Zarządzanie ryzykiem - opracowanie - Full wypas 44 strony. Mnóstwo odpowiedzi na pytania z książek UŁ

1. Pojęcie ryzyka bankowego, rodzaje
2. Przyczyny wpływające na wzrost ryzyka
3. Zarządzanie ryzykiem bankowym
4. Pojęcie ryzyka stopy procentowej
5. Zarządzanie ryzykiem luki funduszowej
6. Zarządzanie ryzykiem skumulowanej luki funduszowej
7. Analiza czynników wpływających na dochód banku
8. Zarządzanie luką okresowości (CAP)
9. Analiza okresowości w banku komercyjnym
10. Operacje FRA zabezpieczające ryzyko stopy procentowej
11. Operacje FUTURES zabezpieczające ryzyko stopy procentowej
12. Transakcje CAP
13. Transakcje FLOOR
14. Transakcje COLLAR i CORRIOR
15. Transakcje SWAP
16. Kontrakty opcyjne zabezpieczające ryzyko stopy procentowej
17. Transakcje FORWARD zabezpieczające ryzyko stopy procentowej
18. Ryzyko walutowe, definicje
19. Instytucjonalne formy zabezpieczenia ryzyka walutowego
20. Wybór waluty kontraktu jako forma zabezpieczeń ryzyka walutowego
21. Klauzule waloryzacyjne
22. Walutowe prawa opcyjne
23. Płatności przyspieszone, kredyty banku eksperta dla importera, przedpłaty
24. Instrumenty kompensujące ryzyko walutowe
25. Kontrakty walutowe SPOT i FORWARD
26. Transakcje zabezpieczającego ryzyko walutowe FUTURES
27. SWAP-y walutowe
28. Opcje walutowe
29. Zarządzanie ryzykiem płynności – podstawowe pojęcia
30. Płynność i rentowność banku
31. Ryzyko płynności i jego przyczyny
32. Teoretyczne koncepcje regulowania płynności
33. Metoda puli zasobów finansowych
34. Metoda konwersji zasobów finansowych
35. Metoda aktywnego zarządzania pasywami
36. Metoda sekurytyzacji należności kredytowych
37. Identyfikacja i pomiar ryzyka płynności
38. Zewnętrzne normy płynności
39. Operatywne sterowanie płynnością
40. Kontrola i monitoring płynności
41. Mierniki oceny płynności banku
42. Ryzyko kredytowe, pojęcia, klasyfikacja
43. Czynniki wpływające na zwiększenie ryzyka kredytowego
44. Ocena zdolności kredytowej
45. Procedury oceny zdolności kredytowej
46. Ograniczenie koncentracji kredytowej
47. Monitoring kredytowy
48. Subiektywne mierniki kredytowe
49. Obiektywne mierniki kredytowe
50. Analiza dyskryminacyjna przy ocenie zdolności kredytowej
51. Fundusze własne banku jako element ograniczenia ryzyka
52. Współczynnik wypłacalności
53. Rezerwy celowe
54. Limity koncentracji kredytów
55. Regulacje dotyczące obrotu papierami wartościowymi
56. Pozycje walutowe i ich limitowanie
57. Ryzyko, rentowność i płynność banku
58. Zysk i ryzyko portfela papierów wartościowych
59. Ryzyko kapitałowe w banku
60. Ryzyko defraudacji
61. Ryzyko handlowe banku komercyjnego

1. POJĘCIE RYZYKA BANKOWEGO, RODZAJE

Ryz
yko instytucji finansowej to zagrożenie, wynikami działań odmiennymi od zamierzonych celów. W książce: „Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej” prof. Jachowicz wskazuje jako główne źródło ryzyka brak możliwości doskonałej antycypacji stanów przyszłych oraz wskazuje możliwość wystąpienia stanów nieoczekiwanych..
Ryzyko jest nieodłącznym elementem każdej działalności gospodarczej. Ryzyko w banku ma charakter szczególny. Wynika to z:
- wyjątkowej trudności przewidywania realnych terminów wymagalności pasywów (depozytów) i zapadalności aktywów (kredytów).
- Ryzyko podejmowane jest celowo, rozmyślnie w oczekiwaniu na wyższy zysk. Istnieje ścisły związek między wielkością dochodów banku a ryzykiem. Wyższe ryzyko – wyższa rentowność.
Istota ryzyka w działalności banku jest taka sama jak w typowej działalności gospodarczej mimo pewnych istotnych różnic. We wszystkich przypadkach ryzyko definiuje się jako negatywne odchylenie osiągniętej wielkości celowej od wielkości wcześniej zaplanowanej. Dla banku jak dla każdego innego podmiotu gospodarczego tą wielkością jest zysk i generowane środki pieniężne. Bank wypracowuje te wielkości dzięki specyficznej działalności, jak między innymi przechowywanie środków pieniężnych (depozyty) i finansowanie innych podmiotów – kredyty. W dążeniu do optymalizacji zysku i środków pieniężnych towarzyszy nieuchronna akceptacja określonych poziomów ryzyka, które zazwyczaj towarzyszą wzrostowi skali osiąganych dochodów (szans bank). Między tymi wartościami występuje reakcja dodatnia.

Bank w Bazylei wyróżnia ryzyko:
1. KREDYTOWE – niebezpieczeństwo niewywiązania się partnera transakcji z jego zobowiązań
2. RYNKOWE – możliwość zmiany warunków finansowych w wyniku zmian cen rynkowych. Tu wyróżnia się:
- ryzyko stopy procentowej
- ryzyko zmian cen towarów
- ryzyko związane z inwestycją w papiery wartościowe.
3. RYZYKO PŁYNNOŚCI – składa się z:
- elementu uzależnionego od konkretnego instrumentu finansowego – instytucja nie jest w stanie zająć odpowiedniej pozycji na rynku z powodu braku odpowiedniej głębokości rynku
- elementu związanego z wypłacalnością instytucji emitenta – brak zdolności do realizacji zobowiązań
4. RYZYKO OPERACYJNE - zagrożenie nieosiągnięcia zamierzonych celów w związku z błędami w systemie informacyjnym lub pracowników, albo nieodpowiednią kontrolą wewnętrzną banku
5. RYZYKO PRAWNE – ryzyko straty z powodu nieprzeprowadzonych transakcji ze względu na brak przepisów prawnych lub niewystarczające dokumenty. Brak wiarygodności finansowej partnera.

WNIOSKI:
- brak kryterium jednoznacznie identyfikującego ryzyko,
- silne powiązania pomiędzy poszczególnymi rodzajami ryzyka,
- powiązania czynników wywierających ryzyka są silne i mają charakter dwukierunkowy,
- ryzyko jest determinowane przez czynniki egzogeniczne (zew.),
- ryzyka są ryzykami systematycznymi – są niedywersyfikowalne
- ryzyka są nieodłącznym elementem funkcjonowania rynku finansowego.

2. PRZYCZYNY WPŁYWAJĄCE NA WZROST RYZYKA

Bank działa w warunkach niepewności przyszłych zdarzeń. Informacje posiadane podczas podejmowania decyzji zazwyczaj nie są pełne i dokładne, dalszy rozwój wydarzeń też nie zawsze można trafnie przewidzieć. Ryzyka nie można uniknąć, jest bowiem wiele różnych czynników powodujących ryzyko:
1. czynniki zewnętrzne wobec banku:
- ogólnogospodarcze, wynikające z polityki gospodarczej państwa i stanu gospodarki (wzrost lub regres gospodarczy, zmiany poziomu inflacji, istotne zmiany w polityce banku centralnego, deficyt budżetowy),
- polityczne, polegające na zmianie układów i orientacji działalności gospodarczej państwa,
- społeczne (zmiana skłonności do oszczędzania, zachowania klientów banku, skala bezrobocia)
- demograficzne (struktura ludności)
- techniczne (postęp techniczny)
3. czynniki wewnętrzne:
- struktura aktywów i pasywów (czy jest dużo aktywów o wysokim ryzyku),
- kwalifikacje kadry (stan przygotowania szefów i pracowników banku do podejmowania decyzji),
- marketing (czy bank dobrze zna rynek),
- polityka kadrowa (czy nie jest zbyt liberalna),
- system kontroli wewnętrznej ( sprawność jego działania),
- działania przestępcze.
W ostatnim okresie wymienia się, że największy wpływ na zmianę działalności bankówi i ryzyko z nią związane mają:
- liberalizacja i deregulacja rynków finansowych – celowe zmuszanie przez władzę ograniczeń funkcjonowania rynku finansowego. Umożliwia to szerokie działanie banków zagranicznych w naszym kraju.
- internacjonalizacja i globalizacja rynku finansowego – powoduje dużą zależność rynków finansowych poszczególnych krajów i niebezpieczeństwo przenoszenia ryzyka z jednego kraju do drugiego.
- rosnący deficyt budżetowy – szczególnie krajów rozwijających się i finansowanie tego deficytu pieniędzmi bankowymi.
- wzrastające zadłużenie krajów rozwijających się
- sekurytyzacja – zabezpieczanie należności papierami wartościowymi, sekurytyzacja odbywa się bez udziału banków
- zmiana zachowania i struktury klientów – wzrastające znaczenie klientów instytucjonalnych
- rozwój nowych produktów bankowych – pochodnych papierów wartościowych
- postęp techniczny – rozwój informatyki połączonej z telekomunikacją.
Przyczynami mogą być również:
- upłynnienie kursów walutowych,
- tworzenie płynnych stóp procentowych.

2. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM BANKOWYM

Pojawienie się nowych produktów i rozwiązań na rynku finansowym powoduje powstanie nowych ryzyk i zagrożenie dla działalności banku komercyjnego. W związku z tym banki zaczynają zarządzać ryzykiem.
Zarządzanie ryzykiem to przedsięwzięcia mające na celu planową i celową analizę oraz sterowanie poszczególnymi rodzajami ryzyka poprzez kontrolę przedsięwzięć. Zarządzanie ryzykiem powinno mieć charakter planowy i celowy. Działania powinny być systematyczne i długofalowe. Zarządzanie ryzykiem obejmuje kompleksową działalność całego banku. W zarządzaniu można wyróżnić trzy etapy:
1. identyfikacja i kwantyfikacja ryzyka,
2. sterowanie ryzykiem,
3. kontrola podejmowanych przedsięwzięć.

Pierwszy etap ma charakter informacyjno-prognostyczny. Punktem wyjścia jest identyfikacja – określenie jakimi rodzajami ryzyka i w jakim zakresie zagrożony jest w danym momencie bank. Wymaga to przeglądu wszystkich obszarów działalności bankowej i skwantyfikowania/określenia w jakim stopniu sytuacja wewnętrzna i zewnętrzna może oddziaływać na realizację założonych celów. Można stosować proste metody i zaawansowane modele ekonometryczne (metody statystyczne), np. dla oceny ryzyka kredytowego mogą być stosowane METODY SKORINGOWE.
Najczęściej spotykane w tym zakresie są metody wielowymiarowe, statystyczne należące do metod taksonomicznych. Jedną z nich jest ANALIZA DYSKRYMINACYJNA (patrz pyt. nr 50).
Kwantyfikacja ryzyka sprowadza się do stosowania wyszukanych modeli matematycznych. Obejmuje rozbudowany system przechowywania informacji, na bazie których oraz na bazie odpowiednich procedur otrzymuje się wynik na normatywnej skali.
Przy identyfikacji ryzyka celowe jest również przeanalizowanie tendencji w zakresie:
1. kształtowania się sytuacji gospodarczej kraju
2.
3. wielkości przychodów, które zostaną zrealizowane przy wystąpieniu skrajnych poziomów ryzyka
4. ocenę możliwości zmian długoterminowych strategii w obszarze działalności banku
5. określić zakres możliwej korekty przy zmianie pozycji banku pod względem poziomu ryzyka
Na podstawie ocen bank buduje scenariusze rozwoju sytuacji na rynku zewnętrznym i wewnętrznym i odpowiedniej strategii zachowania własnej pozycji.
Przy analizie ryzyka istotne jest odróżnienie ryzyka pojedynczej transakcji od ryzyka łącznego, bo ono nie jest prostą sumą zagrożeń wynikających z pojedynczych transakcji i rodzajów działalności banku. Pojedyncze ryzyka są wzajemnie skorelowane. Należy analizować kierunek korelacji ryzyk – mogą się one nakładać lub znosić. Przy zarządzaniu bankiem najistotniejsza jest ocena łącznego ryzyka – na jej podstawie buduje się strategię całego banku.
Wyróżniamy strategie:
1. KONSERWATYWNĄ – związana z tym, że bank udziela tylko kredytów podmiotom, które mają dobrą sytuację finansową – wysoki stopień gwarancji, że zostaną spłacone kredyty. Bank taki postrzegany jest jako stabilny, należący do grupy banków pierwszorzędnych.
2. STAŁEGO KONTROLOWANEGO WROSTU – bank wykorzystuje cykl koniunkturalny. Gdy jest dobra sytuacja na rynku udziela jak najwięcej kredytów. Uzyskane wpływy muszą pokryć starty poniesione podczas dekoniunktury. Wpływy muszą być tak wysokie aby dać stabilny poziom kursów akcji danego banku. Finansowanie bardziej ryzykownych przedsięwzięć. Taki bank jest słabą instytucją rynku finansowego.
3. PROGRESYWNĄ – naśladownictwo innych uczestników rynku finansowego. Udzielanie kredytów bez należytej oceny zdolności kredytowej, jedynie w części na podstawie prawnych form zabezpieczenia. Bank, który wchodzi na rynek. Instytucja wysokiego ryzyka.
Strategię banku obiera na wniosek zarządu walne zgromadzenie. Później przygotowuje się wytyczne dla realizacji działalności kredytowej banku, jakie, do kogo skierowane kredyty, określenie minimalnej i maksymalnej kwoty kredytu i kryteriów jakie należy spełnić, aby go otrzymać plus strategia marketingowa, regulaminy dla produktów. A następnie przypisuje się odpowiedzialność za poszczególne produkty do osób.

Drugi etap: STEROWANIE RYZYKIEM – podejmowanie przedsięwzięć mających na celu ograniczenie ryzyka do określonych, dopuszczalnych rozmiarów.
Przy analizie ryzyka zwraca się uwagę na związek między ograniczeniem ryzyka a celami banku.
Między dążeniem do osiągnięcia celów: płynność, ryzyko, rentowność występuje sprzeczność. Chęć poprawy rentowności jest sprzeczna z ograniczeniem ryzyka i zapewnieniem płynności. Podejmowanie ryzyka jest konieczne do osiągnięcia zysku. Ryzykowne transakcje wiążą się z dużymi dochodami. Obniżenie ryzyka oznacz zmniejszenie potencjalnych szans uzyskania dochodów. Powyżej pewnej granicy ryzyko może być tak duże, że może zagrozić osiągnięciu zysku. Podobnie sprawa rentowności pozostaje w sprzeczności z utrzymaniem płynności – bank zarabia na kupionych pieniądzach (depozytach). Jeżeli będzie zwiększał ilość depozytów w postaci rezerwy kasowej to obniża poziom kapitału pracującego na rzecz banku i zmniejsza wpływy.
Zapobieganie ryzyku wiąże się z utratą niektórych szans i dodatkowymi kosztami, głównie ubezpieczenie kontrola wewnętrzna i ocena ryzyka. Zarządzanie ryzykiem jest umiejętnością znalezienia kompromisu między odpowiednim poziomem zysku a utrzymaniem poziomu płynności i ryzyka.
Rozmiary dopuszczalnego ryzyka powinny być uzależnione od:
- pozycji pod względem ryzyka zarówno całego banku jak i jego segmentów ( z punktu widzenia struktury organizacyjnej)
- krótko i średniookresowych prognoz kształtowania się sytuacji gospodarczej w kraju oraz kształtowania się stóp procentowych i kursu walutowego.
- relacji potencjału ryzyka w poszczególnych segmentach do uzyskiwanych przychodów
- wielkości posiadanego przez Bank kapitału własnego i rezerw, z których w przypadku poniesionych strat będą one pokryte
- ograniczenia wynikające z obowiązującego prawa bankowego
Ogólne normy zarządzania ryzykiem określa system norm prawnych regulujących działalność bankową – norm płynności, rentowności, tworzenia rezerw i również norm wewnętrznych banku określonych przez właścicieli i zarząd banku. Przestrzeganie norm daje możliwość uzyskania zysku utrzymania odpowiedniego poziomu ryzyka.

Trzeci etap to KONTROLAPODEJMOWANYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ. Ma ona na celu zbadanie efektywności podejmowanych przedsięwzięć w zakresie ograniczenia ryzyka. Kontrola obejmuje:
1. ocenę metod analizy z punktu widzenia ich dokładności i aktualności
2. ocenę zastosowanych instrumentów z punktu widzenia poniesionych kosztów i osiągniętych korzyści
3. ocenę organizacyjnego wprowadzenia przedsięwzięć, a także stopnia centralizacji i decentralizacji w zakresie podejmowanych decyzji
4. ocenę stopnia integracji segmentu pomiaru ryzyka i systemu rachunkowości i informatycznym
5. ocenę przejrzystości systemu dla osób podejmujących decyzję. Jakie informacje i jakim czasie są dostępne.

Efektywny system zarządzania ryzykiem powinien składać się z następujących elementów:
1. założeń systemowych i procedur
2. opracowanego systemu organizacji zarządzania ryzykiem
3. metod pomiaru ryzyka
4. struktury raportowania do zarządu
5. struktury limitów

Przez kontrolę bankową należy rozumieć cały system kontrolingu: kierowanie, sterowanie, regulację procesów, planowanie, zarządzanie, kontrolę.
W początkowym okresie kontrolę utożsamiano z zarządzaniem dochodami banku. Od połowy lat 80 zaczęto stosować zarządzanie ryzykiem. Druga połowa lat 90 to rynek pochodnych instrumentów finansowych zabezpieczających przed ryzykiem.

W ramach sterowania i kontroli ryzyka można podejmować działania:


1. oddziaływać na przyczyny występowania ryzyka, ma to na celu ograniczenie wielkości ryzyka. Jest to AKTYWNA STRATEGIA przeciwdziałania ryzyku. W jej ramach podejmuje się:
- unikanie ryzyka przez nieangażowanie się w transakcje, przy których ryzyko wydaje się wyjątkowo wysokie, np. możliwość zaangażowania się jednego kredytobiorcy
- zmniejszanie wielkości ryzyka poprzez analizę wiarygodności kredytowej i bieżącą kontrolę nad spłatą kredytu i zabezpieczeniem kredytu
- przenoszenie ryzyka na inne podmioty, głównie przez jego ubezpieczenie lub dokonywanie transakcji terminowych walutowych i złotowych
- dywersyfikację ryzyka poprzez zmniejszenie prawdopodobieństwa poniesienia strat poprzez angażowanie się w inne obszary, czy wprowadzenie nowych produktów
- tworzenie haggingu – pozycji wpływających na tworzeniu przeciwstawnej pozycji do już otwartej, głównie przez zakup pochodnych instrumentów finansowych

3. oddziałujące na skutki – zmniejszające negatywny wpływ niespodziewanych stratna pozycję banku, polegające na zwiększeniu kapitału, tworzeniu rezerw, a także korzystania z ubezpieczeń. Jest to PASYWNA STRATEGIA przeciwdziałania ryzyku. Sprowadza się ona do traktowania kapitału własnego i rezerw jako bufora, zabezpieczenia wykorzystywanego w przypadku wystąpienia ryzyk nierozpoznanych lub źle ocenionych. Można świadomie rezygnować z części zabezpieczeń miarę polepszania się sytuacji na rynku, zmniejszania się ryzyka.

Kontrolą banku zajmuje się głównie departament ryzyka, do którego zadań należy:
- opracowanie metodyki pomiaru i raportowania ryzyka płynności
- opracowanie metodyki pomiaru i raportowania ryzyka rynkowego (stopy procentowe, kursy)
- opracowanie metodyki pomiaru i raportowania ryzyka rozliczeniowego
- prowadzenie procesu oceny adekwatności cenowej
- modelowanie wyceny i weryfikacja metod wyceny produktów bankowych – papiery wartościowe i pochodne
- monitoring wykorzystania limitów
- prowadzenie analizy historycznej
- prowadzenie analizy wariantowej elastyczności cenowej produktów
- monitoring wykorzystania ryzyka w stosunku do ryzyka związanego z posiadanymi kapitałami i związanego z nabywanymi, z dochodami
- analiza czynników kształtujących poszczególne rodzaje ryzyka


4. RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ

Ryzyko stopy procentowej można określić jako zagrożenie wynikające z niekorzystnego wpływu zmiany rynkowych stóp procentowych przy posiadanej przez Bank strukturze aktywów i pasywów.
Ryzyko związane ze zmienną stopą procentową definiuje się jako niebezpieczeństwo, że różnica między kwotą otrzymanych (z tytułu kredytów) a płaconych odsetek (z tytułu depozytów), przy zmianach rynkowej stopy procentowej, ulegnie zmniejszeniu na skutek różnej elastyczności dopasowania się do nowych stawek oprocentowania różnych pozycji bilansowych, tzn. ,że różne pozycje bilansowe reagują w różnym stopniu i w różnym czasie na zmianę rynkowej stopy procentowej. Np. elastyczność reagowania oprocentowania środków na rachunkach a’vista jest mniejsza niż na lokatach terminowych. W najszerszym rozumieniu ryzyka stopy procentowej rozróżnia się ryzyko związane z aktywami i pasywami o zmiennej i stałej stopie procentowej. Ryzyko przypisane zmiennej stopie procentowej rozumiane jest jako przybliżanie się do 0 różnicy między kwotą otrzymanych a płaconych odsetek przy zmianach rynkowej stopy procentowej na skutek różnego stopnia elastyczności w procesie dopasowywania się różnych pozycji bilansowych do nowych stawek oprocentowania. Drugi rodzaj ryzyka stopy procentowej jest związany z gospodarką aktywami i pasywami o stałej stopie procentowej. W praktyce określa się je jako ryzyko inwestycji. Może ono wystąpić gdy bank będzie musiał odpisać w ciężar strat część wartości papierów wartościowych o stałym oprocentowaniu.
Ogólne podwyższenie oprocentowania w przypadku kiedy równocześnie została zawarta umowa kredytowa o stałym oprocentowaniu, może doprowadzić do trudności finansowych, jeśli równocześnie operacje pasywne będą powiązane z oprocentowaniem zmiennym (dotyczy to zwłaszcza wkładów oszczędnościowych).
Stopień ryzyka stóp procentowych, jakiemu poddawany jest bank, może być w pewnym stopniu kontrolowany:
- można dopasowywać aktywa z pasywami – angażować zasoby wrażliwe na stopy procentowe w takie aktywa , które także są wrażliwe na stopy procentowe.
- korzystać z układających się w cykl zmian stóp procentowych, kojarząc portfele w odpowiedni sposób.
Stopień ryzyka to iloraz wrażliwych na stopy procentowe aktywów i wrażliwych na stopy procentowe pasywów.
Przyczyną występowania tego ryzyka jest nierównomierna elastyczność dostosowywania się do zmian rynkowej stopy procentowej po stronie aktywów i pasywów. Zmiany stopy procentowej mogą bowiem dotyczyć zarówno udzielonych kredytów jak i oprocentowania przyjmowanych depozytów, RYZYKIEM ich niekorzystne ukształtowanie się zmniejsza zyski banku.
Można wyróżnić dwa podstawowe podtypy ryzyka stopy procentowej:
- ryzyko dochodu – odnoszące się do dochodu odsetkowego netto,
- ryzyko wartości – będące zagrożeniem dla rynkowej wartości kapitału banku.

5.ZARZĄDZANIE RYZYKIEM LUKI FUNDUSZOWEJ

W znaczeniu podstawowym, zarządzanie luką obejmuje koordynowanie wszystkich kategorii bilansowych w taki sposób, by maksymalnie zwiększyć wartość majątku akcjonariuszy. W praktyce jednak zarządzanie luką koncentruje się przede wszystkim na zależności między aktywami o zmiennych stopach procentowych a zobowiązaniami o zmiennych stopach procentowych. Zarządzanie aktywami i pasywami, szczególnie w warunkach chwiejności stóp procentowych wymaga posiadania odpowiednich systemów do monitorowania i zarządzania wrażliwością banku na zmiany stóp procentowych.
Efektywne zarządzanie luką wymaga przestrzegania co najmniej 2 zasad:
- niekredytowa część portfela aktywów dochodowych powinna być złożona z łatwo zbywalnych papierów wartościowych zróżnicowanych pod względem terminu płatności i charakteru stopy procentowej
- bank powinien dysponować gotowym planem działania wskazującym, jak należy postępować z konkretnymi kategoriami aktywów i pasywów, w miarę jak zmianie będą ulegać rynkowe stopy procentowe.
Bank, który chce aktywnie zarządzać luką ma do dyspozycji 3 opcje dla dostosowania aktywów wrażliwych na stopy procentowe do zobowiązań o wrażliwym oprocentowaniu:

1. pozycja luki zerowej
Aktywa o zmiennych stopach procentowych
Zobowiązania o zmiennych stopach procentowych


Aktywa o stałych stopach procentowych Zobowiązania o stałych stopach procentowych



2. pozycja luki dodatniej
Aktywa o zmiennych stopach procentowych Zobowiązania o zmiennych stopach procentowych

Zobowiązania o stałych stopach procentowych
Aktywa o stałych stopach procentowych

3. pozycja luki ujemnej
Aktywa o zmiennych stopach procentowych Zobowiązania o zmiennych stopach procentowych


Aktywa o stałych stopach procentowych
Zobowiązania o stałych stopach procentowych

Każda z tych opcji przedstawiona jest jako luka w zasobach w wymiarze pieniężnym, definiowana jako różnica między aktywami o zmiennych stopach procentowych ,a zobowiązaniami o zmiennych stopach procentowych. Luka w zasobach mierzy wrażliwość zysków odsetkowych netto banku na zmiany rynkowych stóp procentowych.

Pozycja luki zerowej (1) jest podejściem zrównoważonym, w którym aktywa wrażliwe na stopy procentowe , tj. RSA (rate-sensitive assets) równe są zobowiązaniom wrażliwym na stopy procentowe, tj. RSL (rate-sensitive liabilities), co zostaje wyrażone wskaźnikiem RSA/RSL=1. Opcja ta owocuje najniższą zmiennością zysków w okresie planowania. Teoretycznie taka pozycje eliminuje jakikolwiek wpływ zmieniających się stóp procentowych na zyski netto. W praktyce jednak trudno jest osiągnąć całkowicie zabezpieczoną pozycję nawet przy luce zerowej, ponieważ stopy procentowe, po których środki są pozyskiwane, nie zmieniają się w identycznym stopniu jak stopy, po których udzielane są kredyty . Generalnie zyski odsetkowe netto banku stosującego pozycję luki zerowej powinny być na stałym poziomie.

Bank utrzymuje pozycję luki dodatniej, gdy kwota aktywów o zmiennych stopach procentowych przewyższa rozmiar zobowiązań o zmiennych stopach procentowych (RSA/RSL>1), co oznacza, że te pierwsze w części finansowane są zobowiązaniami o stałych stopach procentowych. Jeśli więc stopy rynkowe pójdą w górę, wówczas przeszacowanie stóp procentowych powoduje podniesienie rentowności. Obniżka stóp ma dokładnie odwrotny wpływ na zyski odsetkowe netto.

Trzecia opcja to sytuacja, w której RSA/RSL<1, co wskazuje, że zobowiązania wrażliwe na stopy procentowe przewyższają wrażliwe aktywa. Strategia ta również przynosi większe zyski niż strategia luki zerowej, jednak kosztem podwyższonego ryzyka. W tym przypadku zmiana poziomu zysków odsetkowych netto jest odwrotnie proporcjonalna do zmian rynkowych stóp procentowych. Opcja ta więc może być preferowana gdy stopy spadają. Występuje tu następująca zależność: jeśli stopy procentowe będą spadać na zobowiązaniach (obniżać się będzie koszt odsetkowy finansowania aktywów), dochody z aktywów generujących odsetki pozostawać będą na niezmienionym poziomie.

W różnych fazach cyklu stóp procentowych bank przyjmują odmienne strategie działania:
Faza niskiej stopy:
Zweryfikować linie kredytowe
Wydłużyć terminy płatności zasobów finansowych
Skrócić terminy płatności inwestycji
Zwiększyć zadłużenie długoterminowe
Ograniczyć kredyty o stałej stopie procentowej
Zweryfikować politykę kalkulacji cen kredytów
Sprzedać inwestycje

Faza przejściowa – rosnąca:
Skracać terminy płatności zasobów finansujących
Wydłużać terminy płatności inwestycji
Rozszerzać kredyty o stałych stopach procentowych
Pozyskiwać inwestycje

Faza wysokiej stopy:
Uzupełnić linie kredytowe
Skrócić terminy płatności zasobów finansowych
Wydłużyć terminy płatności inwestycji
Podwyższyć jakość inwestycji
Rozszerzyć kredyty o stałej stopie procentowej
Zaplanować sprzedaż inwestycji
Pozyskać inwestycje

Faza przejściowa – spadająca:
Wydłużać terminy płatności zasobów finansowych
Skracać terminy płatności inwestycji
Ograniczać kredyty o stałych stopach procentowych
Sprzedawać inwestycje

8. ZARZĄDZANIE LUKĄ OKRESOWOŚCI

Duration czyli okresowość to suma ważonych względem czasu indywidualnych zdyskontowanych przepływów pieniężnych z inwestycji w stosunku do bieżących wartości tych inwestycji. Jest to średni czas życia inwestycji rozumiany jako okres, po którego upływie inwestor otrzyma zwrot kapitału z oczekiwanymi dochodami. Okres ten zwykle nie pokrywa się z terminem inwestycji, gdyż w trakcie trwania inwestycji inwestor otrzymuje płatności periodyczne.

Nierzadko banki nie tylko nie starają się zabezpieczać przed luką lecz wręcz przeciwnie: odpowiednio ją kreują i zwiększając ryzyko stóp procentowych liczą na wzrost zysków.
Granie na stopach procentowych oznacza kreowanie ujemnej luki okresu gdy spodziewany jest wzrost stóp procentowych, oraz dodatniej luki gdy stopy mają spaść. Jeśli stopy rosną kapitał akcyjny zyskuje na strategii luki ujemnej dzięki temu, że bieżąca wartość zobowiązań obniża się o większy procent niż bieżąca wartość aktywów. W warunkach stóp malejących, z kolei kapitał rośnie dzięki stosowaniu strategii luki dodatniej, ponieważ bieżąca wartość aktywów wzrasta o większy procent niż bieżąca wartość zobowiązań.
Pomiar i zarządzanie okresem aktywów i zobowiązań banku wymaga posiadania stosownych informacji o terminach płatności, stopach procentowych, płatnościach wcześniejszych, możliwościach wcześniejszych wypłat oraz możliwościach opóźnień w spłacie kredytów. Dla wielu typów kont (szczególnie instrumentów o stałym oprocentowaniu) tego rodzaju informacje są łatwo dostępne. Określenie przepływów gotówkowych dla instrumentów o zmiennych stopach wymaga pewnych prognoz odnośnie ruchów stóp procentowych oraz stopnia realnego prawdopodobieństwa zaistnienia tych ruchów. Ustalenie okresu aktywów o stałym oprocentowaniu może również sprawiać pewne kłopoty, np. w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu hipotecznego wystąpi realna zmiana w przepływie gotówkowym. Po stronie zobowiązań problem wynika z faktu, że wiele depozytów nie ma kontraktowego terminu wymagalności, a nawet te, które mają również mogą podlegać wcześniejszym wypłatom. Tu konieczne byłoby ustalenie prawdopodobnych dat wpływu środków.
Stosowanie luki okresu pociąga za sobą konieczność czasowo, pewnego równoważenia struktury aktywów i pasywów. Skoro zmiany rynkowych stóp procentowych zmieniają okresy aktywów i pasywów i jest mało prawdopodobne by okresy aktywów i zobowiązań zmieniły się w identycznym stopniu, to pewna restrukturyzacja portfeli okaże się konieczna po zaistnieniu zmiany rynkowych stóp procentowych.

9. ANALIZA OKRESOWOŚCI W BANKU KOMERCYJNYM

W analizie okresowej podstawowe znaczenie ma pojęcie okresu (czasu trwania), definiowanego jako ważony średni ( przeciętny) termin płatności aktywu (zobowiązania), gdy wagami są relatywne bieżące (teraźniejsze) wartości strumieni pieniężnych. Okresem jest tu średnia długość czasu, jaka dzieli płatność od teraźniejszości. Okres jest więc miernikiem efektywnego terminu płatności w tym znaczeniu, że uwzględnia rozłożenie w czasie poszczególnych dochodów (płatności) wewnątrz terminu płatności określonego w kontrakcie dla danych aktywów lub zobowiązań. Obliczanie okresu aktywów (zobowiązań) odbywa się według wzoru:

, gdzie:
Ct – strumień pieniężny dla każdego okresu
r – bieżące rynkowe oprocentowanie
- współczynnik wartości bieżącej dla każdego okresu

10.OPERACJE FRA ZABEZPIECZAJĄCE RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ

Operacja forward rate agreement (FRA) polega na uzgodnieniu między dwoma partnerami stałej stopy procentowej (agreed forwrd rate) od określonej wartości (np. depozytu). Oczekiwania partnerów co do wysokości stopy procentowej są przeciwstawne. W uzgodnionym terminie następuje zestawienie ustalonej w umowie FRA stopy procentowej z uzgodnioną stopą relatywną (bazową), np. LIBOR. Jeżeli libor jest większy niż stopa procentowa uzgodniona w FRA, kupiec FRA musi wyrównać swojemu partnerowi różnicę między obiema stopami procentowymi. I odwrotnie – jeżeli libor jest niższy od stopy procentowej ustalonej w FRA, to sprzedawca będzie zobowiązany do wyrównania różnicy.
Umowy FRA zawierane są na ogół na okres jednego roku i umożliwiają z jednej strony zabezpieczenie się przed wzrastającą stopą procentową, z drugiej zaś – zabezpieczają wkłady przed spadkiem stopy procentowej.
Przy stosowaniu FRA korzystający z tej umowy nie ponosi żadnych kosztów. Zobowiązuje się on do utrzymywania stałej stopy procentowej i wprowadzenia ewentualnych różnic.

11. OPERACJE FUTURES ZABEZPIECZAJĄCE RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ

FUTURES – zobowiązanie uczestnika operacji do kupienia lub sprzedaży w określonym terminie towaru czy papieru wartościowego o określonej jakości i ilości według aktualnej ceny giełdowej. Wystawiający kontrakt futures przyjmuje krótką pozycję (short position) i zobowiązuje się do dostarczenia przedmiotu kontraktu w ustalonym terminie. Nabywca kontraktu przyjmuje długą pozycję (long position) i zobowiązuje się do zapłacenia ustalonej ceny po dostarczeniu przedmiotu kontraktu. Wynika z tego,że obie strony kontraktu przyjmują na siebie zobowiązanie.
Z kontraktem futures wiążą się trzy różne ceny:
1) Cena kontraktu futures w dniu zawarcia kontraktu – jest ona ustalona tzn. po wystawieniu kontraktu obowiązuje obie strony i po takiej cenie zostanie zawarta transakcja w przyszłości
2) Cena kontraktu futures na rynku – ceny te zmieniają się, co oznacza, że taki sam kontrakt zawarty dzień później ma prawdopodobnie inną cenę, która obowiązuje obie strony
3) Cena bieżąca przedmiotu kontraktu na rynku.
Różnica między ceną bieżącą a ceną kontraktu futures nazywa się bazą. W miarę zbliżania się terminu dostawy wartość bazy powinna się zbliżać do zera.
Dochód nabywcy kontraktu futures: gdy cena bieżąca instrumentu pierwotnego (przedmiotu dostawcy) jest wyższa niż cena ustalona w kontrakcie futures, to inwestor uzyskuje dochód równy różnicy między tymi dwiema cenami. Może on kupić instrument pierwotny po cenie ustalonej w kontrakcie (jest to zobowiązanie) i natychmiast sprzedać ten instrument na rynku. Gdy zaś cena bieżąca instrumentu pierwotnego jest niższa niż cena ustalona w kontrakcie, inwestor ponosi stratę.
Dochód sprzedającego kontrakt futures: gdy cena bieżąca instrumentu pierwotnego (przedmiotu dostawy) jest niższa niż cena ustalona w kontrakcie, to inwestor uzyskuje dochód równy różnicy między tymi dwiema cenami. Może on kupić instrument pierwotny na rynku i natychmiast go sprzedać po cenie ustalonej w kontrakcie (jest to zobowiązanie). Gdy zaś cena bieżąca instrumentu pierwotnego jest wyższa niż cena ustalona w kontrakcie, inwestor ponosi stratę.
Kontrakty futures mogą być wystawione na różne instrumenty finansowe. Najczęściej spotykane są:
- walutowe kontrakty futures – instrumentem pierwotnym jest waluta innego kraju, tzn. ceną kontraktu jest kurs walutowy
- procentowe kontrakty futures – instrumentem pierwotnym jest oprocentowany papier wartościowy np. obligacja. Procentowe kontrakty są to kontrakty wystawiane na aktywa, których cena zależy wyłącznie od poziomu stóp procentowych. W tej grupie najcześciej wystawiane są kontrakty terminowe, w których aktywami podstawowymi są bony skarbowe i obligacje. Dla takich kontraktów konieczna jest dobra znajomość struktury czasowej stóp procentowych (termin na jaki zawierana jest transakcja oraz okres, którego dotyczy stopa procentowa). W przypadku każdego procentowego kontraktu futures jest określony termin wykupu waloru, który jest przedmiotem dostawy. Na przykład w warunkach kontraktu futures na dostawę bonów skarbowych musi być podany termin wykupu.
- indeksowe kontrakty futures – instrumentem pierwotnym jest indeks rynku.
Kontrakty futures występują także na rynkach towarów, w szczególności na giełdach towarowych. Są to tzw. Towarowe kontrakty futures (zasada funkcjonowania jest taka sama jak w odniesieniu do futures wystawionych na instrumenty finansowe).
Kontraktu futures:
- występują z reguły na giełdzie,
- jest kontraktem standaryzowanym, dla którego ściśle określone są ilość przedmiotu kontraktu i termin dostawy; cena kontraktu negocjowana jest na rynku,
- dostawa przedmiotu kontraktu nie występuje, gdyż pozycja przyjęta w kontrakcie przez inwestora jest likwidowana przed terminem dostawy przez przyjęcie odwrotnej pozycji,
- przez obie strony wnoszony jest depozyt, stanowiący pewien procent ceny kontraktu,
- kontrakt rozliczany jest codziennie.


12.TRANSAKCJE CAP

Jest to instrument finansowy mający charakter kontraktu. CAP jest kontraktem, w którym, dealer płaci nabywcy sumę proporcjonalną do różnicy między stopą odniesienia (reference rate) np. stopą LIBOR, a stopą ustaloną w kontrakcie (contract rate), jeżeli ta różnica jest dodatnia. Oznacza to, że kredytobiorca płacący zmienne oprocentowanie kredytu zabezpiecza się przed wzrostem stóp procentowych, które są w tym kontrakcie instrumentem pierwotnym. CAP określa się przez 2 stopami, kapitałem, od którego jest liczone oprocentowanie oraz datą rozliczenia, okresem ważności i ceną kontraktu (cap premium). W momencie określonym do rozliczenia wystawca capu płaci nabywcy kwotę wynikającą z następującego wzoru:

X = max {rr-rc;0} x K x T

Gdzie:
X - suma płacona nabywcy w dniu rozliczenia,
rr - stopa odniesienia (LIBOR),
rc – stopa kontraktu,
K – wielkość kapitału,
T – długość okresu od ostatniego rozliczenia w skali roku.


Górny limit jest korzystny dla strony płacącej odsetki o zmiennym oprocentowaniu i wystawia drugą stronę swapu na ryzyko przekroczenia przez rynkowe stopy procentowe tego limitu. Pierwsza strona płaci za to tak jak się płaci premię opcyjną za dowolne zabezpieczenie, którym w tym kontrakcie jest właśnie cap.

13. TRANSAKCJE FLOOR

Kontrakt FLOOR jest odwrotny do kontraktu CAP. Wystawiający kontrakt floor płaci nabywcy sumę proporcjonalną do różnicy między stopą określoną w kontrakcie, a stopą odniesienia, jeżeli różnica ta jest dodatnia. Dzięki temu kredytodawca otrzymujący odsetki według zmiennego oprocentowania zabezpiecza się przed spadkiem stóp procentowych. Pozostałe warunki tego kontraktu są takie same jak dla kontraktu cap. Oznacza to, że w momencie określonym do rozliczenia wystawca kontraktu floor płaci nabywcy kwotę wynikającą z następującego wzoru:

X = max {rc – rr;0} x K x T


Z definicji kontraktu floor wynika, że zobowiązuje on stronę do płacenia odsetek po minimalnej stawce floor, gdyby wyliczona zmienna stopa procentowa była niższa. Strona akceptująca ten warunek dostaje za to zapłatę, tak jak by otzrymała premię opcyjną od strony przeciwnej, która wykorzystuje kontrakt floor jako swoje zabezpieczenie.

14. TRANSAKCJE COLLAR

Jest to kombinacja kontraktów cap i floor. Kontrakt taki polega na jednoczesnym zakupie kontraktu cap i wystawieniu kontraktu floor. Ma on zastosowanie gdy kredytobiorca chce się zabezpieczyć przed wzrostem stóp procentowych, a jednocześnie nie dysponuje środkami na zakup kontraktu cap. Środki te uzyskuje ona jako floor premium wystawiając kontrakt floor. Kontrakt collar ustanawia zarówno dolny jak i górny limit stopy procentowej.


15. TRANSAKCJE SWAP

SWAP (zamiana) jest to umowa, na podstawie której dwie strony kupują i sprzedają wzajemnie serię strumieni finansowych, które charakteryzują się stałym lub zmiennym oprocentowaniem, w tej samej lub różnych walutach, których wartość jest dla stron transakcji ekwiwalentem w momencie zawarcia umowy. Pośredniczy w tym inna instytucja finansowa (dealer swapu). Dealer SWAPu może zawrzeć kontrakt z jedną stroną i dopiero wtedy poszukiwać drugiej strony, tak aby SWAP miał sens. Zamiana płatności jest tak pomyślana, że zyskują na niej obie strony oraz pośrednicząca instytucja finansowa.
SWAP to operacja składająca się z dwóch czynności: kupna lub sprzedaży waluty bądź innych wartości na rynku dnia transakcji oraz ich kupna lub sprzedaży na rynku terminowym. Początkowo takie operacje prowadził Bank Centralny w przypadku napięć na rynku pieniężnym. Obecnie są one stosowane przez banki komercyjne w 2 podstawowych formach:
- Currency swap (swap walutowy) – operacja, w której kontrahenci wymieniają należności i zobowiązania w różnych walutach, w połączeniu z transakcją procentową.
- Interest rate swap (swap procentowy) – umowa ta ma na celu zmianę zobowiązań o oprocentowaniu stałym lub zmiennym na umowę o ustalonym nominale na określony czas. W uzgodnionych terminach następują wypłaty wyrównawcze w wysokości różnicy między stałą i zmienną stopą procentową.

Przedmiotem wymiany są płatności odsetek. Wielkość kapitału, który nie podlega wzajemnemu transferowi jest ustalana w umowie tylko w celach kalkulacyjnych , aby ustalić kwotę, od której będą naliczane odsetki.
W zależności od przedmiotu wymiany w kontraktach swapu procentowego wyróżnia się 2 ich rodzaje:
- swap kuponowy – wymiana stałej stopy procentowej na zmienną,
- swap bazowy – wymiana jednej zmiennej stopy procentowej na inną zmienną stopę procentową.
Dzięki operacjom typu swap można na dogodnych warunkach ustalić zobowiązania i należności na innej bazie procentowej i walutowej. Operacje te chronią przede wszystkim przed ryzykiem procentowym. Przedsiębiorstwo, które liczy się ze wzrostem stopy procentowej, dzięki operacji swap może ustalić określoną wysokość swoich zobowiązań z tytułu oprocentowania długoterminowego kredytu i odwrotnie. – przedsiębiorstwo, które liczy się ze spadkiem stóp procentowych może być zwolnione z określonego stałego oprocentowania.
Banki wykorzystują operacje swap nie tylko w celu zarządzania pasywami i aktywami, ale także przejmują rolę inicjatora na rynku tych operacji. Inne rodzaje swapów:
- swap towarowy – następuje zamiana płatności na towar. Celem zawarcie tego swapu przez dwie strony jest gwarancja stałej ceny.
- swap akcyjny – polega na zamianie płatności, z których jedna jest o stałym oprocentowaniu, a druga zależy od stopy zwrotu indeksu rynku. Strona wchodząca w swap akcyjny mam w ten sposób zagwarantowaną stopę zwrotu przekraczającą o stały procent stopę zwrotu indeksu rynku.


16. KONTRAKTY OPCYJNE ZABEZPIECZAJĄCE RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ

Opcja jest to umowa między nabywcą (posiadaczem) a sprzedawcą (wystawcą) dająca nabywcy prawo do kupna (opcja kupna) lub sprzedaży (opcja sprzedaży) instrumentu bazowego przed lub w ustalonym dniu w przyszłości po określonej cenie w zamian za opłatę. Pod koniec okresu na jaki wystawiono opcję prawo związane z opcją kończy się w terminie wygaśnięcia . Opcja jest kontraktem terminowym.
Posiadacz opcji nabywa prawo kupna lub sprzedaży instrumentu bazowego. Wystawca opcji jest przeciwną stroną transakcji, czyli jest to sprzedający praw. W handlu opcjami wystawca ma obowiązek kupna lub sprzedaży instrumentu bazowego, jeżeli nabywca opcji tego zażąda. Z kolei posiadacz ma prawo, a nie obowiązek, kupna lub sprzedaży. Czyli posiadacz opcji może dowolnie decydować co zrobić z opcją.
Instrumentem bazowym (instrument pierwotny) są najczęściej: papiery wartościowe, indeksy giełdowe, stopy procentowe i waluta.
Termin wygaśnięcia to termin, w którym opcja musi zostać wykonana – najdłuższy okres to 9 miesięcy.
Cena wykonania opcji nazywana też ceną bazową to cena realizacji umowy, na którą opiewa opcja, która jest ustalana w momencie wystawienia opcji i nie zmienia się przez cały okres jej ważności. Cena minimalna jaka jest wymagana na opcję jest jej wartością wewnętrzną i określa ona różnicę między wartością opcji i ceną bieżącą instrumentu bazowego. Cena rynkowa (premia opcyjna) to cena jaką należy zapłacić za nabycia opcji. Natomiast cena instrumentu bazowego to wartość rynkowa instrumentu finansowego, na który została wystawiona opcja.
Opcja kupna daje jej posiadaczowi prawo kupna instrumentu bazowego pod warunkiem wykonania opcji , czyli po określonej cenie i w ustalonym okresie.
Opcja sprzedaży daje jej posiadaczowi prawo sprzedaży…
Dzięki opcjom ich właściciele mogą nie tylko spekulować na giełdzie, ale przede wszystkim mogą lepiej zabezpieczyć się przed ryzykiem procentowym lub walutowym.

17. TRANSAKCJE FORWARD

Kontrakt forward to instrument finansowy, który zobowiązuje dwie strony do zawarcia w przyszłości transakcji na warunkach określonych w kontrakcie. W kontrakcie forward inwestor zobowiązuje się do kupna lub sprzedaży określonego instrumentu bazowego w ustalonym momencie w przyszłości po określonej cenie. Przy wystawianiu kontraktu forward cena jest ustalana w taki sposób, aby bieżąca wartość kontraktu była równa zero. W czasie trwania kontraktu wartość ta może się oczywiście zmieniać. Jeżeli zajdzie sytuacja, w której ceny dobra są wyższe niż w przypadku kontraktu zawartego wcześniej wówczas nowe kontrakty forward zawierane są dla wyższej ceny niż poprzednio. Kontrakt kupna po niższej cenie forward ma wtedy dodatnią wartość rynkową. Oznacza to, że kontrakty te są tak opracowane, że zawsze w momencie wystawienia mają wartość zerową, ale wraz ze zmianą ceny dobra, na które są wystawione ulega zmianie ich wartość rynkowa.

Kontrakty futures
1. występują z reguły na giełdzie,

2. są kontraktami standaryzowanymi ( ściśle określa się ilość przedmiotu kontraktu i terminu dostawy),


3. termin dostawy określony jest jako cały miesiąc,
4. bardzo często dostawa przedmiotu kontraktu nie występuje, ponieważ pozycja przyjęta przez posiadacza kontraktu jest likwidowana przed terminem dostawy przez przyjęcie odwrotnej pozycji do kontraktu,
5. obie strony transakcji wnoszą depozyt, który stanowi określony procent ceny kontraktu,
6. kontrakty są rozliczane codziennie,
7. ryzyko w kontrakcie w większości przejmuje giełda. Kontrakty forward
1. występują w obrocie pozagiełdowym,
2. są kontraktami niestandaryzowanymi zawieranymi na zamówienie (obie strony kontraktu ustalają ilość przedmiotu kontraktu i termin dostawy),
3. termin dostawy określany jest jako konkretny dzień,
4. prawie zawsze dochodzi do dostawy przedmiotu kontraktu,




5. zawarcie kontraktu nie wymaga wniesienia depozytu,

6. płatność następuje po dostawie,
7. ryzyko w kontrakcie ponoszą obie strony kontraktu.


18. RYZYKO WALUTOWE

Ryzyko walutowe bywa nazywane mianem ryzyka dewizowego, ryzyka kursowego bądź ryzyka kursowego w obrocie zagranicznym i występuje w związku z transakcjami dokonywanymi w walutach obcych. Należności i zobowiązania banku wyrażone w walutach obcych są przeliczane na walutę krajową według kursu właściwej waluty obowiązującego w danym dniu. Kursy te zmieniają się, zmienia się więc także równowartość istniejących należności i zobowiązań walutowych wyrażona w walucie krajowej. Wzrost kursu walutowego jest korzystny w odniesieniu do należności banku, bo zwiększa się ich kwota wyrażona w walucie krajowej. Jednocześnie jest niekorzystny w odniesieniu do zobowiązań banku wobec innych podmiotów, bo zwiększa się ich równowartość w złotych. Spadek powoduje zjawiska odwrotne.
Istotą ryzyka kursowego jest brak możliwości trafnego przewidywania kierunku zmian kursów walutowych. Zmiany następują często i w różnych kierunkach, więc duże znaczenie finansowe może mieć data zawarcia transakcji, późniejsza, albo wcześniejsza nawet o jeden dzień.
Konsekwencje zmiany kursu zależą w dużym stopniu od różnicy kwotowej między płatnościami a wpływami w tej walucie. Gdy należności i zobowiązania banku w określonej walucie są sobie równe, to suma różnic kursowych dodatnich i ujemnych jest zerem, niezależnie od kierunku i skali zmiany kursu – jest to podstawą ograniczania ryzyka kursowego.
Neutralizacja ryzyka walutowego polega na równoważeniu pozycji walutowych banku. Przez pozycję walutową banku rozumie się relację określonych jego należności i zobowiązań względem innych.
Rozróżnia się pozycje:
- p. walutowa otwarta (netto) – saldo wartości wszystkich aktywów i pasywów wykazywanych w danej walucie, z uwzględnieniem kontraktów pozabilansowych.
- p. walutowa długa – wartość aktywów w danej walucie przewyższa wartość pasywów w tej walucie, z uwzględnieniem poprzednio określonych pozycji pozabilansowych mających wpływ na pozycję walutową
- p. walutowa krótka – gdy saldo wielkości wskazanych w punkcie poprzednim ma przeciwny znak
- p. walutowa globalna – różnica między sumą wartości wszystkich pozycji długich i krótkich w walutach obcych
- p. walutowa maksymalna – suma wartości bezwzględnych wszystkich pozycji długich i krótkich w walutach obcych.

19. INSTYTUCJONALNE FORMY ZABEZPIECZENIA RYZYKA WALUTOWEGO

Podstawowym elementem określającym rozmiary ryzyka walutowego, oprócz wahań kursu, jest wielkość nadwyżki w obcej walucie po stronie aktywów lub pasywów, z uwzględnieniem pozycji pozabilansowych (określana jest także jako otwarta pozycja walutowa lub pozycja walutowa netto).
Pozycja walutowa otwarta względem pojedynczej obcej waluty to saldo wartości wszystkich aktywów i pasywów wykazanych w danej walucie, z uwzględnieniem kontraktów pozabilansowych obejmujących operacje kupna i sprzedaży tej waluty po określonym z góry kursie. Wyróżniamy pozycję walutową długą i krótką.
Pozycja walutowa długa – nadwyżka należności nad zobowiązaniami banku na daną walutę.
Pozycja walutowa krótka – nadwyżka zobowiązań nad należnościami banku.
Ustalone przez nadzór bankowy normy dopuszczalnego ryzyka walutowego w działalności banków odnoszą się do poszczególnych pozycji walutowych – patrz pytanie 18. Ustalone normy są wyrażone wskaźnikiem procentowym ich wysokości zrelacjonowanej do funduszy własnych (kapitałów) banku w następujących wysokościach:
- 15% dla pozycji netto długiej lub krótkiej
- 30% dla pozycji globalnej
- 40% dla pozycji maksymalnej.
Zarządzenie Nr 4/93 Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 19 marca 1993 r.
Do przedsięwzięć ograniczających ryzyko walutowe należą:
- wyznaczenie odpowiednich limitów wewnętrznych banku
- zawieranie tradycyjnych transakcji dewizowych kasowych i terminowych
- zabezpieczenie się przed ryzykiem walutowym za pomocą nowych instrumentów finansowych
- zawieranie transakcji tylko w walucie krajowej
- klauzule kursowe
- uzyskanie gwarancji kursowych od agend rządowych
- wykupienie odpowiedniej polisy w towarzystwie ubezpieczeniowym.
W celu zabezpieczenia się przed ryzykiem walutowym możliwy jest wybór strategii, polegającej na:
1. dążeniu do całkowitego zabezpieczenia się przed ryzykiem walutowym poprzez zamknięcie otwartych pozycji walutowych – strategia ta może mieć zastosowanie przy sporadycznie przeprowadzanych transakcjach walutowych
2. rezygnacja z ubezpieczenia – w strategii tej wychodzi się z założenia, że różnica pomiędzy stratami i zyskami kursowymi będzie niższa niż koszty zabezpieczenia się przed ryzykiem walutowym
3. kombinacja poprzednich strategii czyli dążenie do częściowego zabezpieczenia, które może dotyczyć pojedynczych transakcji, określonych walut lub terminów.


20. Wybór waluty kontraktu jako forma zabezpieczenia ryzyka walutowego

Wybór waluty kontraktu jest najważniejszym sposobem uniknięcia ryzyka walutowego przy czym jest on trudny do realizacji. Zależy on od wpływu na wybór transakcji, zależy on od siły przetargowej banku i oceny przyszłych zmian kursu walutowego. Jeśli przyjmujemy depozyt to w słabej walucie a jeśli lokujemy to w walucie mocnej. Jeśli banki dokonujące transakcji walutowych nie godzą się na jedną z tych walut narodowych wtedy pozostaje waluta trzecia i każdy z kontrahentów ponosi część ryzyka.


21. Klauzule waloryzacyjne

Klauzule waloryzacyjne – przewidują zmianę ceny waluty w trakcie trwania kontraktu.

22. Walutowe prawa opcyjne

Dają możliwość żądania od dłużnika dokonania zapłaty nie tylko w pierwotnej walucie ale co większej ilości walut nazywamy obcymi. Ich ilość, rodzaje oraz kursy ustala się w momencie podpisania kontraktu. Można przyjąć, że waluta narodowa nigdy nie będzie walutą opcyjną. W terminie wygasłości bank wierzyciel może żądać zapłaty w takiej walucie, która najmniej lub najbardziej obniżyła swoją wartość w stosunku do innych walut opcyjnych. Wierzyciel nie w każdej sytuacji ma zapewnioną ochronę, ale jego strata jest ograniczona stratą operacji waluty narodowej w stosunku do najsilniejszej waluty opcyjnej. Z drugiej strony strata kursowa nie wystąpi, jeżeli istnieje choć jedna waluta, która nie obniżyła swojej wartości co do waluty krajowej. Dłużnik ponosi ryzyko niekorzystnego rozwoju sytuacji na rynkach walutowych i nie ma szans na osiągnięcie zysków z kursów walutowych.

23. Płatności przyspieszone, kredyty banku eksportera dla importera, przedpłaty

Przyspieszone płynności – kredyty banku eksportera dla importera będą polegały na przyznaniu przez bank eksportera zagranicznemu importerowi kredytu w walucie narodowej eksportera. Wypłata następuje bezpośrednio na rzecz eksportera i w czasie dokładnie określonym po wykonaniu dostawy. Najczęściej jest to tylko część uzgodnionej ceny. Reszta jest płatna w walucie importera w terminie późniejszym. Z kolei kredyt jest spłacany w walucie eksportera. Bank importera najczęściej udziela tylko gwarancji, inwestor rozlicza daną transakcję. Przedpłata następuje w uzgodnionej walucie.

24. Instrumenty kompensujące ryzyko walutowe

1. Przyspieszające i opóźniające płatności.
Mają na celu korygowanie terminów wpływów i płatności. Przyspieszenie i opóźnienie płatności można wykorzystać w wewnętrznych transakcjach przedsiębiorstw, a nie w obrocie z innymi partnerami. Umożliwiają one zarządzanie pozycją gotówkową i ekspozycjami walutowymi tak aby odnosić korzyści z równoważących się pozycji w obrębie danej grupy. Z punktu widzenia zarządzania ryzykiem walutowym przyspieszenie i opóźnienie płatności umożliwia korygowanie przepływów walutowych w celu eliminacji niepotrzebnego obrotu lub w celu wykorzystania oczekiwanych kursów walut.
2. Technika cash pooling.
Polega na centralnym wyrównywaniu płynnych środków przedsiębiorstwa. Firmy, które należą do danego poolu przekazują swoje nadwyżki płynne do jednego funduszu, który służy do pokrywania niedoborów innych członków tego zrzeszenia. Możliwości w tej dziedzinie będą zależały od:
- liczby zaangażowanych banków prowadzących wspólne konta,
- liczby samych kont,
- geograficznego rozproszenia tych kont,
- oferowanych przez banki usług,
- regulacji prawnych.
3. Kompensata – rozliczenie clearingowe.
Polega na likwidowaniu długiej pozycji walutowej przez import z tego samego obszaru walutowego z dopasowaniem terminów rozliczenia waluty.
1. bilateralny – porozumienia pomiędzy dwoma podmiotami w różnych państwach.
2. multilateralny – uczestników wzajemnej wymiany jest więcej.

25. Kontrakty walutowe SPOT i FORWARD
Kontrakt walutowy jest umową wiążącą między dwoma stronami dotyczącą wymiany określonej ilości jednej waluty na określoną ilość innej waluty w wyznaczonym dniu i czasie. W każdym kontrakcie walutowym ilość waluty, która ma być kupiona lub sprzedana jest znana przed zawarciem transakcji.
Kontrakty spotowe (transakcja kasowa). Kontrakt wygasa w ciągu 2 dni roboczych banku od zawarcia transakcji. Dwu dniowy odstęp umożliwia wymianę instrukcji i ich wprowadzenie w życie. Dni wolne od pracy przedłużają wykonanie tego kontraktu.
Kontrakty typu forward (naprzód)
- outride (w jedną stronę)
- transakcje SWAPowe
Tradycyjna transakcja forward obejmuje handel walutami dostępnymi w późniejszym terminie. Ustalenie kursu następuje w momencie zawarcia transakcji. Transakcje na rynku terminowym dokonywane są wg innego kursu niż na rynku natychmiastowym (spotowym). Na wartość kursu na przyszłość w dużym stopniu wpływa oprocentowanie depozytów na poszczególnych rynkach. Różnica między kursem terminowym a kasowym określana jest jako marża terminowa.

26. Transakcje zabezpieczające ryzyko walutowe FUTURES
Zabezpieczenie się przed ryzykiem walutowym za pomocą FUTURES może przybierać dwojaką formę:
- long - hedge – polega na zakupie futures w sytuacji gdy przewiduje się wzrost kursu waluty np. DM wobec USD, zysk uzyskany ze sprzedaży FUTURES w terminie późniejszym pozwala na zrekompensowanie strat wynikających ze wzrostu kursu.
- Short – hedge – polega na sprzedaży FUTURES w sytuacji, gdy przewiduje się spadek kursu waluty; zysk osiągnięty z ponownego odkupienia FUTURES w terminie późniejszym pozwala na zrekompensowanie strat wynikających ze spadku kursu.

27. SWAP-y walutowe (currency swaps)
Istota swapu walutowego polega na tym, iż strony transakcji przekazują sobie wzajemnie, w momencie zawarcia kontraktu, określone sumy pieniężne wyrażone w dwóch różnych walutach i zwracają je sobie w czasie obowiązywania umowy według ustalonego planu regulującego zasady i terminy płatności odsetek i amortyzacji kapitału. Kalkulacja przepływów pieniężnych między stronami kontraktu dokonuje się na podstawie zarówno stałej, jak i zmiennej stopy procentowej. Walutowe operacje swapowe nie są rejestrowane w bilansie, lecz są traktowane jako pozabilansowe płatności terminowe. Zaletą swapu walutowego jest możliwość zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym. Swap walutowy polega na tym, iż jedna strona posiada określoną walutę potrzebuję natomiast innej. Kontrakt swap zostaje zawarty, jeżeli jedna strona oferuje drugiej określoną kwotę nominalną w jednej walucie w zamian za jej równowartość w innej walucie, np. strona A posiada marki i chce je wymienić na dolary, a strona B posiada dolary i chce je wymienić na marki; dla tej sytuacji będzie właśnie właściwy walutowy kontrakt swap.
Walutowy kontrakt swap składa się z 3 etapów:
- początkowa wymiana kapitału, polega na wzajemnym dostarczeniu sobie przez strony umowy odpowiedniej sumy dewiz według uzgodnionego kursu wymiany, jest to zatem rzeczywista wymiana gotówki między stronami kontraktu.
- okresowa wymiana płatności odsetek, tu przedmiotem wymiany są płatności odsetek w wysokości ściśle uzgodnionej między stronami.
- końcowa wymiana zwrotna kapitału, polega na przeprowadzeniu transferu dewiz w odwrotnym kierunku niż miało to miejsce w etapie pierwszym.
W praktyce najczęściej walutowe kontrakty nie odbywają się bezpośrednio między przedsiębiorstwami, między nimi pojawia się bank (instytucja finansowa), który aranżuje transakcję swapową, obsługuje płatności drugiego etapu i otrzymuje w zamian jakąś prowizję.

28. Opcje walutowe

OPCJA jest to instrument finansowy dający jego nabywcy prawo (ale nie nakładający na niego obowiązku) do sprzedaży lub zakupu jednej waluty za inną w określonym momencie w przyszłości po z góry określonym kursie.
Posiadacz opcji nabywa prawo (nie zaś zobowiązanie), a wystawca opcji przyjmuje na siebie zobowiązanie do zrealizowania transakcji. Za nabyte prawo posiadacz płaci wystawcy opcji premię (cena opcji).
Jeśli w dniu realizacji transakcji kurs terminowy ustalony w kontrakcie opcyjnym jest mniej korzystny dla kupującego niż bieżący kurs na rynku klient może nie realizować swojego prawa. Jedynym kosztem dla klienta jest wtedy premia płacona bankowi przy zawieraniu kontraktu.
Korzyści dla klienta:
 możliwość zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym,
 możliwość rezygnacji z realizacji opcji w przypadku korzystniejszego kursu na rynku transakcji SPOT,
 możliwość zawierania transakcji także w celach czysto spekulacyjnych,
 wielkość straty ograniczona jest do wysokości zapłaconej bankowi premii,
 możliwość zabezpieczenia się przed niekorzystnymi zmianami kursów walutowych, przy zachowaniu prawa do nieograniczonych zysków w przypadku korzystnej zmiany kursów walutowych,
 prawo do wycofania się z kontraktu poprzez odsprzedanie bankowi wystawionej przez klienta opcji przed upływem terminu jej ważności po aktualnej cenie,
 możliwość wykorzystania opcji w celach maksymalizacji wyniku finansowego. Przy trafnym przewidywaniu ruchu kursów walut, opcje walutowe dają możliwość zysku przy z góry określonym poziomie ryzyka. Maksymalna strata w przypadku opcji, zwana premią, którą klient musi zapłacić. Klient poznaje tą cenę już w momencie zawierania transakcji opcyjnej.
Jednym z bardziej efektywnych narzędzi, możliwych do wykorzystania na rynku dewizowym, jest dewizowa transakcja opcyjna (foreign exchange option, w skrócie FX option), zwana też opcją walutową. FX option jest prawem do zakupu waluty (call option) lub sprzedaży waluty (put option) po konkretnej cenie wykonania opcji (strike price) w ustalonym terminie (dacie) lub przed jego upływem (expiration date). Ogólnie rzecz biorąc, opcja walutowa (za odpowiednią opłatą) z jednej strony zabezpiecza przed niekorzystnymi ruchami walutowymi, z drugiej zaś umożliwia osiąganie zysku, gdy zmiany na rynku walutowym są dla danego podmiotu korzystne. Opcja walutowa jest wyżej oceniana niż transakcja forward, ponieważ stwarza możliwość czerpania zysków z korzystnych ruchów walutowych przy jednoczesnym ograniczeniu ewentualnych strat do kosztu opłaty za opcję. Np. firma X chce pozyskać walutę obcą, przewidując jednocześnie, że jej kurs będzie wzrastać – firma dokonuje zakupu call opcji. Jeśli kurs dewizowy rzeczywiście wzrośnie, w szczególności wzrośnie powyżej strike price, to firma skorzysta z prawa opcji i dokona zakupu po strike price, osiągając tym samym zysk w wysokości różnicy między ceną rynkową a ceną wykonania opcji, pomniejszonej o tzw.premię.
Bankowy rynek na opcje dewizowe składa się z wystawianych przez duże banki komercyjne opcji dla swych klientów, będących na ogół dużymi korporacjami.
W przeciwieństwie do opcji na giełdach, banki wystawiają opcje walutowe indywidualnie, dostosowując kontrakty do konkretnych potrzeb poszczególnych klientów w zakresie waluty i jej ilości oraz terminu płatności. Aby obniżyć ryzyko banki kupują niekiedy opcje na giełdach.

29. Zarządzanie ryzykiem płynności – podstawowe pojęcia
Ryzyko płynności jest to ryzyko występujące w obszarze finansowym. Oznacza zagrożenie przejściowej lub całkowitej utraty płynności przez bank. Ryzyko utraty płynności występuje podobnie jak w przedsiębiorstwie, gdy zagrożona jest zdolność banku do spłacenia zobowiązań.
Przyczyny wystąpienia braku płynności:
1. nie wypłacenie w ustalonym terminie rat kredytu
2. gwałtowne wycofanie lokat.
Sytuacje te są w dużej mierze uzależnione od kapitału własnego banku i zgromadzonych rezerw. W przypadku instytucji para-bankowych, czyli nie bankowych, utrata płynności może doprowadzić do upadku tej instytucji. Bank natomiast ma możliwość skorzystania z pomocy finansowe innych banków, a w ostateczności uzyskanie pomocy od BC kredytem lombardowym lub redyskontowym, ale najczęściej poprzez operacje otwartego rynku.
Płynność finansowa banków jest wypadkową wielkości aktywów i pasywów bilansu. Wielkości te oceniane pod kątem okresu ich utrzymywania, powinny ze sobą wzajemnie korespondować. Oznacza to, że pasywa o najkrótszym terminie wymagalności powinny znaleźć pokrycie w aktywach o najwyższym stopniu płynności. Analogicznie reakcje powinny zachodzić między pasywami stabilnymi i aktywnymi niepłynnymi. Z płynnością związany jest wynik finansowy banku. Utrzymanie niskiej jaki i wysokiej płynności odbija się niekorzystnie na wyniku finansowym. Niska płynność powoduje, iż bank korzystając z kredytów refinansowych pozyskuje pieniądz droższy od wcześniej posiadanego. Zatem płynność w banku polega na równomiernym przepływie strumieni aktywów zapadalnych i pasywów wymagalnych.

30. Płynność a rentowność banku
Płynność oznacza zdolność do terminowego regulowania zobowiązań. Brak płynności może doprowadzić podmiot gospodarczy do bankructwa niezależnie od poziomu osiąganej rentowności. Utrzymanie płynności finansowej jest uzależnione od racjonalności i skuteczności zarządzania bilansem banku. W bilansie banku znajdują wyraz operacje dokonane w celu pozyskiwania kapitału z zewnątrz i jego inwestowania. Sztuka racjonalnego zarządzania bilansem polega na odpowiednim kształtowaniu portfeli aktywów i pasywów.
Istnieją sprzeczności między utrzymaniem płynności i rentowności:
1. Występują rozbieżności między terminami wymagalności pasywów i zapadalności aktywów, ujawniają one brak środków do pokrycia zobowiązań. Stanowi to zagrożenie dla płynności banku.
2. Sprzeczność między dochodem a płynnością.
-transformacja terminów sprzyja wzrostowi dochodów, ale zagraża płynności.
- płynność kosztuje, tzn. gotowość banku do realizacji płatności w terminie wymaga utrzymywania aktywów niedochodowych, wówczas kosztem jest kwota obniżonego dochodu.
3. Trudne jest dokładne wyszacowanie strumieni dopływu i odpływu środków pieniężnych.
Skuteczne zarządzanie płynnością wymaga racjonalnego koordynowania portfeli aktywów i pasywów z punktu widzenia terminów płatności oraz realnego prognozowania strumieni pieniężnych.

31. Ryzyko płynności i jego przyczyny
Przez ryzyko płynności należy rozumieć zagrożenie banku utratą zdolności do wywiązywania się z bieżących obowiązków płatniczych. Utrata płynności wywiera negatywny wpływ na wyniki finansowe banku i odwrotnie – skutki utraty kapitału, niekorzystne zmiany procentu lub kursów walutowych mogą stać się przyczyną braku płynności banku.
Ryzyko płynności dzieli się na:
1. Ryzyko pierwotne wynika z gospodarowania aktywami i pasywami bilansu, a w konsekwencji stanowi źródło zagrożenia wyniku finansowego.
2. Ryzyko wtórne wynika z poniesionych strat z powodu niekorzystnych zmian „cen” i utraty kapitału.

Przyczyny zagrożeń płynności:
1. Aktywne ryzyko płynności – niebezpieczeństwo opóźnienia dopływu strumieni pieniężnych w stosunku do terminów umownych. Są to opóźnienia spłat rat kapitału i odsetek. Przy pierwotnym zrównoważeniu strumieni przepływów kapitału w danym przedziale czasowym powstaje luka, która stanowi zagrożenie dla terminowego wywiązywania się banku z wymagalnych zobowiązań. Tzw. Ryzyko terminu – nieplanowane wydłużenie zaangażowania kapitału w aktywnych operacjach banku.
2. Pasywne ryzyko uzupełniające refinansowanie (transformacja terminu kapitałów pozyskanych i inwestowanych) – zagrożenie występuje wtedy, gdy w sytuacji świadomie zamierzonego niedopasowania pozycji bilansu w określonych terminach zapadalności i wymagalności nie można uruchomić źródeł zastępczego refinansowania,
3. Ryzyko zawartych umów – tu szczególnym zagrożeniem jest masowe wycofywanie depozytów przed terminem. Ryzyko to może być aktywne – pojawienie się nieoczekiwanych roszczeń beneficjentów do realizacji kredytów, lub pasywne – niebezpieczeństwo nieoczekiwanego wycofania funduszy.

32. Teoretyczne koncepcje regulowania płynności
Złota reguła bankowa
Zakłada, że terminowi płatności pasywów winny odpowiadać płatności aktywów. Jest ona regułą konserwatywną. Nie jest ona w stanie dać bankowi pewności utrzymania płynności. Reguła ta wyklucza transformację terminów w działalności kredytowej banku.

Aktywa Pasywa
Gotówka = wkłady a’vista
Kredyt na 1 miesiąc = wkłady na 1 miesiąc
Długoterminowe inwestycje = kapitał własny

Reguła osadu we wkładach
Stanowi modyfikację złotej reguły bankowej w taki sposób, że wymogi dotyczące płynności są rozluźnione, natomiast zwiększają się możliwości prolongatywu wkładów na rachunkach ponad deklarowane terminy. Uwzględnia ona małe wkłady dotychczasowe. W tej regule założono istnienie tzw. osadu we wkładach, tzn. zakłada się, że istnieje pewien stabilny poziom wkładów, który się nie zmniejszy. Bez