Biblijne przesłanie.

"Człowiek jest dobry, mądry, spokojny, ufny w swój rozum, w myśl niepodległą, głodu, powietrza, ognia i wojny nie chce i stawia cegłę za cegłą" - Biblijne przesłanie o miłości i wierze w człowieka, jako motyw lit. różnych epok.

Biblia to tekst o szczególnym autorytecie, tekst uznawany za święty, natchniony. Nawet jeśli przyjąć że ułożony został przez Boga, spisał go człowiek posługując się dostępnymi mu doświadczeniami, pojęciami i obrazami. Z Pisma Św. czerpie cała kultura chrześcijańska. Stało się ono źródłem inspiracji artystycznej, ale także kanonem moralistów postaw ludzkich i wartości. Często nawet utwory nie zamierzone jako deklaracja chrześcijaństwa są uzależnione od Biblijnych wzorów. Miłość człowieka jest najważniejszym przesłaniem Nowego Testamentu. Chrystus nakazał kochać bliźniego, sam dając wzo rzec poświęcenia w imię odkupienia ludzkości. Przypowieści ewangeliczne zawierają wiele przykładów miłości i wiary w człowieka. Historia syna marnotrawnego wskazuje na miłosierdzie i umiejętność przebaczania, jako szczególne wartości moralne. Miłosierny Samarytanin stał się symbolem bezinteresownej miłości bliźniego bez względu na okoliczności. Ten motyw wiary, że ludzie są raczej dobrzy niż źli pojawia się w lit. różnych epok, ten temat pozostaj żywotny aż po czasy nam współczesne. Humanizm renesansowy przyniósł apologię człowieka i jego możliwości. Renesans wysoko cenił wartości Bib- lii, zarówno moralne, jak i artystyczne. Twórcy te- go okresu stworzyli własny wizerunek człowieka, wy- posażając go jednakże w pewne ponadczasowe, a mają- ce swe źródła w Piśmie Św. wartości etyczne.
"Człowiek poczciwy" Reja to wzorzec posiadają- cy wszystkie znamienne cechy bohatera pozytywnego epoki. Ufnie przyjmuje świat i jego proste prawdy. Jest jednocześnie uczciwy, sumiennie wykonuje swe obowiązki i powinności, czerpiąc pożytki i rozkosze płynące z życia w zgodzie z naturą. Twórczość J. Kochanowskiego była czymś ważniejszym i istotniej- szym niż tylko proste moralizowanie, niemniej jed- nak w tym w tym manifeście humanistycznego świato- poglądu dominuje motyw chrześcijańskiej miłości i wiary w człowieka. Bo Kochanowski szukał w antyku i Biblii nie tego co różne, ale co podobne. Dla tej postawy światopoglądowego optymizmu charakterys- tyczna jest "Pieśń o potopie" uwypuklająca motyw przymierza człowieka z Bogiem, który zapewnia: "A w tym upewniam każdą żywą duszę, / Że nigdy po tym takich wód nie wzruszę, / Które by miały ziemię opanować / I świat zepsować."

Wzorzec człowieka proponowany przez Koch. ro- zumieć należy jako "szczególne przypadki ludzkiej kondycji". System uprawnień i zobowiązań ma tu cha- rakter uniwersalny. Człowik cnotliwy to człowiek godny, mądry, rozsądny, przyjmujący na siebie po- winności wobec swych współobywateli, jak i wobec ojczystego kraju, umiejący racje wyższe przedkładać nad prywatę. Nie jest mu jednak obce cierpienie i broni prawa do jego przeżywania. Świat zmienia się, przemijają jego wady, ludzkość doświadcza tragicz- nych momentów. Pewne wartości i motywy, mimo upływu czasu okazują się jednak niezmienne. Lit. poszukuje wciąż na nowo prawdy o losie ludzkim, o człowieku, czerpiąc z przesłań Biblijnych.
Wład. Broniewski ujmował dzieje jako pewną ciągłość wartości humanistycznych. Głównym źródłem inspiracji twórczej były dla niego doświadczenia zbiorowe, historyczne doświadczenia narodu. Wiersze Bron., zwłaszcza te wojenne kojarzą się z poezją romantyków. Od nich czerpie twórca frazeologię, me- taforykę i motywy. Wojenne wiersze stanowią kolejny etap w interpretacji dziejów, gdyż historia musi opierać się na najprostszych, niezmiennych wartoś- ciach humanistycznych, takich jak wolność, godność, heroizm. Niezniszczalna pozostaje pewność, że "człowiek jest dobry mądry spokojny, / ufny w swój rozum, w myśl niepodległą (...) / Życie się spraw- dza. Śmierć się nie sprawdza." Mimo tragicznych doświadczeń wojenno-okupacyjnych wiara w człowieka to źródło siły, recepta na przetrwanie.

Cz. Miłosz był katastrofistą, jednym z tych, którzy widzieli ku czemu zmierza świat. Jednak jego poezja to przede wszystkim poszukiwanie wartości humanistycznych, próba wyrażenia wszystkiego co ludzkie. Pragnie po koszmarze wojny przywrócić człowiekowi poczucie godności i pewności. Miłosz próbuje tworzyć pewne typy i indywidualności, prze- mawiać w ich imieniu, jak w cyklu "Głosy biednych ludzi" - traktuje zatem poezję jako akt moralny "Ten pożytek z poezji, że nam przypomina / jak trudno jest pozostać tą samą osobą, / bo dom nasz jest otwarty, we drzwiach nie ma klucza, / a niewi- dzialni goście wchodzą i wychodzą." (Ars poetica). Cykl "Głosy biednych ludzi" otwiera wiersz pt. "Piosenka o końcu świata". Mądrość i wartość tego utworu polega na swoistym pouczeniu jak żyć, bo mądrość życia polega na świadomości śmierci, a za- tem Apokalipsę trzeba przyjąć, bo "innego końca świata nie będzie". Wiersz "Campo di fiori" ujmuje w poetyckim skrócie ciągłość historyczną ludzkiego doświadczenia, ciągłość natury człowieka. Zadaniem poety jest ocalić człowieczeństwo poprzez bunt przeciwko zbrodniarzom, a poezja jest siłą zdolną przeciwstawić się cynizmowi i obojętności. Twór- czość Miłosza to poszukiwanie moralnego ładu po- przez mówienie prawdy. To bunt przeciwko podłości w małości, w obronie godności człowieka, bo do takich takich zadań powołano poetę, który pamięta: "Który skrzywdziłeś człowieka prostego / Śmiechem nad krzywdą jego wybuchając, / Gromadę błaznów koło siebie mając / Na pomieszanie dobrego i złego (...)/ Lepszy dla ciebie byłby świt zimowy / I sznur i gałąź pod ciężarem zgięta".

Poezja Zbigniewa Herberta sięga po tradycyjne wątki, motywy i mity, które nadają jej piętno uni- wersalności. Poprzez ten pryzmat Herbert mówi o człowieku współczesnym, jego uwikłaniu w historię i kulturę. Poetycka reinterpretacja mitów jako świa- doma metoda twórcza wynika z poczucia wspólnoty z kręgami kulturowymi, które wyznaczyły oblicze współczesnego świata: mitologię środziemnomorską, oraz ideałami i wyobrażeniami chrześcijańskimi. Oto przestrzeń penetracji tej poezji, poszukującej ludzkiej tożsamości. Tam bowiem zawarte są podsta- wowe prawdy o losie człowieka, jego obliczu moral- nym, namiętnościach, życiu i śmierci. Heroizm i tchórzostwo, dobro i zło - z przeciwstawionych po- jęć należy wybrać te dobre i godne człowieka. Pier- wotna bogini "Nike, która się waha" jest zawieszo- na. Nie dotknie ona młodzieńca podążającego naszą drogą, bo mógłby pokochać życie, stchórzyć, jak in- ni podczas tej bitwy, a przecież musi on wypełnić swój los. Ma obowiązek spłacić dług wobec ojczyzny, by zasłużyć na obol - przepustkę do wieczności. Los tego chłopca nie ma wymiaru tragicznego, wzniosłoś- ci, wielkości. Jest szary, zwykły codzienny. Dopie- ro słowo poety przydaje mu znaczenia, unieśmiertel- nia dzięki gestowi miłości i wiary. Pan Cogito ma rodowód kartezjanski (Cogito ergo sum), przyjmuje lęki i nadzieje samego autora. W "Przesłaniu pana Cogito" bohater Herberta wpisany został w historię kultury najszerzej rozumianą: "...idź bo tylko tak będziesz wpisany do grona zimnych czaszek, do grona twoich przodków: Gilgemesza, Hektora, Rolanda, obrońców królestwa bez kresów i miasta popiołów". Wymienione postawy lit. skupiają w sobie ponadcza- sowe wartości etyczne, na których osadzona jest na- sza kultura. Herbert sugeruje, iż jest ona skazana na odwieczny system wartości i konwencji, bo on de- cyduje o jej tożsamości. Temu zatem winni jesteśmy wierność: "powtarzać stare zaklęcia ludzkości, baj- ki i legendy (...) powtarzaj wielkie słowa, powta- rzaj je z uporem, jak ci co szli przez pustynię i ginęli w piasku". Czy aktywne potwierdzenie ustalo- nych wartości etycznych prowadzi jednak do dobra? "...tak zdobędziesz dobro, którego nie zdobędziesz". W tym paradoksalnym stwierdzeniu ujawnia się heroiczność i tragizm postawy wyprosto- wanej "wśród tych, co na kolanach". Wybór postawy potwierdza kanon wartości. "Ocalałeś nie poto, aby żyć (..) trzeba dać świadectwo". W wierszu "Pan Co- gito o postawie wyprostowanej" obrazowo przedsta- wione zostały konsekwencje tej postawy: "pozostało mu niewiele / właściwie tylko / wybór pozycji / w której chce umrzeć / wybór gestu / wybór ostatniego słowa (...)/ chciałby do końca / stać na wysokości sytuacji / los patrzy mu w oczy / w miejscu gdzie była jego głowa". Ów ostatni gest jest bardzo waż- ny, ma podkreślić wybór etyczny. Zachowanie "pionu moralnego", postawa wyprostowana to odmówienie pój- ścia na kompromis. Takie jest przesłanie Herberta, poety - moralisty: miłość i wiara w człowieka, uz- nanie dobra za wartość najwyższą, dążenie do reali- zacji tych wartości, to jedyna droga do bohaterstwa w świecie w którym prawda okupiona jest cierpie- niem.

W roku 1957 Albert Camus otrzymał naglodę Nob- la "za całość swojej twórczości, eksponującej prob- lemy, które nasza epoka stawia przed sumieniem człowieka". Każdy bohater "Dżumy" ma prawo wybrać to co uznaje za słuszne dla siebie, nie ma żadnych racji, które pozwalały by mu na potępienie czyjego- kolwiek wyboru, lub narzucania mu innego. Główni bohaterowie wybierają jednak wartości pozwalające autorowi na udowodnienie, że "w ludziach więcej rzeczy zasługuje na podziw niż na pogardę. Dr Rieux, Tarrou, buntują się, bo na zło nie można się zgodzić, bo w rzeczywistości "wielkość człowieka polega na tym, by być silniejszym niż warunki czasu i życia".
Literatura to źródło wiedzy o życiu i człowie- ku. Dzięki mądrości i wrażliwości twórców niesie przesłanie dla nas wszystkich, najwyraźniejsze przesłanie miłości i wiary w człowieka. Ludzkość nie udzieli moralnej aprobaty złu tak długo, jak długo funkcjonować będą etyczne pewniki, ustalone wartości, które w żadnym czasie, bez względu na okoliczności, nie stracą swego znaczenia.
"Bądż wierny. Idż".