Ustrój ochrony organów prawnych

Ustrój RP opiera się na 3 podziale władzy: ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza (Sądy i Trybunały) każda jest odrębna i są sobie równe

Czynności Sądu: Wyroki wydawane w imieniu RP (art. 174 K) (uroczysty ton, ranga); jawne rozpatrywanie sprawy; winny być wykonywane w sądzie; Wytyk to jest instytucja nadzoru instancyjnego, która polega na tym, że jeżeli sąd wyższej instancji rozpatrujący odwołanie od orzeczenia sądu niższej instancji zauważy rażące naruszenie prawa, to zwraca na to uwagę w formie prawem przewidzianej. Jest to wytyk merytoryczny, dot. prawa materialnego i przepisów proceduralnych; wewnętrzna kontrola – wizytacja; instytucja delegowania sędziego (braki kadrowe, powołanie sędziego z niższego do wyższego sądu); dla sprawniejszego działania sądu i przebiegu postępowania instyt. sędziego dodatkowego i instyt. ławnika dodatkowego.

Przepisy policji sesyjnej ogół czynności porządkowych jakie może podjąć przewodniczący lub sędzia w celu osiągnięcia porządku, powagi i spokoju na sali rozpraw (upomnienie, wydalenie z sali, za naruszenie powagi sądu: grzywna, pozbawienie wolności 7 dni)

Czynności z zakresu sprawowania wym. Spraw pełnią: sędzia, asesor, referendarz, ławnik.

Sędzia to osoba, która ukończyła studia prawnicze, zdała egzamin sędziowski, powołana przez prezydenta na stanowisko określonego sądy, osoba o nieskazitelnym charakterze, o odpowiedzialności, za wykroczenia odpowiadają przed sądami dyscyplinarnymi
Są w sprawowaniu swojego urzędu niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji RP oraz ustawom. Niezawisłość sędziowską gwarantuje;
- nieusuwalność – sędzia może być usunięty ze stanowiska jedynie na podstawie orzeczenia sądu
- immunitet sędziowski – sędzia nie może być zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego
- niepołączność – zakaz łączenia stanowiska sędziego ze sprawowaniem mandatu posła lub senatora
- apolityczność – sędzia nie może być członkiem partii politycznej i związku zawodowego

Asesor urzędnik prokuratury, sądu lub notariatu, który odbył aplikację i nie uzyskał nominacji, cały czas poddawany jest ocenie, sprawuje stanowisko przez 2 lata po tym okresie może dostać rekomendacją na stanowisko sędziego.

Referendarze sądowi - zatrudnieni są w sądach, wykonują czynności administracyjne oraz czynności z zakresu nadzoru nad pracą sekretariatów sądowych, określone przez prezesa sądu, pracownik, który ma, co najmniej, pięcioletnią praktykę na stanowisku sekretarza sądowego, mają uprawnienia do dokonywania wpisów w księgach wieczystych i rejestrach sądowych.

Ławnicy maja taki sam głos jak sędzia, mogą go przegłosować, w takim przypadku sędzia zgłasza zdanie odrębne.

Sądownictwo – jedna z władz państwowych (art. 7 K)

Wymiar sprawiedliwości sprawuje (art. 175 K) Sąd Najwyższy, Sądy Powszechne, Sądy Administracyjne i Sądy Wojskowe


Wymiar sprawiedliwości SĄDY


Sąd Najwyższy
--------------------------------------------------------------
/ / \
Sądy Sądy Sądy
Powszechne Szczególne Administracyjne
I I I
S Apelacyjne Izba wojskowa SN I
I I I
S Okręgowe Wojskowe S Okręg. Naczelny Sąd Administracyjny I I i ośrodki zamiejscowe
S Rejonowe Wojskowe S Garnizonowe

Sąd Najwyższy sprawuje nadzór na działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania (nadzór judykacyjny). Ma instytucję wytyku – oczywista obraza przepisów.
Najważniejsze funkcje Sądu Najwyższego to:
- rozpoznawanie kasacji (kontrola pod względem zgodności z prawem i prowadzi do utrzymania lub uchylenia orzeczenia oraz przekazania do ponownego rozpatrzenia) wnoszonych od prawomocnych orzeczeń sądów odwoławczych kończących postępowanie sądowe
- podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce (uchwały podejmowane są w składzie: 7 sędziów, całej izby połączonych izb lub pełnego składu SN, wynika z inicjatywy I prez. SN, ministra spraw., RPO. Wniosek składany jest do określonego składu SN, po uznaniu do rozpatrzenia przekazany jest do rozpoznania izb połączonych lub cały skład SN, uchwały podejmowane są w konkretnej sprawie, niektóre mają moc zasad prawnych w przypadku wydania przez izby połączone lub cały skład SN, skład 7 sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej, odstąpienie od zas. praw. Przez skład całej izby)
-stwierdzanie ważności wyborów: do sejmu, senatu, na prezydenta, także prawomocność referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego
- jest sądem odwoławczym (drugiej instancji) wobec orzecznictwa wojskowych sądów okręgowych
SN dzieli się na cztery izby: Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Cywilną, Karną, Wojskową. W skład SN wchodzą; pierwszy prezes, prezesi oraz sędziowie. Pierwszego prezesa SN powołuje prezydent na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego. Sędziów SN powołuje Prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
Stanowisko sędziego SN może pełnić ten, kto: posiada obywatelstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich, jest nieskazitelnego charakteru, ukończył wyższe studia prawnicze i uzyskał tytuł magistra prawa, wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy prawniczej oraz doświadczeniem zawodowym, a ponadto ma, co najmniej 10-letni staż pracy zawodowej, m.in. na stanowisku sędziego, prokuratora lub adwokata, stan spoczynku w wieku 70 lat, czas pracy określony wymiarem wyznaczonych zadań,
Sądownictwo powszechne składają się sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne.
Sądy rejonowe tworzy się dla jednej lub kilku gmin, rozpatrujące wszystkie sprawy z wyjątkiem tych, które są przypisane sądom okręgowym (wydz. cywilny, karny rodzinny, pracy i bezp. społecznych, gospodarczy) przy nich funkcjonują sądy grodzkie, które przejęły sprawy po zlikwidowanych kolegiach do spraw wykroczeń- rozpoznają sprawy cywilne i karne; sądy okręgowe – dla obszaru działania, co najmniej 2 sądów rejonowych, jest sądem pierwszej instancji np. w sprawach o zbrodnię, rozwód, naruszenie dóbr osobistych, rozpoznają odwołania (apelacje) od orzeczeń sądów rejonowych (wydz. cywilny, karny pracy i bezp. społ., penitencjarny, gospodarczy, rodzinny); sądy apelacyjne zaś- dla obszarów działania, co najmniej 2 sądów okręgowych (wydz. cywilny, karny pracy i bezp.. społ.), odwołania od orzeczeń sadów okręgowych jako pierwszej instancji, rozpatrują też kasacje od wyroków sądów rejonowych, jako środek odwoławczy rewizja dal odciążenia SN. W systemie sądownictwa powszechnego działa w postaci wyodrębnionych jednostek organizacyjnych: sądownictwo rodzinne, pracy i ubezpieczeń społecznych, gospodarcze oraz sąd antymonopolowy.

Sądy wojskowe sprawują wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych, w sprawach karnych dot. to czynów popełnionych przez żołnierzy służby czynnej lub czynów popełnionych w czasie pełnienia służby, pracowników cywilnych zatrudnionych w jednostkach wojskowych oraz jeńców wojennych. (przepisy procedury karnej, prawo międzynarodowe). Sędziowie podlegają Ministrowi Sprawiedliwości i Ministerstwu Obrony Narodowej. Sądy wojskowe obejmują sądy garnizonowe i okręgowe, które podlegają Izbie Wojskowej Sądu Najwyższego.

NSA sprawuje wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej. Do zadań NSA należy rozstrzyganie spraw spornych między obywatelami a organem administracji, który podjął decyzję odmawiającą mu pewnego uprawnienia lub nakładając nań określony obowiązek prawny. NSA rozpatruje także spory kompetencyjne między organami administracji samorządowej i rządowej. Zatem każda decyzja administracyjna, może być zaskarżona do sądu administracyjnego w razie jej niezgodności z prawem. Taka sprawa przysługuje każdemu zainteresowanemu, także prokuratorowi, rzecznikowi praw obywatelskich o organizacjom społecznym. NSA kontroluje decyzje wyłącznie pod względem zgodności z prawem, a nie ich celowości czy słuszności.
NSA jest dwuinstancyjny: sądy wojewódzkie i sąd naczelny. Nie podlega nadzorowi judykacyjnemu Sądu Najwyższego. Na czele Sądu stoi prezes powoływany przez prezydenta.

KRS jest organem państwa stojącym na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. W jej skład wchodzą trzy grupy członków, wybieranych na czteroletnią kadencję:
- osoby wchodzące w skład Rady z urzędu: 1-szy prezes SN, minister sprawiedliwości, prezes NSA oraz osobowa powołana przez Prezydenta
- piętnastoosobowa reprezentacja środowiska sędziowskiego
- czterech posłów i dwóch senatorów, wybranych przez obydwie izby

Prokuratura
Organizacja: Prokurator Generalny
Prokuratura Krajowa
Prokuratury Apelacyjne
Prokuratury Okręgowe
Prokuratury Rejonowe

Jest podporządkowana ministrowi sprawiedliwości, jako prokuratorowi generalnemu. Zadaniem prokuratury jest przede wszystkim strzeżenie praworządności, czuwanie nad ściganiem przestępstw oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami. W jej skład wchodzą trzy piony organizacyjne: jednostki prokuratury powszechnej: rejonowe, okręgowe, apelacyjne i Prokuratura krajowa), jednostki prokuratury wojskowej: prokuratury garnizonowe, okręgów wojskowych, rodzajów sił zbrojnych oraz Naczelna Prokuratura Woskowa) oraz Prokuratorzy Instytut Pamięci narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Zastępcami Prokuratora Generalnego są: Prokurator Krajowy, Naczelny Prokurator Wojskowy, dyrektor Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN. Prokuratura jest oparta na zasadach centralizmu oraz wewnętrznej jednolitości i niepodzielności, stanowią ją prokuratorzy działający przy sądach.
Prokuratora powołuje Prezes RM na wniosek Prokuratora Generalnego (ministra sprawiedliwości) – na poziomie Prok. Krajowej. Uprawnienia podobne jak u sędziego, Asesor Prokuratorski, Aplikacja Prokuratorska (prawo karne).
Zadania: wytaczanie powództw w sprawach cywilnych i karnych, w rejonowych w sprawach cywilnych, karnych i o zaprzeczeniu ojcostwa, sprawy o ubezwłasnowolnienie, przymusowe leczenie. Podejmowanie środków zmierzających do jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym.
Prokurator wnosi wnioski dowodowe, uchyla areszt tymczasowy – środki procesowe w dążeniu do jednolitości wyroków, może podejmować działania na korzyść oskarżonego, jest uprawniony do zaskarżania decyzji administracyjnych, powinien się kierować zasadą bezstronności i równego traktowania obywateli, czynności winny mieć charakter obiektywny.
Prokurator idąc na przesłuchanie otrzymuje wytyczne: przesłuchanie określonego świadka, kontrola składu sędziowskiego, wysokość stawki dziennej grzywny, w sytuacjach nieprzewidzianych ustawie przewiduje się samodzielność.
Funkcjonowanie prokuratury opiera się na zasadach: jednolitości, niepodzielności, dewolucji, substytucji.

Adwokatura powołana jest do:
• Udzielania pomocy prawnej
• Współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz
• Współdziałania w kształtowaniu i stosowaniu prawa.
Zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami. Adwokat wykonując swoje obowiązki zawodowe podlega tylko ustawom.
Tytuł zawodowy „adwokat” podlega ochronie prawnej. Zawód zaufania publicznego.
Forma wykonywania zawodu: w kancelarii, w zespołach, w spółce jawnej, partnerskiej, cywilnej, komandytowej.
Zorganizowanie: Krajowy Zjazd Adwokatury
Naczelna Izba Adwokacka
Wyższy Sąd Dyscyplinarny
Wyższa Komisja Rewizyjna
Adwokatura zorganizowana jest na zasadach samorządu zawodowego.
Osobowość prawna: Naczelna Rada Adwokacka
Izby Adwokackie (24)
Zespoły Adwokackie
Zawód adwokata może wykonywać wyłącznie osoba wpisana na listę adwokatów przez okręgową radę adwokacką izby adwokackiej, w której adwokat posiada siedzibę zawodową. Wpis na listę jest obligatoryjny. Kryterium wiedzy i nieskazitelny charakter.
Zakaz umowy o pracę.
Skreślenie: śmierć, rezygnacja, orzeczenie sądu dyscyplinarnego.

Radca Prawny
Zakres spraw, w których może występować reguluje ustawa (nie może występować w sprawach karnych, rodzinnych, opiekuńczych). Osoba wpisana na listę radców prawnych.
Cel działanie uregulowany ustawą
- świadczenie pomocy prawnej.
Zakres: udzielanie porad, opinii, występowanie przed sądem i urzędami.
Zawód może być wykonywany na podstawie umowy o pracę, w takim przypadku nie może występować jako pełnomocnik od osób fizycznych.
Organizacja Samorządy Radców Prawnych
Krajowy Zjazd Radców Prawnych
Krajowa Rada Radców Prawnych
Wyższa Komisja Rewizyjna
Wyższy Sąd Dyscyplinarny
W terenie działają Izby Radców Prawnych

Notariaty
Notariusz, rejent, osoba zaufana publiczna powołana do dokonywania czynności, którym strony powinny lub pragną nadać formę notarialną lub wymaga tego ustawa W Polsce notariusza powołuje i odwołuje minister sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii właściwej izby notarialnej. Do czynności notarialnych należy, m.in.: sporządzanie aktów notarialnych, uwierzytelnianie i poświadczanie dokumentów, sporządzanie protestów weksli i czeków, przyjmowanie oświadczeń o przyjęciu lub zrzeczeniu się spadku, sporządzanie protokołu – zgromadzeń akcjonariuszy, zmiany umowy spółki, z woli stron – testament.
Aplikacja notarialna, asesora.
Prowadzenie kancelarii określone przepisami.
Notariusz ponosi odpowiedzialność cywilną, jest zobowiązany sprawdzić tożsamość osób.