Beskid Zachodni

Region, w którym leży miasto Bielsko-Biała zwany jest potocznie Podbeskidziem, gdyż położony jest u podnóża dwóch partii pasma górskiego, jakim są Beskidy Zachodnie tj. Beskidu Śląskiego i Beskidu Małego. W niedalekiej odległości na południowy wschód od Bielska-Białej rozciąga się również kolejna partia Beskidów Zachodnich, jaką stanowi Beskid Żywiecki.

Beskidy Zachodnie są pasmem górskim zaliczanym do Zewnętrznych Karpat Zachodnich, przy czym znaczna część tego ciągu górskiego leży na terenie Polski. Zewnętrzne Karpaty Zachodnie położone są na zachodnim łuku Karpat, stanowiących jedno z ogniw potężnego łańcucha młodych gór opasującego środkową i południową Europę. Karpaty ciągną się łukiem otwartym o długości ok. 1300km i szerokości 120-300km na terytorium Rumunii, Ukrainy, Słowacji, Polski, Czech, Węgier i Austrii, od przełomu Dunaju pod Bratysławą do kolejnego przełomowego odcinka tej rzeki zwanego Żelazną Bramą. Góry te od Alp oddzielone są Kotliną Wiedeńską, od Sudetów – Bramą Morawską, a od Bałkanów wspomnianą Żelazną Bramą.
Granica Polski obejmuje jednak tylko wycinek Karpat o długości ok. 300km, z tego ogromną część stanowią Karpaty Zachodnie z najwyższym szczytem całych Karpat, Gerlachem (2655m n.p.m.), położonym na terenie Słowacji. W granicach Polski znajduje się także niewielka część Zewnętrznych Karpat Wschodnich, a konkretnie wchodzące w skład pasma Beskidów Wschodnich Bieszczady. Karpaty Zachodnie dzielą się na wspomniane już Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, Centralne Karpaty Zachodnie i Wewnętrzne Karpaty Zachodnie.
Podział na Karpaty Zewnętrzne i Karpaty Wewnętrzne opiera się przede wszystkim na cechach tektonicznych tych gór, ponieważ są to góry młode, rzeźba ich jest w bardzo wysokim stopniu odzwierciedleniem budowy geologicznej. Budowa geologiczna tych ciągów górskich jest bardzo zróżnicowana: Karpaty Zewnętrzne zbudowane są łupków, piaskowców i zlepieńców (flisz), a Karpaty Wewnętrzne – z granitów, piaskowców i wapieni. W skład polskich Karpat Wewnętrznych, starszych geologicznie, wchodzą Tatry (z najwyższym szczytem – Rysami, 2499m n.p.m.), Podhale i Pieniny. Do młodszych geologicznie Karpat Zewnętrznych na terenie Polski zaliczamy Beskidy Bieszczady i Pogórze Karpackie.

Beskidy stanowią północną, wewnętrzną część Karpat, ciągnącą się od rzeki Beczwy w Czechach, poprzez Polskę do rzeki Czeremosz na Ukrainie, na długości ok. 600km i szerokości do 50km. Dzielą się na Beskidy Zachodnie, Środkowe i Wschodnie, przy czym Beskidy Wschodnie położone są już w Karpatach Wschodnich. Interesujące nas najbardziej pasmo Beskidów Zachodnich oprócz wspomnianego już Beskidu Śląskiego, Beskidu Małego i Beskidu Żywieckiego (z najwyższym szczytem całych Beskidów Zachodnich - Babią Górą, 1725m n.p.m.) obejmuje jeszcze Beskidy Morawsko – Śląskie (na terenie Czech), Beskid Makowski, Gorce, Beskid Sądecki i Beskid Wyspowy.
Obecne ukształtowanie Beskidów jest rezultatem działalności czynników rzeźbotwórczych modelujących w okresie młodszego trzeciorzędu zróżnicowane i kilkakrotnie wypiętrzane podłoże. Z tego okresu pochodzą m.in. fragmenty doliny rzek wpadających do Odry (np. Olza) i Wisły (np. Soła, Skawa, Raba, Dunajec). U zbiegu dolin rzek znajdują się kotliny erozyjne (np. Kotlina Żywiecka, Sądecka. W okresie czwartorzędu Beskidy kształtowane były głównie przez wietrzenie mrozowe, a działalność lodowców zaznaczyła się tylko w wysokich partiach gór, jak Pilsko (1557 m n.p.m.) i wspomniana Babia Góra. Rzeki w Beskidach charakteryzują duże wahania stanów wód - okresie ulewnych deszczów stany te są bardzo wysokie i często dochodzi w tym rejonie do powodzi. Roślinność w górach ułożona jest piętrowo: do wysokości 900m n.p.m. występują lasy mieszane, od 900 do 1150m n.p.m. – piętro regla dolnego (świerk z domieszką jodły i buka), od 1150 do 1360m n.p.m. – piętro regla górnego (lasy świerkowe, a powyżej tej wysokości występują płaty kosodrzewiny oraz łąki górskie (hale). Spośród zwierząt w Beskidach żyją m.in. jelenie, sarny, dziki, wilki, lisy, rysie, żbiki, tchórze i łasice. Beskidy Zachodnie są też ważnym regionem turystyczno wypoczynkowym.

Beskid Śląski rozciąga się na południe i południowy zachód od miasta Bielska-Białej. W granicach administracyjnych naszego miasta znajduje się jeden z większych szczytów tej partii Beskidów – Szyndzielnia (1029m n.p.m.), na którą można wyjechać kolejką linową (gondolową). Najwyższym szczytem Beskidu Śląskiego jest Skrzyczne (1257m n.p.m.), u podnóża, którego położony jest Szczyrk – znany ośrodek sportowo-turystyczny. Drugim, co do wielkości szczytem Beskidu Śląskiego jest Barania Góra (1220m n.p.m.), spod której wypływa największa rzeka w Polsce – Wisła. W Beskidzie Śląskiem znajduje się wiele szlaków turystycznych dla pieszych, obiektów sportowych typu nartostrady, skocznie narciarskie (w tym znana skocznia w Wiśle Malince). Wokół tej partii Beskidów prowadzi też malownicza droga zwana obwodnicą beskidzką. Trasa tej obwodnicy biegnie m.in. ze Szczyrku do Wisły przez Przełęcz Salmopolską położoną na wysokości 934m n.p.m.
Od strony Bielska-Białej widoczna jest północna część Beskidu Śląskiego eksponowana w postaci grzbietu Klimczoka (1117m n.p.m.). Grzbiet ten tworzy charakterystyczny łańcuch górski o mocno wypiętrzonych stokach wyrastających ponad Pogórze Śląskie. Na ich kształt miały wpływ dwa zlodowacenia jakie objęły ziemie Polskie, a których południową granicą stały się wspomniane stoki. Najstarsze zlodowacenie, tzw. Krakowskie dotarło do Bramy Wilkowickiej (420m n.p.m.), która wypełniona wąską doliną rzeki Białej oddziela Beskid Śląski od Beskidu Małego.
Grzbiet Klimczoka charakteryzują również łagodne, kopulaste formy szczytów oraz silne nachylenie stoków porozcinanych głębokimi dolinami, a także liczne strumienie i potoki oraz wąwozy i wycięcia erozyjne. Zbudowany jest on z odpornych na wietrzenie piaskowców godulskich i istebniańskich przedzielonych warstwami łupków, czyli fliszu beskidzkiego.
W Beskidzie Śląskim panuje klimat górski, który charakteryzują niższe temperatury wraz ze wzrostem wysokości, oraz bardzo silne wiatry, zwłaszcza zachodnie i południowe, w okresie jesieni i wiosny (wiatry fenowe, czyli halne), oraz zachodnie wiatry deszczonośne, które powodują, że rejon ten otrzymuje największą ilość opadów w Beskidach (1200-1500mm rocznie). Długo zalega śnieg – w partiach szczytowych do połowy maja. Szata roślinna niezbyt bogata – przeważa las świerkowo-jodłowy z domieszką buka, z fragmentami łęgów wzdłuż dolin rzecznych. Las beskidzki ma nie tylko ogromne znaczenie rekreacyjne, ale przede wszystkim ekologiczne dla miasta Bielska-Białej stanowiąc jego „zielone płuca”. Niestety w II połowie XX w. zaczęło narastać zagrożenie ekologiczne dla tego lasu – drzewostan niszczony jest przez kwaśne deszcze. Niemniej, Beskid Śląski należy do najlepiej zagospodarowanych regionów górskich w Polsce.

Beskid Mały to następny po Beskidzie Śląskie człon Beskidów Zachodnich Polskich Karpat. W rejonie Bielska-Białej znajduje się jego zachodnia część w postaci stoku Magurki (909m n.p.m.), Czupla (933m n.p.m.-najwyższy szczyt B. Małego) i grzbietu Hrobaczej Łąki (826m n.p.m.), przedzielonych Przełęczą Przegibek (663m n.p.m.). Grzbiety te tworzą łuk wyjęty na zachód. Podobnie jak w przypadku Beskidu Śląskiego, stoki północne Beskidu Małego są mocno wypiętrzone ponad Pogórze Śląskie, tworząc charakterystyczny, widoczny z daleka wał groni. Od zachodu ogranicza oba grzbiety wspomniana wyżej Brama Wilkowicka z doliną rzeki Białej od południa Kotlina Żywiecka, a od wschodu dolina rzeki Soły, która dzieli Beskid mały na dwie części: Wschodnia część Beskidu Małego rozciąga się do doliny Skawy w jej środkowym biegu między Suchą Beskidzką, a Wadowicami.
Rzeźba terenu w Beskidzie Małym podobna jest do Beskidu Śląskiego, z kopulastymi formami szczytów zbudowanych głównie z piaskowców godulskich.
Klimat jest tu nieco łagodniejszy z uwagi na mniejszą wysokość, która powoduje większe nasłonecznienie i krócej utrzymujący się na wiosnę śnieg. Mniejsze są także opady deszczu (1000-1200mm rocznie). Szata roślinna jest uboga ze zdecydowaną przewagą lasu świerkowego, posadzonego już ręką ludzką na przełomie XIX i XX w.
Grzbiet Magurki stanowi już od połowy XX w. popularny wśród mieszkańców Bielska-Białej teren rekreacyjno wypoczynkowy. W rejonie Beskidu Małego znajduje się wiele ośrodków wypoczynkowych, zwłaszcza na południowych stokach położonych nad Jeziorem Żywieckim oraz w dolinie Soły, nad Jeziorem Międzybrodzkim gdzie dodatkową atrakcję stanowią zapory wodne w Tresnej i w Porąbce. Nad Jeziorem Międzybrodzkim wznosi się góra Żar (761m n.p.m.), która jest rajem dla lotniarzy.


Literatura:
Dudek E., Wójcik J. „Geografia polski”
Dylikowa Anna „Geografia Polski, Krainy geograficzne”
Encyklopedia Powszechna PWN
Polak Jan „Przewodnik po Bielsku-Białej”