Faszyzm i powstanie III Rzeszy Niemieckiej

Cechą charakterystyczną wielu państw Europy po I Wojnie Światowej było pojawienie się dyktatury jako formy rządów. Na fakt ten złożyło się wiele przyczyn, należy wymienić przede wszystkim kryzys gospodarczy, polityczny i społeczny, jak również wyodrębnienie się komunistycznego nurtu w ruchu robotniczym. Również traktat wersalski charakteryzowała się wieloma tymczasowymi rozwiązaniami i stworzył sytuacje powszechnego niezadowolenia. Oczywiście nastroje takie panowały w państwach, które przegrały wojnę i musiały płacić rachunek za klęski, a więc w Niemczech, w Austrii, w Bułgarii i na Węgrzech. Wszystkie one czuły się pokrzywdzone i wznosiły roszczenia terytorialne. Zjawiska te wpłynęły na kryzys w państwach i stworzenie gruntu do powstania ruchu zwanego faszystowskim. Zyskiwała on popularność dzięki głoszonym, demagogicznym na ogół hasłom, postulującym walkę o jedność i wspólnotę interesów w ramach rozwoju państwa.

Faszyzm dochodził do władzy w różny sposób. Zależało to przede wszystkim od warunków wewnętrznych poszczególnych krajów. Rządy dyktatorskie przejmowały bądź partie faszystowskie, bądź też posługujące się frazeologią faszystowską ugrupowania wojskowe. Z reguły przed dojściem do władzy partie te wykorzystywały istnienie swobody demokratycznej dla wzmocnienia swoich wpływów, tworząc paramilitarne bojówki, które miały później być użyte do sterroryzowania społeczeństwa. Z chwilą dojścia do władzy faszyści podporządkowywali sobie aparat państwowy, a ich organizacje bojowe tworzyły trzon aparatu policyjnego. Miejsce systemu wielopartyjnego zajmował system monopartyjny. Zarówno władza wykonawcza jak i ustawodawcza przechodziła w ręce wodza partii, którego gabinet stawał się właściwie jedynym ośrodkiem dyspozycyjnym. Wszystkie stanowiska w państwie obsadzano funkcjonariuszami partii, zaś nad całokształtem życia publicznego i prywatnego czuwała policja polityczna, która miała za zadanie wyeliminowanie faktycznych i potencjalnych przeciwników reżimu. Likwidowali oni dotychczasowe wolne związki zawodowe, tworząc w ich miejsce własne organizacje o charakterze syndykalistyczno- korporacyjnym, jak jedyne organizacje zawodowe. Opierały się one ba koncepcji solidaryzmu społecznego i zrzeszały zarówno pracowników jak i pracodawców. Spełniały one faktyczną role przybudówek partii faszystowskiej. Wszystkie elementy ideologii faszystowskiej zmierzały do dokonania propagandowego celu, jakim było osiągnięcie tak zwanej „jedności narodowej”. Jest to zasadniczy element który różni ideologie faszystowską od komunistycznej, szermującej hasłami „jedności klasowej” w ramach jednej klasy – tj. proletariatu. W pozostałych kwestiach trudno dostrzec większe różnice. Wspólna pozostała zwłaszcza główna cecha obu reżimów- totalitaryzm., czyli nieograniczona dyktatura jednej tylko organizacji politycznej, uzasadniającej specjalną doktrynę swoja rzekomo dziejową role. Dyktatorzy opierali się albo na wojsku albo na partii politycznej, którym głównym punktem programu był kult wodza. Wódz powinien przewodzić narodowi dlatego, że jest genialny i jego nieomylność uchodzić miła za fakt bezsporny. Wszystkie ruchy faszystowskie były silnie nacjonalistyczne, niekiedy wręcz rasistowskie. Choć rasizm nie jest wbrew powszechnemu mniemaniu nieodłączną cech faszyzmu. Większość ich haseł miała raczej charakter negacji istniejących struktur czy stosunków, niż haseł pozytywnych. Propagowany zaś obok kultu wodza kult państwa nawoływał do ekspansji zewnętrznej. Podejmowane w związku z tym zbrojenia, zmniejszając w znacznym stopniu zjawisko bezrobocia przyczyniało się do pewnej popularności faszystów wśród robotników. Do najbardziej bezkrytycznych zwolenników faszystowskich dyktatorów należeli kombatanci- ogromna masa zdemobilizowanych żołnierzy, którzy nie mogli odnaleźć się w społeczeństwie. Wodzowie ci opierali się na wojsku lub partii wspieranej przez organizacje paramilitarne, byli żołnierze dostrzegali w nich dla siebie nową szanse.

Szczególne dogodne warunki faszyzm znalazł w Niemczech. Istniejąca od 1919 r Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników (NSDAP) nie odgrywała początkowo wielkiej roli politycznej, choć udało się jej zdobyć pewien rozgłos z powodu nieudanego puczu w Monachium w roku 1923. program NSDAP został szczególnie wyłożony przez przywódcę partii Adolfa Hitlera w książce pod tytułem „Moja walka” (Mein Kampf) Zakładał on bezwzględna walkę „dyktatem wersalskim”, jak dziełem „światowego żydostwa” zmierzającym rzekomo do unicestwienia Niemiec. Nigdzie pierwiastek rasistowski a ściślej antysemicki nie wystąpił tak silnie jak właśnie w faszyzmie niemieckim. Według teoretyków narodowego socjalizmu czysta rasa kształtująca się na podłożu ścisłej więzi między krwią a ziemią, została zagrożona spiskiem Żydowskim, którzy stłoczyli Niemców na wąskie przestrzeni i trują domieszkę swej krwi czystość niemieckiej rasy. Zdaniem hitlerowców cała kultura europejska była dziełem rasy nordyckiej, której najwybitniejszym przedstawicielem są właśnie Niemcy, wytypowani przez naturę do sprawowania władzy jako „rasa panów”. Aby stworzyć właściwe do tej ideologii proporcje, Hitler nawoływał nie tylko do eliminacji żydostwa we wszystkich jego przejawach, ale także do zdobycia przestrzeni życiowej – czyli obszar dla niemieckiej kolonizacji rolniczej.

Mimo swego prymitywizmu, program ten napotkał na żywy oddźwięk w społeczeństwa niemieckiego, które w ten sposób znajdowało pseudowyjaśnienie złożonych trudności wewnętrznych i zagranicznych. Istotnym elementem nacjonalistycznej świadomości Niemców było poczucie, że są najsilniejszym narodem europejskim, pozbawionym mimo to możliwości panowania i eksploatacji obcych narodów. To przekonanie o własnej sile i poczucie upośledzenia, prowadziło do ugruntowania się nacjonalistycznej pychy i podłożem sukcesu hitlerowców.

Hitleryzm zwracał się swoim ostrzem przeciwko wszystkim ugrupowaniom i kierunkom politycznym, które mogły mu przeszkodzić w dojście do władzy, przy czym zawsze uniwersalnym uzasadnieniem ideologicznego ataku było przypisywanie przeciwnikom politycznym agenturalności na rzecz międzynarodowego żydostwa. Według Hitlera narzędziem Żydów były nie tylko partie skupiające liberałów, ale także socjaldemokracja i marksizm, czyli tzw. „żydokomuna”. Nazywając się „socjaldemokratyczną partia robotników” partii Hitler zamierzała pozyskać dla siebie szerokie rzesze robotników. Propagandowo sytuację ułatwił fakt, że wśród niemieckich właścicieli zakładów pracy było rzeczywiście wieli Żydów.

Istotnym czynnikiem siły ruchu hitlerowskiego była, poza partią, organizacja paramilitarna –S.A. do której masowo wstępowali zdemobilizowani żołnierze. Kombatantów próbowali także przyciągnąć komuniści, tworząc bojówki Roter Frontkampferbund. Na czele S.A. stanął w 1923 roku były as lotnictwa kapitan Herman Goring. Jeszcze przed puczem monachijskim S.A. popierali niektórzy oficerowie Reichswehry.

Po rozbiciu partii w następstwie puczu monachijskiego, poszczególni przywódcy próbowali odbudować organizacje. Udało się to już w roku 1925. NSDAP coraz szybciej rosło liczebnie, rozszerzając swoją działalność z Bawarii na całe Niemcy. O wzroście wpływów świadczyły wybory w 1930 roku do parlamentu, ale także wybory w poszczególnych krajach niemieckich. Już w styczni 1930 roku pierwszy hitlerowiec został ministrem w Turyngii. W 1931 roku hitlerowcy stali się najsilniejszą frakcją w sejmie Oldenburga i w Hesji. W tym czasie nastąpił tez gwałtowny rozwój S.A. i wyodrębnienie z tej organizacji oddziałów pobocznych tzw. SCHUTZSTAFFELNE-SS. Istotne znaczenie dla dalszego rozwoju wydarzeń miło spotkanie zorganizowane w styczniu 1932 roku w Dusseldorfie z 300 przemysłowcami niemieckimi, przerażonymi wzmożoną aktywności a komunistów. Na spotkaniu tym jeden z głównych akcjonariuszy koncernu stalowego stwierdził że „tylko ruch narodowosocjalistyczny i duch jego przywódcy mogą zmienić losy kraju”. Hitlerowi przyrzeczno poważną pomoc finansową, dzięki które mógł zdynamizować kampanię propagandową i dobrze przygotować się do zbliżających wyborów. W pierwszej turze wyborów prezydenckich 13 marca 1932 roku najpoważniejszym kontrkandydatem dotychczasowego prezydenta Hindenburga okazał się właśnie Adolf Hitler.

Na czele rządu stanął w tym czasie katolicki arystokrata z Westfalii, Franz von Papen, reprezentujący skrajne prawicowe skrzydło Centrum. Zewsząd atakowany i pozbawiony jakiejkolwiek większości w parlamencie, aż dwukrotnie musiał odwołać się do wyborów. W rezultacie narodowi socjaliści podwoili swój stan posiadani, uzyskując w Reichstagu największą liczbę mandatów. Tym niemniej w drugich wyborach, w listopadzie 1932 roku, hitlerowcy stracili pewien procent wyborców na rzecz komunistów. Zagrożony na stanowisku kanclerza von Papen, który w następstwie listopadowych wyborów musiał ustąpić miejsca gen. Schleicherowi, postanowił pozyskać sobie Hitlera, proponując mu urząd kanclerza we wspólnym rządzie. Próby Schleichera ratowania sytuacji przez rozwiązanie parlamentu i zakaz działania obu dążących do dyktatury partii :komunistycznej i narodow0-socjalistycznej, nie znalazł posłuchu u prezydenta Hindenburga, który powierzył Hitlerowi misje utworzenia nowego rządu. 30 stycznia 1933 roku Hitler został Kanclerzem Rzeszy.

Pierwszą decyzją Hitlera na nowy stanowisku było rozwiązanie parlamentu. Nowe wybory wyznaczona na 2 marca 1933 roku. Przygotowaniom do nich towarzyszyły nadzwyczajne zarządzenia ograniczające wolność prasy i działalność związków zawodowych. Dla wprowadzenia tych zarządzeń wykorzystano pożar gmachu Reichstagu. O podłożenia ognia oskarżona komunistów. Nie chodziło jednak o znalezienie czy ukaranie winnych lecz o pretekst do wprowadzenia nadzwyczajnych zarządzeń „ o ochronie narodu i państwa” co uczyniono już nazajutrz po pożarze. Profilaktycznie aresztowano też tysiące osób z opozycji , zwłaszcza wśród komunistów i socjalistów. Wyniki wyborów, które odbyły się 5 marca 1933 roku okazały się dla nazistów bardzo korzystne, choć zapewne ich nie zadowoliły. Uzyskali oni 44 % głosów , czyli o 11 % więcej niż w listopadzie poprzedniego roku. Już po pierwszym posiedzeniu nowego Reichstagu Hitler zażądał nadzwyczajnego pełnomocnictwa dla rządu. Udzielając swej zgody na to żądanie, parlament niemiecki popełnił polityczne samobójstwo. Na mocy tych pełnomocnictw zlikwidowano niebawem wszystkie, poza NSDAP, partie polityczne począwszy od komunistów, skończywszy na niemiecko-narodowej. W wyniku kolejnych wyborów do Reichstagu z listopada 1933 roku wszystkie 661 miejsc w parlamencie zajęli hitlerowcy. W niecałe rok później w sierpniu 1934 roku. Zmarł prezydent Hindenburg. Na podstawie jego testamentu, Hitler przyjął władzę prezydenta jako „wódz(Fuhrer) i kanclerz Rzeszy”, potem jako „wódz i najwyższy dowódca sił zbrojnych”. Mógł więc proklamować zakończenie narodowosocjalistycznej rewolucji. W wykładni nowego ustroju stał ponad państwem, a jego wola stanowiła „najwyższe prawo”.

W tym samym czasie rozprawił się jeszcze z opozycją wśród własnych zwolenników, zwłaszcza wśród przejawiających nadmierną ambicją przywódców S.A. W ciągu jednej nocy 30 czerwca 1934 roku (zwanej później ”nocą długich noży”),SS i ściśle związane i nimi policja dokonała masowego mordu na około 300 niczego nie spodziewających się osikach, oskarżonych o przygotowanie rzekomego zamachu stanu. Zginął szef S.A. Rohm i niemal cała stara gwardia tej organizacji. Przy okazji załatwiono też inne porachunki, mordując między innymi bezpośredniego poprzednika Hitlera na stanowisko kanclerskim gen. Schleichera. Po tym wydarzeni ruch SA już nie odgrywał większej roli , zaczęła się wielka kariera SS.

W 1935 roku została wydana ustawa norymberska, pozbawiająca Żydów praw politycznych i zakazująca niemiecko-żydowskiego małżeństwa. Stopniowo pozbawiano żydów jakichkolwiek praw. W listopadzie 1938 roku zorganizowano w całych Niemczech pogrom żydów, podpalono synagogi, niszczono domy należące do żydów. Pogrom ten nazwano od tłuczenia szyb „kryształową nocą”.

Duża cześć społeczeństwa wyraźnie akceptowała nowy ustrój. Sytuacja materialna ludności wyraźnie się poprawiała. W 1937 roku osiągnięto 119%produkcji z 1928 roku, a w 1939 roku w Niemczech było tylko ok. 300 tyś. Bezrobotnych. Osiągnięcia ekonomiczne , rosnąca potęga militarna i polityczna Niemiec, rekompensująca przegraną w I wojnie światowej wzmocniła poparcie dla nazistów wśród społeczeństwa niemieckiego.

Bibliografia:
- Historia 1871-1945- Anna Radziwiłł Wojciech Roszkowski
- Polska i Świat w XX wieku- Witold Pronobis
- Świat-Europa-Polska w latach 1795-1939-Halina Tomalska