Najdawniejsze zabytki języka polskiego. "Bogurodzica".

1. Bulla gnieźnieńska zwana "złotą" z roku 1136 zawiera 410 wyrazów polskich - nazw miejscowości i ich mieszkańców.
2. Księga henrykowska z roku 1270 zawiera pierwsze zdanie polskie: "Daj ać ja pobruszę a ty poczywaj".
3. "Bogurodzica" z XIII w.
4. Kazania świętokrzyskie z XIV w. (odkrycie w 1890 r.)
5. Kazania gnieźnieńskie z XV w.

Zachowały się trzy odpisy tekstu, najstarszy dwu zwrotkowy z 1407 r., trzynastozwrotkowy z 1408 r. i 22-zwrotkowy z II poł. XV w.

"Bogurodzica" należy do tzw. pieśni maryjnych, poświęconych Matce Boskiej. W I zwrotce zawarta jest prośba wiernych, by Matka Boska pozyskała dla nich swego syna - Chrystusa i zesłała na ziemię wśród ludzi. W I zwrotce adresowanej do Pana Jezusa wierni proszą o szczęśliwe życie na ziemi i dostanie się do nieba po śmierci.

Nieznany autor znał zapewne sztukę poetycką i miał zdolności literackie, skoro: - podzielił tekst na zwrotki, - zastosował po każdej zwrotce refren, - zastosował rymy zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne.

O dawności tekstu świadczą archaiczne formy językowe.

"Bogurodzica" - stara składnia (rodzica - komu?), dziś rodzica - czyja?

Bogurodzica dziewica Maryja - mianowniki w roli wołaczy zwolena, sławiena - brak przegłosu tj. przejścia e:o:a to zjawisko jest typowe dla języka polskiego, np. nieść - niosę wieźć - wiozę bielić - biały zwolena - wybrana zyszczy, spuści - stary tryb rozkazowy zakończony na -i lub -y dziela - dla - przyimek w funkcji przyczynowej (z powodu) jąż - B. żeńskiej formy zaimka ja ( f.m. ji , f.n. je), wyparta później przez zaimki: który, która, które zbożny - dostatni, bogaty, pobożny