Analiza socjologiczna państwa wg. Turowskiego

Turowski „Wielkie struktury społeczne”
Rozdział V Analiza socjologiczna państwa




1. KONCEPCJE PAŃSTWA

Wyróżniamy trzy teoretyczne koncepcje państwa:

 Teoria umowy społecznej
Poglądy, iż państwo powstało w wyniku umowy społecznej rozwinęli Hobbes i Rousseau. Zakładali oni istnienie stanu przedpaństwowego, który z konieczności zmuszał do powołania społeczeństwa i państwa. Powstanie państwa opiera się na zgodzie obywateli, którzy godzą się przy pomocy umowy społecznej na podporządkowanie się woli zbiorowej. Wola ta zabezpiecza jednocześnie równość i wolność jednostki.

 Państwo klasowe
Pojmowanie państwa jako aparatu przymusu jest ujęte w teorii Marksa i Engelsa. Państwo powstaje w wyniku konfliktów miedzy klasami, jest aparatem przemocy, który umożliwia klasie posiadającej środki produkcji podporządkowanie sobie klas niższych. Historycznie proces ten zachodzi w drugiej fazie wspólnoty pierwotnej czyli w okresie barbarzyństwa. W dalszym rozwoju państwo było państwem właścicieli niewolników dla ciemiężenia niewolników, podobnie jak państwo feudalne było organem szlachty dla ciemiężenia poddanych i pańszczyźnianych chłopów, a nowożytne państwo parlamentarne jest narzędziem wyzysku pracy najemnej przez kapitał

 Państwo społecznością naturalną
Arystoteles określił człowieka jako istotę polityczną z natury. Państwo jest społecznością naturalną, bo jednostka musi żyć we wspólnocie politycznej aby zaspokoić swoje potrzeby i rozwinąć swoje człowieczeństwo. Państwo jest społecznością naturalną także dlatego, że rodziny, rody, wspólnoty sąsiedzkie nie są w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb człowieka. Musi istnieć wspólnota, która zabezpiecza dobro ogółu, dobro wspólne. Naturalny charakter państwa wynika ze sposobu jego powstawania – na drodze naturalnego rozwoju.

2. FAZY KSZTAŁTOWANIA SIĘ PAŃSTWA

We wczesnych fazach historyczne społeczeństwa plemienne nie potrzebowały tworzenia odrębnych instytucji władzy w stosunku do istniejącej organizacji plemiennej. Z czasem tworzenie instytucji lub stanowisk administracyjnych lub politycznych stawało się koniecznością funkcjonalną. W toku rozwoju społeczeństw rodowo-plemiennych ich organizacja stawała się niewystarczalna.

Możemy wyróżnić trzy fazy strukturalne:

 „faza wodzów militarnych”
Polegała na tworzeniu w danym społeczeństwie plemiennym lub w ramach kilku sąsiednich plemion stanowiska i powoływaniu na nią osoby do spełniania określonego zadania, najczęściej wodza militarnego w związku z konfliktami terytorialnymi.

 „okres państwa patrymonialnego”
Był to okres wytworzenia się stałych instytucji władzy administracyjnej i politycznych w postaci książąt feudalnych, władzy królewskiej, posługującej się dworem czyli zespołem urzędów. Cechą tej fazy było traktowanie państwa jako własności monarchy.

 „faza państwa nowożytnego”
Cechą państwa nowożytnego jest separacja administracji publicznej od aparatu administracji panującego i dworu. Własność prywatna księcia, króla, władcy politycznego oddziela się od własności publicznej. Władza państwowa ulega centralizacji, staje się władzą biurokratyczną.

3. PAŃSTWO I JEGO FUNKCJE

Państwo spełnia dwa rodzaje funkcji:

 Zewnętrzne:
 zapewnienie bezpieczeństwa społeczeństwu czyli stworzenie siły militarnej oraz działania dyplomatyczne zmierzające do tworzenia porozumień z innymi krajami na rzecz zapewnienia pokoju.
 Pełnienie przedstawicielstwa społeczeństwa wobec innych społeczeństw. Organy przedstawicielskie reprezentują interesy danego państwa w innych krajach oraz sprawują opiekę nad obywatelami swojego kraju znajdujących się na terytorium innego państwa.

 Wewnętrzne:
 Zapewnienie ładu i porządku w obrębie społeczeństwa. Ustanowienie porządku prawnego, aktualizowanie prawa.
 Sprawowanie zwierzchniego nad działalnością różnych grup społecznych i instytucji, wspomaganie ich w różnych dziedzinach, rozstrzyganie sporów i konfliktów.

4. WŁADZA PAŃSTWOWA

Władza państwowa to władza najwyższa suwerenna, jest to uprawnienie i możność egzekwowania od obywateli określonych zachowań w drodze stosowania odpowiedniego systemu kar i nagród.

Władza jest legitymizowana, Weber wyróżnił trzy rodzaje formalnoprawnych źródeł władzy:
 Panowanie legalne - wynika z obowiązującego uregulowania prawnego przypisującego uprawnienia władcze.
 Władza tradycjonalna – źródłem legitymizacji są przyjęte i uświęcone tradycje.
 Panowanie charyzmatyczne – uprawnienie do sprawowania władzy wynika ze szczególnych cech osobowości danej osoby.

Cechą władzy państwowej jest:
 instytucjonalizacja – rozbudowany charakter władzy państwowej w postaci systemu
instytucji politycznych, administracyjnych i sądowniczych.
 dysponowanie prawem stosowania przymusu fizycznego względem tych, którzy
naruszyli określone normy prawa stanowionego.
 Suwerenność – wewnętrzna jak i zewnętrzna.


5. TYPOLOGIE PAŃSTW

Wyróżnia się typologie państw:

 Ze względu na formy organizacji na:
 Utylitarne
Charakteryzują się jednością struktury organizacyjnej i brak podziału na części składowe, które miały by charakter państwowości.
 Federacyjne
Składają się z części składowych posiadających przymioty państwowości. Polega na podziale instytucji władzy państwowej między całość związku i poszczególne części składowe(kraje, stany, republiki), które w określonym zakresie spraw regulują je samodzielnie przez własne organy władzy i w sposób odrębny od całości czy innych pozostałych części państwa.
 Ze względu na formalne źródło władzy na:
 Monarchiczne
Władza państwowa jest sprawowana przez lub w imieniu króla, monarchy, cesarza, księcia itp. Tytuł do władzy czerpie się z ustanowienia danej osoby czy rodu dziedziczna władzą monarszą. Dziedziczenie jest więc jest zasadą objęcia władzy. Wyróżniamy tu dwa ograny władzy państwowej – najwyższy, który stanowi prawo oraz organ zwierzchni czyli głowa państwa.
 Republikańskie
Funkcje organu władzy zwierzchniej sprawuje prezydent, który jest wybierany w
wyborach powszechnych czy przez zgromadzenie narodowe. Źródłem władzy jest powszechność obywatelska, społeczeństwo czy też wola społeczna. Akty rządzenia wykonywane są w imieniu republiki.
Przed transformacją Związku Radzieckiego wyróżniano dwa ustroje republikańskie: typu parlamentarnego i typu radzieckiego.

6. DWA MODELE SPRAWOWANIA WŁADZY PAŃSTWOWEJ

Ze względu na sprawowanie władzy wyróżnia się dwa modelowe systemy:

 Model autorytarny
Przejawiał się w historii w formie tyranii, władzy autokratycznej, despotyzmu, władzy absolutnej oraz totalitaryzmu. Jego cechą jest samowolność sprawowania władzy i niepodleganie żadnej rzeczywistej kontroli innych organów władzy państwowej. Zwierzchni organ władzy kumuluje w sobie atrybuty wszystkich rodzajów władzy: ustawodawczej, sadowniczej i administracyjnej.

 Model demokratyczny
Polega na rządach ludu, podstawowa zasadą jest idea uczestnictwa obywateli w sprawowaniu władzy. W modelu tym wszyscy obywatele posiadają te same prawa.
Odróżniamy demokrację bezpośrednią i pośrednią (przedstawicielską).
Istota demokracji jest przestrzeganie przez wszystkie organy władzy państwowej praw i wolności obywatelskich: prawo do życia, wolności osobistej i bezpieczeństwa, wolności sumienia, wyznania i praktyk religijnych, wolności prasy, zgromadzeń, zrzeszania się, prawo do własności prywatnej.