Literatura faktu

Literatura faktu, termin wprowadziła krytyka literacka międzywojnia jako odmianę prozy narracyjnej lat 30.; współczesna literatura narracyjna o charakterze przede wszystkim dokumentarnym (częściowo zbeletryzowana), której głównym celem jest wiarygodna relacja o autentycznych wydarzeniach, stosująca relację reporterską lub pamiętnikarską, charakterystyczną dla powieści środowiskowej.
Współczesną literaturę faktu reprezentują utwory m.in. M. Wańkowicza \"Na tropach Smętka\", H. Krall \"Zdążyć przed Panem Bogiem\".

Temat ten postaram się przedstawić na przykładzie H. Krall.

Hanna Krall to dziennikarka i reporterka. Jej utwór jest wywiadem jaki przeprowadziła z ostatnim żyjącym przywódcą powstania w warszawskim gettcie – Marianem Edelmanem.
Podczas powstania był on zastępcą komendanta, jednak w reportażu występuje jako świadek wydarzeń. Należał do ŻOB – Żydowskiej Organizacji Bojowej.

Czas opowiadania możemy podzielić na dwie płaszczyzny:
- wczoraj – czyli czas wojny
- dziś – czyli czas pokoju, czas pracy M. Edelmana jako kardiochirurga ratującego życie ludzi

Relacje ofiary (fragmenty) :

- Edelman ukazuje powstania jako z góry skazane na klęskę (220 Żydów przeciwko Hitlerowcom). Chodziło jednak o to aby umrzeć z bronią w ręku, aby pozostawić sobie wolność wyboru śmierci.
- Obraz szkoły zamienionej na szpital, gdzie jedna z pielęgniarek uznane przez Edelmana za bohaterkę wstrzyknęła swój cyjanek dzieciom, by nie zostały zabrane przez Hitlerowców i torturowane.
- Przykład żydówki imieniem Pola, która poszła ze swoją matką do gazu, choć mogła przejść na aryjską stronę, gdyż była młoda, ładna i nie przypominała żydówki.
- Historia Frani, dziewczyny która brała udział w powstaniu i uratowała kilkunastu ludzi.
- Historia matki, która oddała swój numerek (przepustkę do życia) swojej córce i popełniła samobójstwo.
- Historia pielęgniarki, która nie chcąc by nowo narodzone dziecko stało się obiektem eksperymentów medycznych, udusiła je zaraz po urodzeniu. Obecnie jest ona pediatrą.

Najbardziej znamienny dla całego reportażu jest tytuł. Słowo „zdążyć” ma podwójne znaczenie, co innego oznacza w czasie wojny, a co innego w czasie pokoju.
W czasie wojny oznacza to podać truciznę, by uniknąć haniebnej śmierci, natomiast w czasie pokoju to w przypadku Edelmana – lekarza ratować ludzkie życie przed chorobą, kalectwem i śmiercią.