Pedagogika specjalna - terminy

Afazja – gr. aphasa 'niemota'; zob. a-; -fazja.zaburzenia mowy wynikające z uszkodzenia mózgu a nie mięśni artykulacyjnych ani słuchu. Jest kilka jej typów: niezdolność wyrażania myśli słowami, niezdolność rozumienia słów, wybiórcze zaburzenia pamięci, niezdolność łączenia sylab w słowa i inne.
Afonia – całkowita utrata mowy lub mówienie szeptem, spowodowane czynnikami psychogennymi. Organiczne ośrodki mowy nie uszkodzone.
Agnozja – gr. agnōsia 'nieświadomość';utrata zdolności do rozpoznawania bodźców w zakresie poszczególnych zmysłów ( np. wzrokowy, słuchowy ), jak również zróżnicowanie bodźców ( np. dotykowych ) docierających z różnych części ciała. Czyli utrata zdolności do rozpoznawania przedmiotów
Agrafia – zaburzone zdolności pisania na tle uszkodzeń w korze mózgowej.
Akalkulia – całkowity brak zdolności matematycznych, niemożność wykonywania nawet prostych działań rachunkowych. Występuje na tle rozlanego uszkodzenia mózgu lub uszkodzenia okolic płatu ciemieniowego i potylicznego.
???Alkkaja – niemożność czytania na tle uszkodzeń organicznych ośrodka mowy lub połączeń stąd trudność w łączeniu odpowiedniego dźwięku z dostrzeganą literą.
Alfabet Braille’a – alfabet pisma wypukłego dla osób niewidomych, które odczytują je opuszkami palców, podstawowym znakiem jest sześciopunkt.
Alfabet palcowy ( daktylny ) – system znaków literowych używany do porozumiewania się z osobami głuchymi oraz głuchych między sobą. Każdej literze pisma odpowiada określony układ palców, często przypominający graficzny kształt litery.
??Analizator yyyy– narząd zmysłowy, inaczej aparat nerwowy służący do odbierania, analizy i syntezy bodźców zmysłowych. Jest złożony z receptora, nerwu przewodzącego i ośrodka w korze mózgowej, mającego swe jądro, w którym jest największe skupienie komórek nerwowych danego analizatora i część rozproszoną, czyli pojedyncze komórki rozlane w innych okolicach kory mózgowej. Zależnie od rodzaju odbieranych bodźców wyróżnia się analizator wzrokowy, dotykowy, kinestetyczny, smakowy, węchowy itp.
Anamneza –gr. anmnēsis 'przypomnienie'; zob. ana-; mimnēskein 'przypominać sobie'; por. mnemo. badanie przebiegu rozwoju jednostki ( anamneza osobnicza ) na tle rodziny ( anamneza rodzinna ). Zebranie danych dotyczących etiologii zaburzeń, upośledzenia i innych czynników wpływających na ich przebieg.
Anomalia chromosomalna – aberracja ( nieprawidłowość, odchylenia ) struktury ( np. translokacja chromosomu ) lub w zakresie liczby chromosomów ( np. trisomia chromosomalna)
Apraksja ruchowa –Etym. - gr. apraksa 'bezczynność'; zaburzenia czynności ruchowych utrudniających wykonywanie ruchów skomplikowanych PRECYZYJNYCH( np. w pisaniu ) spowodowane uszkodzeniem sfery ruchowej w korze mózgowej.
Astenia – gr. asthneia 'słabość' od asthenēs 'słaby'zmniejszona aktywność biologiczna, większa męczliwość. Występuje w stanach chorobowych, ale także jako objaw niedożywienia, stanów depresyjnych w związku z niepowodzeniami życiowymi.
Astygmatyzm – ( niezborność ) wada refrakcji, czyli nieprawidłowe załamywanie światła w układzie łamiącym oka.
Asymetria – jedna strona ciała różni się od drugiej, układają się lub poruszają niejednakowo.
Ataksja – typ m. p. dz., w którym dziecko ma duże trudności z utrzymaniem równowagi, jest chwiejna, niestabilna, jego ruchy są słabo kontrolowane w czasie, zakresie i kierunku.
??????Atetoza – typ m. p. dz. charakteryzujący się niestabilnym napięciem mięśniowym i obecnością ruchów mimowolnych.
Autyzm – osłabienie lub utrata kontaktu z otoczeniem, skłonności do zamknięcia się w sobie, do urojeń.
Chromosomopatia – ( gamestopatia ), zaburzenie rozwojowe wywołane nieprawidłowością komórki rozrodczej w postaci aberracji chromosomów.
Daktylologia – system porozumiewania się za pomocą alfabetu palcowego stosowany przez głuchych.
Debilizm – lekki niedorozwój umysłowy w granicach I.I.75 – 50, od 1968 r. stosuje się określenie „lekki niedorozwój umysłowy” odpowiadający I.I.67 – 52.
Diagnoza w pedagogice specjalnej – ma na celu ustalenie u jednostek z odchyleniami od normy możliwości rozwoju, doboru środków i metod wspierających rozwój, ustalenie skuteczności stosowanych metod rewalidacyjnych w zależności od upośledzenia.
Diplegia –di podwójny typ m.p.dz. obejmującego głównie nogi, często również ręce, lecz w mniejszym zakresie.
Dyfazja rozwojowa – opóźniony rozwój prawidłowego wymawiania słów i kształtowania mowy z powodu uszkodzenia neurologicznego.
Dysgrafia – ( agrafia ), zaburzenie czynności wymagających dobrej analizy i syntezy wzrokowej.
Dyskalkulia – strukturalne zaburzenie zdolności matematycznych mające swe źródło w genetycznych lub wrodzonych nieprawidłowościach tych części mózgu, które stanowią fizjologiczne podłoże dojrzewania zdolności matematycznych zgodnie z wiekiem. Występuje bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych zdolności umysłowych. Może przejawiać się zaburzeniami różnych zdolności matematycznych, które mogą być sprzężone z innymi zaburzeniami parcjalnymi, szczególnie percepcji wzrokowej i słuchowej.
Dysleksja – utrudnienie, zaburzenie w czasie czytania. Przejawia się w niedokładnym czytaniu, w wadliwej wymowie, przemieszczaniu części słów.
Dziedziczenie dominujące – przekazywanie określonej cechy konstytucyjnej ( choroby, upośledzenia ) potomstwu poprzez gen jednego z rodziców.
Dziedziczenie sprzężone z płcią – przekazywanie określonej cechy konstytucyjnej ( choroby, upośledzenia ) poprzez gen matki synom, a gen ojca córkom.
Embriopatia – wada rozwojowa wywołana organicznym uszkodzeniem płodu (embrionu ). embriogeneza
Encefalopatia – zaburzenie psychonerwowe wywołane organicznym uszkodzeniem mózgu na skutek urazu, infekcji, zatrucia, niedotlenienia.
Fenyloketonuria – ( choroba Follinga ), zaburzenie przemiany aminokwasów dziedziczone recesywnie.
Fizjoterapia – leczenie ruchem.
Fonacja – zdolność do wydawania dźwięków głosowych.
Gametopatia – wada rozwojowa wywołana nieprawidłowością komórki rozrodczej o charakterze dziedzicznym bądź nabytym na drodze mutacji, czyli na drodze zmian komórki rozrodczej w ciągu życia jednostki, np. mutacja komórek rozrodczych u kobiet starszych ( po 40 r.ż. ) stanowiąca przyczynę zespołu Downa – mongolizm.

Głucho – niewidomy – osoba pozbawiona wzroku i słuchu, czyli dotknięta upośledzeniem sprzężonym analizatora słuchu i wzroku.
Głuchoniemy – osoba głucha, u której nie wykształcono mowy głosowej na drodze specjalnych ćwiczeń artykulacyjnych, z wykorzystaniem wrażeń wzrokowo – dotykowych.
Głuchota – wada słuchu uniemożliwiająca całkowicie lub w stopniu wysokim odbiór bodźców dźwiękowych i nie pozwalająca na normalny rozwój mowy.
Hamowanie – określenie techniczne używane w usprawnianiu. Specjalne techniki wspomagania ruchów mające na celu wyeliminowanie spastycznych lub atetotycznych wzorców, które uniemożliwiają lub zaburzają prawidłowe poruszanie się.
Hemiplegia n.łac. od gr. plēgē 'cios; rana; bijatyka; katastrofa, nieszczęście' (porażenie połowicze ) – typ m.p.dz. asymetrycznego, w którym tylko jedna połowa ciała jest objęta porażeniem.
Hipotonia gr. hypó 'pod; potajemnie' łac. tonus 'napięcie' i gr. tonikós 'napięty; głosowy' (wiotkość ) – obniżone napięcie mięśniowe przeszkadzające w utrzymaniu pozycji antygrawitacyjnych, a także trudności w rozpoczynaniu ruchów z powodu utraty fiksacji stawów.
Idiotyzm – głębokie upośledzenie umysłowe. Termin wycofany z diagnostyki i klasyfikacji upośledzenia umysłowego w roku 1968 przez WHO. Od roku 1968 dla określenia populacji osób z najgłębszym stopniem upośledzenia umysłowego używa się terminów „głęboki niedorozwój umysłowy” lub „głębokie upośledzenie umysłowe”.
Iloraz inteligencji (I.I.) – globalny wskaźnik poziomu inteligencji danej jednostki wynikający ze stosunku jej wieku, rozwoju umysłowego ( ustalonego przez psychologa do wieku życia ).
Imbecylizm – umiarkowane upośledzenie umysłowe. Termin wycofany z diagnostyki i klasyfikacji upośledzenia umysłowego w roku 1968 przez WHO. W nowej klasyfikacji tegoż upośledzenia wprowadzono określenia: umiarkowany niedorozwój umysłowy dla populacji osób z I.I. 36 – 51 oraz znaczny niedorozwój umysłowy dla populacji osób z I.I. 20 – 35. Stosowane są też określenia „umiarkowane upośledzenie umysłowe” i „znaczne upośledzenie umysłowe”.
Inteligencja – ogólna zdolność umysłowa, tj. wpływająca na poziom wszystkich procesów intelektualnych, poznawczych, a w szczególności myślenia i uczenia się. Wiąże się ściśle ze zdolnością szybkiej adaptacji do nowej sytuacji zewnętrznej.
Język migowy ( mowa migowa ) – system znaków manualno – mimicznych używanych przez osoby głuche do porozumiewania się między sobą.
Kinezyterapia – rodzaj terapii ogólnej polegającej na ogólnym wzmacnianiu organizmu poprzez stosowanie różnych rodzajów ruchu.
Klonus – drżenie mięśni spastycznych po ich nagłym rozciągnięciu.
Kluczowe punkty kontroli – części ciała położone w jego centrum, z których można redukować spastyczność a jednocześnie ułatwiać bardziej prawidłowe reakcje ruchowe.
Kompensacja – zastąpienie obiektywnie istniejących lub subiektywnie odczuwalnych braków w jednej dziedzinie działalności człowieka przez wzmożoną aktywność w innej. Kompensacja może dotyczyć zmysłów, np. braku słuchu czy wzroku. Może też być kompensacja społeczna – zastąpienie niepełnosprawności fizycznej osiągnięciami na polu nauki czy kultury.
Kontrola głowy – zdolność do wyczuwania czy pozycja głowy jest prawidłowa.
Koordynacja – powstawanie schematycznych postaw i ruchów, w których współpraca mięśni jest kontrolowana przez mózg. Jest to potrzebne dla utrzymania równowagi.
Kwadriplegia –.łac. od gr. plēgē 'cios; rana; bijatyka; katastrofa typ m.p.dz., w którym całe ciało jest objęte porażaniem.
Monoplegia – mono – jeden najrzadziej obserwowany typ m.p.dz., w którym tylko jedna kończyna jest objęta porażeniem.
Lateralizacja – asymetria funkcjonalna ciała. Uwarunkowana jest dominacją jednej półkuli mózgowej.
Logopedia – nauka o przekazywaniu i odbiorze informacji słownej ( pato – logopedia = nauka o zaburzeniach w przekazywaniu i odbiorze mowy ).
Maszkaronizm ( gargolizm ) – genetycznie uwarunkowane zaburzenie przemiany mukopolisacharydów. Powoduje upośledzenie umysłowe różnego stopnia – najczęściej znacznego i głębokiego.
Mikrocefalia ( małogłowie ) – nieprawidłowo mała głowa u dziecka jako rezultat pierwotnego małogłowia.
Mongolizm ( zespół Downa ) – zespół zaburzeń rozwojowych, opisany przez I.Downa w 1966 r. Rozwój umysłowy najczęściej na poziomie umiarkowanym i znacznym.
Mózgowe porażenie dziecięce – zespół niepostępujących objawów chorobowych spowodowanych zaburzeniem czynności mózgu, a zwłaszcza neutronów ruchowych, powstały w czasie ciąży, porodu lub okresie okołoporodowym w wyniku niedotlenienia mózgu, procesów zapalnych, wylewów śródczaszkowych, wcześniactwa.
Mutyzm, niemota – brak zdolności mówienia
Niedosłuch – wada słuchu utrudniająca odbiór bodźców dźwiękowych, w tym także odbiór i rozumienie mowy. Może przejawiać się w upośledzeniu percepcji słuchowej od 20 do 60 decybeli. Ubytek słuchu w zakresie 40 – 80 decybeli. Proces rehabilitacji osób niedosłyszących przebiega odmiennie od rehabilitacji osób głuchych. Osoby niedosłyszące powinny być zaopatrywane w aparaty słuchowe jako podstawowy typ oprzyrządowania.
Niedowidzenie, ambliopia– poważny ubytek wzroku następstwo wielu chorób lub nieskorygowania wady wzroku
Niewidomy – osoba pozbawiona zdolności odbierania bodźców wzrokowych spowodowanej uszkodzeniem analizatora wzrokowego.
Odruch asymetryczny toniczny szyjny – obrót głowy powoduje, że ręka po stronie twarzy usztywnia się w wyproście, a druga w zgięciu.
Ociemniałość – utrata wzroku w dowolnym okresie życia z zachowaniem pamięci doznań optycznych. Nie bez znaczenia dla procesu rehabilitacji osób ociemniałych jest w jakim okresie życia nastąpiła utrata wzroku. Im w późniejszym wieku fakt ten miał miejsce, tym proces rehabilitacji będzie miał przebieg efektywniejszy.
Ociężałość umysłowa – może być rzeczywista albo pozorna – spowodowana zaniedbaniami wychowawczymi. Umożliwia naukę w szkole normalnej pod warunkiem indywidualnego traktowania ucznia.
Ogłuchły – głuchy, który stracił słuch wtedy, gdy mowę już częściowo opanował. Im wcześniej następuje utrata słuchu, tym bardziej zagraża utrata mowy.






Oligofrenia – gr. olgos 'mały; gr. phrēn 'przepona; dusza; świadomość; rozum; w klasyfikacji wg stopnia upośledzenia mowy ( normy po VIII rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Przyczyn Chorób i Zgonów WHO ); upośledzenie w stopniu lekkim ( I.I.52 – 67 ), w stopniu umiarkowanym ( I.I. 36 – 51 ), znacznym ( 20 – 35 ), głębokim ( poniżej 20 ).
Oligofrenopedagogika gr. olgos 'mały; nieznaczny; słaby' gr. phrēn 'przepona; dusza; świadomość; rozum; uczucie – dział pedagogiki specjalnej zajmujący się nauczaniem i wychowaniem dzieci upośledzonych umysłowo.
Ortodydaktyka –gr. orthós 'prosty; słuszny; prawdziwy' dydaktyka uwzględniająca swoiste warunki nauczania jednostek upośledzonych. Tzw. dydaktyka prostująca.
Ortopedagogika – dział pedagogiki zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek niepełnosprawnych.
Otępienie umysłowe ( demencja ) – postępująca ( przejściowa lub trwała ) degradacja umysłowa spowodowana chorobą lub uszkodzeniem organicznym mózgu.
Paraplegia – porażenie obustronne, występujące symetrycznie zwłaszcza w dolnej części ciała.
Pedagogika specjalna – dział pedagogiki ogólnej zajmujący się psychopedagogicznymi podstawami i drogami nauczania i wychowania osób z zaburzeniami i odchyleniami od normy.
Perseweracje – niepotrzebne powtarzanie ruchów lub/i zdań lub słów.
Pronacja ( nawrócenie ) – zwrócenie stopy wewnętrzną krawędzią w dół, ręki – dłonią w dół.
Pozycja pronacyjna ciała – leżenia na brzuchu.
Pozycja supinacyjna ciała – leżenie na plecach.
Przykurcz – ograniczenie ruchomości stawu z powodu stale wzmożonego napięcia mięśni.
Psychomotoryka – całość zjawisk i procesów zachodzących przy wykonywaniu przez człowieka czynności ruchowych, w których istotną rolę odgrywają takie proste cechy ruchów, jak: celowość, precyzja, siła.
Readaptacja – ponowne przystosowanie człowieka chorego lub inwalidy do czynnego, samodzielnego życia w społeczeństwie i do pracy zawodowej z uwzględnieniem jej wykonania – rehabilitacja kompleksowa.
Reakcje stowarzyszone – wzrost usztywnienia mięśniowego i/lub ruchów mimowolnych przy podejmowaniu wysiłków lub pokonywania większych trudności ( również psychicznych ).
Receptor – narząd zmysłowy.
Rehabilitacja – zorganizowane współdziałanie lecznictwa usprawniającego i ogólnego, reedukacji psychicznej i zawodowej w celu przystosowania do normalnego życia w społeczeństwie osób, które wskutek wad wrodzonych lub nabytych są inwalidami okresowo lub na stałe. Rehabilitacja jest procesem społecznym, który z zastosowaniem najnowszych zdobyczy nauk medycznych i techniki przywraca w optymalnych granicach sprawność uszkodzonych lub upośledzonych narządów albo aktywizuje możliwości kompensacyjne ustroju. Rehabilitacja przywraca poszkodowanym poczucie własnej wartości społecznej i zawodowej oraz należne im miejsce w rodzinie i społeczeństwie.
Rewalidacja – krąg zabiegów pedagogiczno – leczniczych w pracy z jednostkami odchylonymi od normy, mających na celu ich przystosowanie do życia w społeczeństwie ludzi normalnych – rehabilitacja.
Ruch bierny – wykonywany z dzieckiem bez jego pomocy ani współpracy.
Ruchy automatyczne – ruchy, które wykonuje się nie myśląc o nich i nie wkładając w wykonanie znaczniejszego wysiłku.


Ruchy dowolne – ruchy celowe wykonywane z koncentracją.
Spastyczność – na skutek uszkodzenia mózgu mięśnie stają się sztywne, ich napięcie jest zbyt duże. Pacjent, mając duże trudności z przezwyciężeniem tego usztywnienia jest w większym lub mniejszym stopniu uwięziony w pewnych nieprawidłowych pozycjach, utrudnia mu to lub uniemożliwia poruszanie się.
Spazm – nagłe, mimowolne napięcie mięśni.
Stereognozja –gr. gnōsis dpn. gnōseōs 'poznanie' zdolność do rozpoznawania kształtów, wielkości, wagi przedmiotów.
Supinacja – odwracanie np. ręki dłonią do góry, stopy wewnętrzną krawędzią do góry.
Surdopedagogika –fr. sourdine 'jw.' z wł. sordina 'jw.' od sordo 'głuchy' dział pedagogiki specjalnej zajmujący się wychowaniem i nauczaniem jak żyć z wadami słuchu
Szkoła specjalna –szkoła metodami programem i metodami nauczania dostosowanymi do dzieci z zaburzonym rozwojem. Klasy w szkołach specjalnych są znacznie mniej liczne, co umożliwia indywidualne podejście do poszczególnych uczniów. W szkołach specjalnych występuje daleko posunięta zasada poglądowości nauczania ucznia. W szkołach specjalnych w celu jak najszybszego przygotowania absolwentów do pracy zarobkowej w trzech klasach ostatnich wprowadza się ciągi uzawodowione.
Szkoła życia – jest to specjalny rodzaj placówek oświatowo – wychowawczych, podejmujących działalność rewalidacyjną w stosunku do młodzieży umiarkowanie i znacznie upośledzonej umysłowo, która za względu na zakres i stopień upośledzenia nie mogła znaleźć miejsca w szkołach podstawowych specjalnych. Głównym zadaniem szkoły życia jest rewalidacja młodzieży, przystosowanie jej do pracy, oraz wyposażenie tych dzieci w umiejętności i nawyki niezbędne w życiu codziennym.
Terapia mowy – ćwiczenia stosowane w celu rozwijania i poprawiania mowy oraz sprawności jedzenia.
Terapia zajęciowa – usprawnianie w celu ukierunkowania dziecka na możliwie największą niezależność w życiu codziennym.
Tonus mięśniowy – wyjściowy stan napięcia mięśni w czasie spoczynku i w ruchu, regulowany w normalnych warunkach podświadomie w ten sposób, że napięcie jest dostatecznie wysokie, żeby przeciwstawić się pociąganiu przez siłę grawitacji, w pozycji wyprostowanej, lecz nie jest nigdy za silne, aby zaburzyć nasze ruchy.
Tyflopedagogika –gr. typhlós 'ślepy; ukryty; ciemny' dział pedagogiki specjalnej zajmujący się nauczaniem i wychowaniem osobników niewidomych i słabo widzących.
Upośledzenie sprzężone – upośledzenie wielorakie i co najmniej skumulowane podwójne np. głuchota i ślepota, ślepota i upośledzenie umysłowe itp.
Wodogłowie ( hydrocefalia ) – wada centralnego układu nerwowego polegająca na nadmiernym gromadzeniu się płynu mózgowo – rdzeniowego w komórkach mózgowych ( wodogłowie wewnętrzne ) lub przestrzeniach podoponowych ( wodogłowie zewnętrzne ).
Wzorce ruchowe – przy każdym ruchu, lub zmianie pozycji przez ten ruch spowodowanej, mózg pobudza mięśnie do działania zawsze w dobrze skoordynowanych grupach – wzorcach.