Dzieje Kultury Polskiej ok 1918 roku

Opracowanie Marii Boguckiej „Dzieje kultury polskiej od 1918 roku” zawiera opis początkowych dziejów Polski i jej pierwszych mieszkańców, informacje na temat kultury monarchii stanowej oraz proces kształtowania się nowego społeczeństwa i nowych form państwa. „Dzieje kultury polskiej od ...” rozpoczynają się wstępem, który przedstawia naszkicowanie głównych elementów ewolucji kultury polskiej. Pewna część opracowania zawiera epokę średniowiecza. W części tej autorka porusza temat ustalenia początków występowania gatunku homo sapiens. Były to nieliczne grupy ludzkie, które nie pozostawiły po sobie zbytnich śladów. Z rozdziału „Początek dziejów” dowiadujemy się również o pierwszych obozowiskach oraz narzędziach kamiennych, które tam znaleziono. Pojawiły się różne, nowe umiejętności ludzkie, np. górnictwo odkrywkowe. Na podstawie grobów można dowiedzieć się wiele cennych informacji, o tym jak żył człowiek w owych, tak odległych czasach. W końcu III tysiąclecia p.n.e. znano już na ziemiach polskich złoto i miedź. Obronne osady budowano w schyłku epoki brązu i we wczesnej epoce żelaza. W tym też czasie na obszarach środkowej i wschodniej Europy dokonywały się ważne przemiany. Nastąpił podział plemion prasłowiańskich na dwie grupy: zachodnią i wschodnią. Ziemie ówczesnej Polski stanowiły teren wysoko rozwinięty, główną tego przyczyną był rozwój rolnictwa ornego, hutnictwa żelaznego, wymiana towarów z odległymi państwami. Groby właścicieli warsztatów rzemieślniczych, były zwykle bogato wyposażone. Jest to dowód na to, że ów warsztaty dobrze prosperowały, a ich właściciele należeli do ludzi „zamożnych”. W gospodarstwie dużą rolę odegrała hodowla. W miarę upływu lat wzrastały plony z pól i ogrodów. Głównym eksploatatorem była ruda darniowa, która umożliwiała rozwój hutnictwa.
W ciągu V i VI wieku n.e. plemiona słowiańskie objęły Morawy, Kotlinę Czeską i Panonię. Wieki VII – IX to okres szybkiego różnicowania się społeczeństwa ziem polskich. Ludność zobowiązywana była stopniowo do nakładania danin na utrzymanie księcia i jego drużyny.

Dalszej części opracowania autorka przedstawia Państwo Mieszka I. Otóż siedzibą władcy było Gniezno. Na zachodzie Europy jednym z głównych organizacji państwowych był w tym czasie kościół. Autorka przedstawia nam także konsekwencje chrztu Polskiego, próby ekspansji poza zespół terytoriów leżących w dorzeczu Odry i Wisły, pielgrzymkę do grobu św. Wojciecha i wreszcie koronację Bolesława Chrobrego, która zamknęła jego panowania.

W ówczesnych czasach na wsi dominowały ziemianki lub półziemianki. Wznoszono także lekkie szałasy. Budownictwo grodowo-miejskie było znacznie bardziej zróżnicowane. Przełomem w dziejach polskiego budownictwa było zastosowanie w połowie X w. po raz pierwszy konstrukcji romańskiej w kamiennej architekturze monumentalnej, zarówno sakralnej, jak i świeckiej. Strój stawał się nie tylko zabezpieczeniem przed deszczem, śniegiem i zimnem, ale także wykładnikiem statusu społecznego. Odzież była coraz bardziej zróżnicowana w zależności od stopnia i pozycji społecznej. Wolny czas spędzano przeważnie słuchając muzyki, jak również grając w szachy i warcaby.

Po śmierci Bolesława Chrobrego ziemie polskie ogarnął głęboki kryzys polityczny i społeczny. Odnowienie organizacji państwowej przez wnuka Chrobrego – Kazimierza i jego następców, oznaczały nowy etap rozwoju polskiego państwa.

Z każdym dziesiątkiem lat XII – XIII w. rozszerzały się obszary wzięte pod uprawę. Ważny czynnik rozwoju stanowił postęp rolnictwa. Dokonywano ulepszenia narzędzi rolniczych. Druga połowa XIII w. przyniosła zmiany w życiu wsi. Odzież różnicowała się coraz bardziej, wykazując wpływy mody niemieckiej i francuskiej. Bogaciło się też i urozmaicało pożywienie. Najintensywniej rozwiało się budownictwo sakralne, do czego przyczynił się mecenat klasztorny. Kamień zastąpiono ciemnoczerwoną, wypalaną z gliny cegłą. Wielka architektura monumentalna tej epoki, pełniła rolę nie tylko wykładnika idei politycznych i środka propagandy, ale była też elementem umacniającym obronność kraju.
Dla rozwoju myśli politycznej i narodowej ogromne znaczenie miała literatura oficjalna. Szybko rozwinęła się w Polsce wiedza i oświata. Nauka znajdowała się wówczas przede wszystkim w rękach kleru i służyć miała feudałom duchownym i świeckim.

Ideały i obyczaje rycerskie podporządkowały sobie całą górę ówczesnego społeczeństwa. W epoce średniowiecza ogromną rolę odgrywało słowo, pismo natomiast było sztuką i znaną tylko wąskim kręgom edukowanym. Rycerz i duchowny cieszyli się wówczas szerokim dostępem do skarbca wartości intelektualnych i artystycznych, stanowiących pełnię ówczesnej kultury.

W Polsce w XII i XIII w. wykształciły się stany, których istnienie określiło formę państwa w XIV w.: monarchia stanowa.
Stan rycerski, zwany później szlacheckim, ukształtował się jeszcze przed objęciem rządów Kazimierza Wielkiego. Stan mieszczański powstał w rezultacie upowszechnienia się organizacji samorządowej miast i autonomii. Członkowie stanu mieszczańskiego byli ludźmi wolnymi. Na najniższym szczeblu drabiny feudalnej znajdowali się chłopi.

W latach 1346-1347 dokonano kodyfikacji praw, czyli sporządzono tzw. statusów wiślańsko–piotrowskich. Zwrot w dotychczasowej polityce zagranicznej Polski, dokonany przez Kazimierza poniósł następstwa nie tylko w polityce, ale i w kulturze. Była to rezygnacja z władztwa nad Śląskiem i Pomorzem, na rzecz ekspansji w kierunku ważnej handlowo Rusi. Wiele uwagi poświęcił także Kazimierz organizacji sił zbrojnych. Pojawiły się również pierwsze oddziały zaciężne - narodziny ustroju chorągwianego.

Budowa licznych zamków i fortyfikowanie miast, stały się podstawą słynnego przysłowia o królu, który zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną.
W 1364 roku następuje założenie Akademii Krakowskiej, jest to przełomowy fakt w dziejach polskiej kultury. Cechą charakterystyczną Polski Kazimierza, był szybki, pomyślny rozwój miast i mieszczaństwa.

W XIV w. nastąpił szybki rozwój handlu polskiego i błyskawiczne mnożenie się fortun kupieckich, zwłaszcza w większych miastach. Duże znaczenie dal rozwoju handlu polskiego miały przecinające kraj wielkie szlaki, po których przewożono towary.


Ustrój większości miast polskich był ustrojem o cechach wybitnie oligarchicznych. Życie w mieście średniowiecznym było bujne i pełne wydarzeń, wymagało jednak umiejętności obcowania z ludźmi. W XIII-XIV w. wykształtował się w Polsce typ domu mieszczańskiego jako jedno- lub dwupiętrowego budynku, o wąskiej fasadzie i wysokim szczycie, osłaniającym dach.

W życiu kulturowym kraju miasta grały specjalną rolę ze względu na łatwy dostęp do szkolnictwa, księgozbiorów, itp.
Na wzór wielkich kościołów budowane były liczne świątynie przez możnych rycerzy małopolskich. Powstają także budowle monumentalne i kamienne, rycerskie zamki. Obok architektury sakralnej rozkwita w XIV stuleciu architektura świecka różnych typów.

W 1370 roku wygasła dynastia piastowska. W Polsce zaznaczyły się procesy społeczno – ustrojowe, których przebieg zaważyć miał silnie w przyszłości.
Dwór monarszy był w owych czasach wylęgarnią śmiałych koncepcji politycznych u progu wojny trzynastoletniej został przypieczętowany sojusz króla i szlachty.

Większość osad ludzkich stanowiły w owym czasie większe lub mniejsze wsie, otoczone polami uprawnymi i łąkami. Doskonaliły się metody uprawy i używane przez rolników narzędzia. Sporą rolę w gospodarstwie wiejskim na przełomie XIV i XV w., odgrywała hodowla.
Ożywienie gospodarcze dawało się odczuć także w zakresie szybkiego rozwoju materialnej kultury. Wiek XV ukazuje nowe perspektywy i osiągnięcia, torując drogę ku humanizmowi i zalążkom renesansu.
Pod koniec XV w. działało w Polsce prawie 600 szkół parafialnych. W 1473 r. powstał w Krakowie najstarszy znany druk polski – kalendarz na rok 1474.

We wszystkich środowiskach społecznych krążyły w owych latach liczne antyklerykalne wierszyki i piosenki. Największe zapotrzebowanie na teksty polskie panowało w zakresie literatury religijnej. Językiem urzędowym nadal jednak pozostała łacina, ale już w 1455 r. Jakub Parkosz napisał traktat o ortografii polskiej, usiłując uporządkować zasady ojczystego piśmiennictwa.

W końcu XIV w., dzięki ofiarności królowej Jadwigi i jej męża, podźwignęła się do nowej świetności Akademia Krakowska. Ważną cechą charakterystyczną omawianej epoki stanowiło wtargnięcie silnych wpływów litewski – ruskich di Polski.

Człowiek schyłku średniowiecz coraz silniej zaczyna zdawać sobie sprawę ze swojej jednostkowej, niepowtarzalnej, indywidualnej egzystencji. Przemiany w zakresie mentalności owocowały w sztukach plastycznych ciekawymi, nowymi środkami wyrazu. Rytm życia ludzkiego uległ w tej epoce wyraźnemu przyspieszeniu. Zmieniającemu się trybowi życia i wzrastającej roli rolnictwa produkującego na rynek krajowy, odpowiadało powolne przekształcenie się ideałów i postaw życiowych.

Średniowiecze było epoką niezwykle ostrego przełomu we wszystkich dziedzinach. Zmieniał się wówczas nawet sam wygląd kraju. Schyłek XV w. stanowił dla Polski świt nowych czasów we wszystkich dziedzinach życia. Wszelakie przemiany jakie dokonano w tym niezwykle burzliwym okresie `przetarły` ścieżki dla nadciągającego właśnie „złotego wieku”.