewie, na zebraniu u L. Michalskiego, którego fundacja zapoczątkowała Skarb Narodowy, powołano do życia Ligę Polską jako organizację tajną, nawiązującą formalnie do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Liga opowiadała się za granicami przedrozbiorowymi z federacją ziem wchodzących w skład państwa polskiego. Ogólnikowo wspominano o sprawiedliwości społecznej. Przyjęto koncepcję obrony czynnej, postulowaną przez Miłkowskiego. Rozumiano przez nią przeciwstawienie się polityce zaborców, wpływanie na opinię publiczną w duchu patriotycznym oraz zwrócenie uwagi na lud.

W tymże roku z inicjatywy Z. Balickiego na zjeździe w Krakowie powstał jako ogólnopolska niepodległościowa organizacja studencka Związek Młodzieży Polskiej. Na wzór masonerii istniały tu trzy, a potem dwa stopnie wtajemniczenia. Przez Związek Młodzieży Polskiej przeszło wielu działaczy politycznych i oświatowych. Dzięki nim Liga Polska, a potem oparta przez pewien czas na byłych zetowcach Liga Narodowa uzyskały duże wpływy wśród inteligencji, a także chłopów.

Rok przed powstaniem Ligi Polskiej, w roku 1886, zaczął ukazywać się w Warszawie tygodnik ,,Głos”. Główną rolę odgrywali w nim Józef Karol Potocki (pseudonim Marian Bohusz) i Jan Ludwik Popławski. ,,Głos”, programowo zbliżony do rosyjskiego narodnictwa, odcinał się zarówno od programu pracy organicznej w ujęciu pozytywistów, jak i od obozu konserwatywnego. Krytykował klasy posiadające, wysuwał program parcelacji. Przyczynił się do ożywienia umysłowego, wywarł wpływ na związane z nim młodsze pokolenie pisarzy. Początkowo współpracowali z pismem lewicowi publicyści, m.in. Ludwik Krzywicki
i Wacław Nałkowski. Potem, zwłaszcza po wznowieniu go, wraz z Ligą Narodową pismo stopniowo ewoluowało na prawo.

Próbę zorganizowania chłopów pod hasłami katolicyzmu społecznego i zapewnienia im udziału w życiu politycznym podjął ks. Stanisław Stojałowski. Mimo solidaryzmu
i konserwatyzmu był początkowo ostro zwalczany przez obóz rządzący oraz hierarchię kościelną. Przez chłopskie pielgrzymki do Krakowa i Rzymu, wiece i zakładanie kółek rolniczych zaktywizował część chłopów galicyjskich. Pisma ks. Stojałowskiego: ,,Wieniec”
i ,,Pszczółka”, które redagował od roku 1875, domagały się w interesie chłopów zmiany ustaw: gminnej, drogowej i łowieckiej, podejmowały sprawę serwitutów. W roku 1889 Stojałowski poparł chłopskich kandydatów w wyborach sejmowych.

Wyniki wyborów 1889 r. stanowiły również wynik działalności demokratycznej inteligencji lwowskiej skupionej wokół Bolesława Wysłoucha. W latach 1886-1887 na łamach wydawanego przez niego miesięcznika ,,Przegląd Społeczny” kształtowała się ideologia późniejszego ruchu ludowego. Wysłouch formułował program gospodarczego
i kulturalnego podniesienia wsi jako drogi do upowszechnienia idei narodowej i wyzwolenia Polski. Z pismem współpracowało wielu publicystów różnych kierunków, w tym socjaliści polscy i lewicowi, działacze ukraińscy. Od 1889 r. Wysłouch wydawał przeznaczonego dla chłopów, „Przyjaciela Ludu”. Propagował wybór posłów chłopskich, którzy bronić mieli interesów wsi i wa1czyć o demokratyzację życia politycznego. Pismo uzyskało w tym czasie ponad 100 korespondentów, stało się na wsi groźnym konkurentem ,,Wieńca” i ,,Pszczółki” ks. Stojałowskiego.

Polski Związek Ludowy, pierwsza organizacja ludowców w Królestwie, powstał w konspiracji w końcu 1904 r. utworzony przez działaczy oświatowych, głównie wywodzących się ze wsi nauczycieli. Szerszą działalność podjął w czasie rewolucji 1905-1907 r., wyraźnie odcinając się od Ligi Narodowej. Postulując samodzielność chłopów popierał ich walkę o polską szkołę, o polski język w gminie i sądownictwie oraz o prawdziwy samorząd gminny, żądał rozwoju bezpłatnej oświaty. PZL przywiązywał dużą wagę do walki politycznej, wysuwał też szereg postulatów ekonomicznych. Prezesem PZL został Stefan Julian Brzeziński. Początkowo duży wpływ na PZL, związany politycznie z działaczami Polskiej Partii Socjalistycznej, miał Edward Abramowski. Wokół prasy PZL, później legalnej, skupić się spora grupa korespondentów, w znacznej mierze chłopów. Nielegalny zjazd chłopski PZL w Warszawie w 1906 r. poparł postulaty autonomii Królestwa i szerokich swobód obywatelskich, dyskutował nad kwestią agrarną. Związek uczestniczył w zjeździe w Piłaszkowie w powiecie łowickim i w powołaniu Związku Nauczycieli Ludowych jako zawodowej organizacji lewicowych nauczycieli wiejskich. PZL, organizacja podejmująca walkę o społeczne wyzwolenie wsi i niepod1egłą Polskę, rozbity został przez aresztowania wiosną l907 roku

Już w zasadzie około 1908 r., zwłaszcza w związku z tzw. kryzysem aneksyjnym, spowodowanym inkorporacją przez Austro-Węgry okupowanych od 1878 roku krajów - Bośni i Hercegowiny, społeczeństwo polskie zaczynało zdawać sobie sprawę z nieuchronności bliskiego stosunkowo wybuchu wojny między państwami zaborczymi. Dalsze konflikty zbrojne między 1908 a 1913 r. umacniały to przekonanie, w szczególności w okresie wojen bałkańskich. Dobrze zdawano sobie sprawę, że za konfliktami państw małych i średnich kryje się inspiracja wielkich mocarstw, których rywalizacja prowadzi do wielkiej konfrontacji zbrojnej w skali ogólnoeuropejskiej, a może nawet ogólnoświatowej. Jako świadectwo tych nastrojów może posłużyć przemówienie prezesa Koła Polskiego w parlamencie wiedeńskim, prezydenta Krakowa Juliusza Leo w 1912 r., który w wielkim programowym swym wystąpieniu na forum Rady Państwa oświadczył z emfazą, że mija bezpowrotnie epoka bezwzg1ędnego pokoju w stosunkach europejskich, że świat wejdzie w najbliższym czasie w epokę wojen rozmiarami swymi przypominającymi jedynie chyba tylko czasy napoleońskie.

Indywidualnością nadająca w poważnym stopniu główny ton tego typu tendencjom był Józef Piłsudski. Już w 1906 r., a więc w schyłkowym okresie rewolucji, nawiązał on rozmowy z komendantem korpusu w Przemysłu oferując wojskowości austriackiej usługi
o charakterze dywersyjno - sabotażowym i wywiadowczym ze strony PPS - Frakcji w zamian za poparcie władz austriackich dla dziaialności antyrosyjskiej na terenie Galicji, mającej na celu w dalszej perspektywie przygotowanie powstania w Królestwie. Propozycje te zostały początkowo przez Austriaków odrzucone, ale nie zniechęciło to Piłsudskiego do kontynuowania powyższych planów.

Jak wiadomo Polacy musieli się bardzo wycierpieć, aby w końcu po 130 latach doczekać się niepodległej Polski. Konflikt polsko - niemiecki rozrósł się do rozmiarów wojny światowej. Najpierw była to I, a potem II wojna światowa, w której, brała udział nie tylko Polska i Niemcy, ale i inne państwa europejskie. Polskie działania narodowo - wyzwoleńcze należy ocenić na tym miejscu na wzorowe, ponieważ Polacy pomimo zaborów oraz niemieckiej polityki antypolskiej nie zatracili kultury i języka narodowego, a przede wszystkim walczyli do końca i ze wszystkich sił o odzyskanie niepodległości, co udało im się po takim długim czasie.